Nadgodziny wychowawców placówek socjalizacyjnych bez wynagrodzenia

Wychowawcy placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego zatrudnieni przed 1.1.2004 r. nie zachowali prawa do wynagrodzenia za nadgodziny zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego. Sprawa dotyczyła sporu dotyczącego wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych. Sąd Najwyższy analizował zmiany legislacyjne i wykazał, że wychowawcy nie mają prawa do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe w okresie od 1.1.2012 r. do 31.12.2013 r.

Tematyka: nadgodziny, wynagrodzenie, wychowawcy, placówki socjalizacyjne, Sąd Najwyższy, Karta Nauczyciela, uchwała, zmiany legislacyjne, praktyka prawa

Wychowawcy placówek opiekuńczo - wychowawczych typu socjalizacyjnego zatrudnieni przed 1.1.2004 r. nie
zachowali na mocy art. 237 ust. 1 ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
(aktualnie t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1111 ze zm.) prawa do wynagrodzenia za godziny, o których mowa w art. 35
ust. 2 i 3 ustawy z 26.1.1982 r. - Karta Nauczyciela (aktualnie t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.) – podjął
uchwałę Sąd Najwyższy (III PZP 4/19).
Opis stanu faktycznego
Uchwała Sądu Najwyższego dotyczyła sprawy z powództwa M.W. przeciwko Domowi Dziecka Nr (...) w Z.
o wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych. Powód w ramach tygodniowych grafików świadczył
pracę z wychowankami lub na ich rzecz w wymiarze 40 godzin tygodniowo w całym okresie spornym. Zdaniem Sądu
Rejonowego powodowi przysługiwało prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, gdyż dotychczasowe
korzystniejsze przepisy art. 42 ust. 2 i 3 KartaNauczU dotyczące wymiaru pensum obejmowały powoda do
31.12.2013 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo; wskazał, że od 1.1.2012 r. brak już
regulacji dotyczącej grupy zawodowej, do której należy powód, a czas pracy określa art. 42 ust. 1 i 2 KartaNauczU,
zgodnie z którym czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin
na tydzień. Rozpoznając skargę kasacyjną Sąd Najwyższy w składzie trzyosobowym uznał, że rozstrzygnięcia
wymaga w ramach podniesionych zarzutów kasacyjnych ocena skutków prawnych zmian legislacyjnych, które
nastąpiły od 1.1.2012 r.
W związku z powyższym, Sądowi Najwyższemu w składzie siedmiu sędziów do rozpoznania przedstawiono
następujące zagadnienie prawne: czy na mocy art. 237 ust. 1 ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 998 ze zm.; dalej jako: WspRodzU) nauczyciele-wychowawcy placówek
opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, zatrudnieni przed 1.1.2004 r., zachowali do 31.12.2013 r. prawo
do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe (art. 35 ust. 2 i 3 KartaNauczU)?
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów zważył, że przedstawione zagadnienie prawne związane jest
z wieloaspektową i różnorodną problematyką. W pierwszej kolejności przypomniał, że na skutek zmian ustawowych,
pragmatyce nauczycielskiej podlegali nadal nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni,
którzy zatrudnieni zostali przed 1.1.2004 r. w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych (przyczyna
tych unormowań i wprowadzonej nierówności w zatrudnieniu nie jest przy tym w pełni zrozumiała). Jednocześnie art.
237 ust. 1 WspRodzU, zgodnie z dyspozycją art. 251, wszedł w życie 1.1.2012 r. W tym samym dniu ust. 1a z art. 1
KartaNauczU został uchylony, a zatem art. 237 ust. 1 WspRodzU od samego początku jego obowiązywania
nakazywałby ustalenie zakresu podmiotowego wyłącznie na podstawie nieistniejącego przepisu, gdyby nie
zastrzeżenie, iż mowa o „art. 1 ust. 1a KartaNauczU w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie niniejszej
ustawy”. Dyspozycja analizowanego przepisu zamyka się w stwierdzeniu, że „ustawę z 26.1.1982 r. - Karta
Nauczyciela stosuje się przez okres 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy”. Żaden fragment dyspozycji nie wyraża
wprost konieczności stosowania Karty Nauczyciela w treści sprzed wejścia w życie ustawy, wobec czego
wykładnia językowa jest jednoznaczna. W ocenie Sądu Najwyższego oznacza to stosowanie tego aktu w brzmieniu
aktualnym na okres rozpoczynający się od 1.1.2012 r. do 31.12.2013 r.
Ponadto Sąd Najwyższy wskazał na możliwości, jakie miał prawodawca, gdyby jego zamiarem było utrzymanie
wszystkich uprawnień nauczycielskich w stosunku do nauczycieli zatrudnionych przed 1.1.2004 r. – ustawodawca nie
przyjął jednak któregoś z tych rozwiązań, co potwierdza, że jego intencją było uchylenie obowiązywania 26-
godzinnego pensum z końcem roku 2011. Wynika z tego, że w stosunku do nauczycieli wychowawców,
zatrudnionych przed 1.1.2004 r. stosuje się nadal Kartę Nauczyciela przez okres 2 lat w aktualnym brzmieniu,
a zatem w wersji obowiązującej nie tylko w dniu 1.1.2012 r., ale także w wersji późniejszej. Niewątpliwie celem
ustawodawcy, który dokonał nowelizacji przepisów Karty Nauczyciela w opisany wyżej sposób, było stopniowe
zbliżanie statusu prawnego pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych,
niezależnie od daty ich zatrudnienia. Jednoznaczną więc intencją nowelizacji było pozbawienie wychowawców
w domach dziecka zatrudnionych przed 2004 r. uprawnienia do 26-godzinnego pensum, a przyjęcie odmiennej
wykładni mogłoby być ocenione jako działanie contra legem. Kierując się dodatkowo wykładnią celowościową, SN
wskazał, że z uwagi na charakter pracy wychowawców placówek socjalizacyjnych nie występuje szczególna potrzeba
przygotowywania się do zajęć z podopiecznymi, dlatego 40-godzinny tygodniowy czas pracy wychowawców
w domach dziecka może być oceniony jako racjonalny.

Uchwała Sądu Najwyższego podjęta została w składzie siedmiu sędziów zawodowych. Mimo, że nie jest to formalnie
rozstrzygnięcie precedensowe, to tzw. uchwały „siódemkowe” mają ogromną siłę oddziaływania na dalsze
orzecznictwo sądowe i praktykę prawa ze względu na autorytet tak powiększonego składu SN i powagę sprawy.
Dodatkowym walorem analizowanej uchwały jest wielowątkowe rozważenie problemu prawnego, nieograniczające
się do wykładni literalnej.
Od 2004 r. wychowawcy w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego wykonywali pracę
z zastosowaniem wymiaru 26 godzin tygodniowo, jeżeli zatrudnienie ich nastąpiło przed 1.1.2004 r. Regulacja ta nie
dotyczyła jednak osób zatrudnionych począwszy od początku 2004 r., ponieważ nie podlegały one przepisom
Karty Nauczyciela. Jak słusznie podkreślił SN, istniała więc dychotomia praw i obowiązków osób zatrudnionych na
tych samych stanowiskach, determinowana datą zatrudnienia, co powodowało znaczące różnice w czasie pracy oraz
w wynagrodzeniu. Istnienie stanów prawnych z różnych dat zawsze jest kłopotliwe i oznacza, że sąd może
uwzględnić stan prawny jedynie z daty sprzed nowelizacji lub po nowelizacji, a nie oba stany prawne jednocześnie.
Jedynym wyjątkiem, który był rozważany w niniejszej sprawie, są unormowania intertemporalne, które mogą
stanowić o dalszym stosowaniu przepisu sprzed zmian.
Rozważania Sądu Najwyższego zarówno na płaszczyźnie brzmienia literalnego przepisów, jak i systemowego oraz
celowościowego sprawiają, że ostateczna konstatacja jest przekonująca. W celu podkreślenia tymczasowości
sytuacji prawnej wychowawców domów dziecka w okresie od 1.1.2012 r. do 31.12.2013 r. do wychowawców
„stosowano” Kartę Nauczyciela, natomiast nie użyto zwrotu o „podleganiu” Karcie Nauczyciela. Należy wobec tego
uznać słuszność stanowiska, że art. 237 ust. 1 WspRodzU nie stanowi wyjątku od ogólnej dyspozycji art. 251
WspRodzU, ponieważ nie przywraca nawet okresowo mocy obowiązującej art. 1 ust. 1a KartaNauczU, który
definitywnie został uchylony 1.1.2012 r. Tym samym, wychowawcy placówek opiekuńczo - wychowawczych typu
socjalizacyjnego zatrudnieni przed 1.1.2004 r. nie zachowali prawa do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.
Uchwała SN (7) z 11.9.2019 r., III PZP 4/19

Uchwała Sądu Najwyższego potwierdza, że wychowawcy placówek socjalizacyjnych zatrudnieni przed 1.1.2004 r. nie mają prawa do wynagrodzenia za nadgodziny. Decyzja ta oparta jest na analizie zmian legislacyjnych oraz celowości stosowania Karty Nauczyciela. Uchwały "siódemkowe" SN mają duże znaczenie dla praktyki prawa.