Automatyczne ustanie stosunku pracy a dyskryminacja ze względu na wiek

Publikacja omawia kwestię automatycznego ustania stosunku pracy pilotów zatrudnionych przez spółkę związanej z ochroną bezpieczeństwa narodowego po ukończeniu 60 lat. Przedstawiono stan faktyczny oraz pytania prejudycjalne dotyczące interpretacji przepisów UE. Następnie analizowane jest stanowisko Trybunału Sprawiedliwości w kontekście różnicowania ze względu na wiek, ochrony bezpieczeństwa narodowego oraz wymagań zawodowych, podkreślając istotność i proporcjonalność takich uregulowań.

Tematyka: automatyczne ustanie stosunku pracy, dyskryminacja ze względu na wiek, pilot statku powietrznego, ochrona bezpieczeństwa narodowego, dyrektywa 2000/78/WE, Trybunał Sprawiedliwości, wymagania zawodowe

Zgodne z prawem UE jest automatyczne ustanie stosunku pracy pilotów – zatrudnionych przez spółkę, której
działalność związana jest z ochroną bezpieczeństwa narodowego – z chwilą ukończenia wieku 60 lat, pod
warunkiem że ten środek jest niezbędny i proporcjonalny.
Stan faktyczny
G.C. był zatrudniony w DQ jako pilot statku powietrznego od 1988 r. do 19.9.2012 r. Pismem ze stycznia 2012 r. DQ
powiadomiło G.C., że jego umowa o pracę ustanie automatycznie w dniu 19.9.2012 r. ze względu na to, że osiągnie
on w tym dniu wiek 60 lat. G.C. złożył przed sądem w Rzymie powództwo o stwierdzenie niezgodności z prawem
rozwiązania jego stosunku pracy.Sąd uznał, że G.C. nie został zwolniony, a jego stosunek pracy ustał automatycznie
w chwili osiągnięcia przez niego wieku 60 lat, zgodnie z prawem krajowym.

Pytania prejudycjalne
- Czy pkt FCL.065 załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) Nr 1178/2011 z 3.11.2011 r. ustanawiającego
wymagania techniczne i procedury administracyjne odnoszące się do załóg w lotnictwie cywilnym należy
interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w którym przewidziano
automatyczne ustanie stosunku pracy pilotów zatrudnionych przez spółkę eksploatującą statki powietrzne w ramach
działalności związanej z ochroną bezpieczeństwa narodowego państwa członkowskiego z chwilą ukończenia wieku
60 lat?
- Czy dyrektywę Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiając ogólne warunki ramowe równego traktowania
w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. L z 2000 r. Nr 303, s. 16) należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w którym przewidziano automatyczne ustanie stosunku pracy pilotów
zatrudnionych przez spółkę eksploatującą statki powietrzne w ramach działalności związanej z ochroną
bezpieczeństwa narodowego państwa członkowskiego z chwilą ukończenia wieku 60 lat?
Stanowisko TS
Odmienne traktowanie ze względu na wiek
Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78 „zasadę równego traktowania” zdefiniowano jako brak jakichkolwiek form
bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z jednej z przyczyn określonych w art. 1, w tym w szczególności ze
względu na wiek. W art. 2 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy uściślono, że dla celów stosowania art. 2 ust. 1 dyskryminacja
bezpośrednia występuje w przypadku, gdy osobę traktuje się mniej przychylnie niż inną osobę w porównywalnej
sytuacji z jakiejkolwiek przyczyny wymienionej w art. 1 tej dyrektywy. Przewidując automatyczne ustanie stosunku
pracy pilotów zatrudnionych przez DQ w wieku 60 lat, włoskie prawo powoduje traktowanie niektórych osób w sposób
mniej korzystny niż innych osób wykonujących taką samą działalność na rzecz tego samego pracodawcy – jedynie
ze względu na to, że osiągnęły one wiek 60 lat. W ocenie TS z powyższego wynika, że rozpatrywane uregulowanie
ustanawia odmienne traktowanie ze względu na wiek w rozumieniu art. 1 w zw. z art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy
2000/78.
Ochrona bezpieczeństwa narodowego
Z postanowienia odsyłającego wynika, że rozpatrywane uregulowanie krajowe ma na celu zapewnienie
odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa lotów państwowych wykonywanych przez DQ, w interesie bezpieczeństwa
narodowego.
Zgodnie z art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78 nie narusza ona środków przewidzianych przepisami krajowymi, które
w społeczeństwie demokratycznym są niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, utrzymania
porządku i zapobiegania działaniom podlegającym sankcjom karnym, ochrony zdrowia i ochrony praw i wolności
innych osób. Trybunał podkreślił, że art. 2 ust. 5, jako że wprowadza odstępstwo od zakazu dyskryminacji, należy
interpretować ściśle (wyrok Cresco Investigation, pkt 55).
Z orzecznictwa TS wynika, że pojęcie „środki przewidziane przepisami krajowymi” w rozumieniu tego przepisu nie
ogranicza się jedynie do środków wynikających z aktu przyjętego w ramach procedury ustawodawczej, lecz obejmuje
także środki ustanowione na podstawie wystarczająco precyzyjnego przepisu upoważniającego (wyrok Prigge i in.,
C-447/09, pkt 59, 61). W ocenie TS odmienne traktowanie ustanowione na mocy włoskiego prawa należy uznać za
wynikające właśnie ze środka przewidzianego przepisami krajowymi w rozumieniu art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78.

Z orzecznictwa TS wynika, że bezpieczeństwo lotnicze wskazano wśród celów wymienionych w art. 2 ust. 5
dyrektywy 2000/78. Ponadto, środki mające na celu uniknięcie wypadków lotniczych poprzez kontrolę sprawności
i zdolności fizycznych pilotów, tak aby ludzkie niedostatki nie stały się przyczyną wypadków, są niezaprzeczalnie
środkami służącymi bezpieczeństwu publicznemu w rozumieniu tego przepisu (wyrok Prigge i in, pkt 58). Odnosząc
się do celu związanego z ochroną bezpieczeństwa narodowego, TS stwierdził, że środki mające na celu zapewnienie
realizacji i prawidłowego przebiegu operacji w interesie bezpieczeństwa narodowego stanowią także środki mogące
zapewnić bezpieczeństwo publiczne w rozumieniu art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78.
W ocenie TS nie istnieje podstawa do stwierdzenia w sposób ogólny, że ograniczenie wieku dotyczące
realizacji lotów takich jak loty przeprowadzane przez DQ powinno, co do zasady, odpowiadać wiekowi 65 lat
przyjętemu w dziedzinie zarobkowego transportu lotniczego. Trybunał wskazał, że w tych okolicznościach sąd
odsyłający powinien ustalić w świetle wszystkich okoliczności rozpatrywanej sprawy, czy – przy uwzględnieniu
szczególnego charakteru czynności wykonywanych przez DQ i wymogów fizycznych nakładanych na pilotów
zatrudnionych przez tę spółkę – uregulowanie krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym jest niezbędne dla
zapewnienia bezpieczeństwa publicznego w rozumieniu art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78.
Wymagania zawodowe
Zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu
cechy związane z jedną z przyczyn wymienionych w art. 1 tej dyrektywy nie stanowi dyskryminacji, w przypadku gdy
ze względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania dane cechy są istotnym i determinującym
wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest zgodny z prawem, a wymóg jest proporcjonalny.
Trybunał podkreślił, że jest rzeczą fundamentalną, aby piloci liniowi posiadali zwłaszcza szczególne zdolności
fizyczne, ponieważ w tym zawodzie niedostatki fizyczne mogą mieć poważne konsekwencje. Jest również
bezsporne, że zdolności te pogarszają się wraz z wiekiem. Wynika stąd, zdaniem TS, że fakt posiadania
szczególnych zdolności fizycznych można uważać za „istotny i determinujący wymóg zawodowy”
w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 dla celów wykonywania zawodu pilota liniowego i że posiadanie takich
zdolności jest związane z wiekiem. Rzecznik generalny wskazał w pkt 94 opinii, że powyższy sposób wykładni
dotyczy także pilotów statków powietrznych wykonujących zadania związane z ochroną bezpieczeństwa
narodowego, takich jak piloci zatrudnieni przez DQ. Muszą oni zazwyczaj działać w warunkach trudnych, a nawet
nadzwyczajnych, w związku z czym realizacja tych operacji wymaga spełnienia szczególnie wysokich wymogów
fizycznych. Zdaniem TS z powyższego wynika, że fakt posiadania szczególnych zdolności fizycznych można uważać
za „istotny i determinujący wymóg zawodowy” w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 dla celów wykonywania
zawodu pilota statku powietrznego realizującego operacje związane z ochroną bezpieczeństwa narodowego.
W ocenie TS jedynie „w bardzo niewielu okolicznościach” odmienne traktowanie może być uzasadnione
w przypadku, gdy charakterystyka związana z wiekiem jest istotnym i determinującym wymogiem
zawodowym. Ponadto w zakresie, w jakim umożliwia on odstępstwo od zasady niedyskryminacji, art. 4 ust. 1
dyrektywy 2000/78 podlega ścisłej wykładni.
Trybunał wskazał, że to do sądu odsyłającego należy zbadanie, w świetle wszystkich okoliczności sprawy
rozpatrywanej w postępowaniu głównym, czy przy uwzględnieniu szczególnego charakteru czynności wykonywanych
przez DQ i wymogów fizycznych nakładanych na pilotów zatrudnionych przez tę spółkę uregulowanie krajowe
rozpatrywane w postępowaniu głównym można uznać za proporcjonalne w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy
2000/78.
Reasumując TS orzekł, że art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on
na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, w którym
przewidziano automatyczne ustanie stosunku pracy pilotów zatrudnionych przez spółkę eksploatującą statki
powietrzne w ramach działalności związanej z ochroną bezpieczeństwa narodowego państwa
członkowskiego z chwilą ukończenia wieku 60 lat, pod warunkiem że takie uregulowanie jest niezbędne dla
zapewnienia bezpieczeństwa publicznego w rozumieniu tego przepisu, co powinien ustalić sąd odsyłający.
Ponadto, art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie
uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, w którym przewidziano
automatyczne ustanie stosunku pracy pilotów zatrudnionych przez spółkę eksploatującą statki powietrzne
w ramach działalności związanej z ochroną bezpieczeństwa narodowego państwa członkowskiego z chwilą
ukończenia wieku 60 lat, pod warunkiem że takie uregulowanie jest proporcjonalne w rozumieniu tego
przepisu, co powinien ustalić sąd odsyłający.
Niniejszy wyrok zasługuje na uwagę ponieważ stanowi jedno z nielicznych orzeczeń, w których TS uznał, że
odmienne traktowanie może być uzasadnione w przypadku, gdy charakterystyka związana z wiekiem jest istotnym
i determinującym wymogiem zawodowym.

Co do zasady w regulacjach międzynarodowych w transporcie lotniczym ustanowiono granice wieku odnośnie
wykonywania pracy przez pilotów liniowych na 65 lat, jednak TS uznał, że te zasady nie odnoszą się do pilotów
statków powietrznych pracujących w ramach operacji związanych z ochroną bezpieczeństwa narodowego państwa
członkowskiego.
Wyrok TS z 7.11.2019 r., Cafaro, C-396/18

Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że automatyczne ustanie stosunku pracy pilotów związane z ochroną bezpieczeństwa narodowego po osiągnięciu 60 lat nie stoi w sprzeczności z dyrektywą UE, pod warunkiem, że jest niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa publicznego i proporcjonalne. Wyrok ten z 2019 r. stanowi ważny precedens w kontekście istotnych wymogów zawodowych związanych z wiekiem pilotów statków powietrznych.