Dodatek emerytalny lub rentowy wyłącznie dla kobiet

Przepis krajowy, na mocy którego wyłącznie kobiety otrzymują dodatek emerytalny lub rentowy za posiadanie co najmniej dwójki dzieci, został poddany wątpliwości pod kątem zgodności z unijnym zakazem dyskryminacji ze względu na płeć. Sprawa dotyczyła decyzji hiszpańskiego zakładu ubezpieczeń społecznych, która przyznała rentę z tytułu trwałej niezdolności do pracy wyłącznie kobietom z dziećmi, co zostało podważone przez ojca dwóch córek. Trybunał Sprawiedliwości UE podjął decyzję, stwierdzając, że taki przepis stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej ze względu na płeć.

Tematyka: dodatek emerytalny, dodatek rentowy, kobiety, dzieci, dyskryminacja, płeć, Trybunał Sprawiedliwości UE, TSUE, decyzja, hiszpański przepis, unijne prawo, emerytura, renta

Przepis krajowy, na mocy którego wyłącznie kobiety, które miały co najmniej dwoje dzieci biologicznych lub
przysposobionych, otrzymują dodatek emerytalny lub rentowy, narusza unijny zakaz dyskryminacji ze
względu na płeć.
Stan faktyczny
Decyzją hiszpański zakład ubezpieczeń społecznych (dalej jako: INSS) przyznał WA rentę z tytułu trwałej i całkowitej
niezdolności do pracy w wysokości 100% podstawy wymiaru świadczenia (dalej jako: decyzja z 25.1.2017 r.).
Wysokość tej renty wynosiła 1603,43 EUR miesięcznie, powiększone o waloryzację. WA wniósł na drodze
administracyjnej zażalenie na tę decyzję, twierdząc, że jako ojcu dwóch córek przysługuje mu na podstawie art. 60
ust. 1 hiszpańskiej ustawy o systemie zabezpieczenia społecznego (dalej jako: LGSS) prawo do dodatku rentowego,
o którym mowa w tym przepisie. INSS oddalił zażalenie WA i utrzymał w mocy decyzję z 25.1.2017 r. INSS wskazał,
że prawo do rozpatrywanego dodatku rentowego przysługuje wyłącznie kobietom otrzymującym emeryturę
z hiszpańskiego systemu zabezpieczenia społecznego, będącym matkami przynajmniej dwójki dzieci, z tytułu ich
wkładu demograficznego w system zabezpieczenia społecznego. WA zaskarżył te decyzję.
Pytanie prejudycjalne
Czy dyrektywę 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5.7.2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady
równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. L z 2006 r. Nr
204, s. 23) należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, które ze
względu na wkład demograficzny kobiet w system zabezpieczenia społecznego ustanawia prawo do dodatku
rentowego w przypadku kobiet mających przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych
i otrzymujących rentę składkową z tytułu trwałej niezdolności do pracy w ramach krajowego systemu zabezpieczenia
społecznego, podczas gdy znajdujący się w identycznej sytuacji mężczyźni nie mają prawa do takiego dodatku?
Stanowisko TS
Na podstawie art. 60 ust. 1 LGSS rozpatrywany dodatek rentowy jest przyznawany kobietom – ze względu na ich
wkład demograficzny w system zabezpieczenia społecznego – mającym przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub
przysposobionych i w szczególności otrzymującym z systemu zabezpieczenia społecznego rentę składkową z tytułu
trwałej niezdolności do pracy. Natomiast znajdującym się w identycznej sytuacji mężczyznom omawiany dodatek do
renty nie przysługuje. W związku z tym TS stwierdził, że ten przepis prawa krajowego stanowi przejaw mniej
korzystnego traktowania mężczyzn mających przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych. Tego
rodzaju mniej korzystne traktowanie jest oparte na kryterium płci i może stanowić przejaw dyskryminacji
bezpośredniej w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7.
Zgodnie z orzecznictwem TS dyskryminacja polega na stosowaniu różnych norm do porównywalnych sytuacji lub też
na stosowaniu tej samej normy do sytuacji odmiennych (wyrok Gillespie i in., C-342/93, pkt 16). Trybunał
przypomniał, że wymóg dotyczący porównywalnego charakteru sytuacji nie oznacza, że dane sytuacje muszą
być identyczne, ale że powinny być jedynie porównywalne.
Odnosząc się do celu art. 60 ust. 1 LGSS, polegającego na zrekompensowaniu kobietom ich wkładu
demograficznego w system zabezpieczenia społecznego, TS stwierdził, że wkład demograficzny mężczyzn jest
równie istotny jak wkład kobiet. W związku z tym samo wnoszenie wkładu demograficznego w system
zabezpieczenia społecznego nie może uzasadniać okoliczności, że mężczyźni i kobiety nie znajdują się
w porównywalnej sytuacji pod względem przyznania rozpatrywanego dodatku rentowego. Jednakże hiszpański rząd
podkreślił, że rozpatrywany dodatek rentowy nie służy jedynie zrekompensowaniu kobietom mającym przynajmniej
dwoje dzieci ich wkładu demograficznego w system zabezpieczenia społecznego. Dodatek ten został również
pomyślany jako środek mający na celu zmniejszenie różnicy między wysokością emerytur i rent mężczyzn i kobiet,
wynikającej z różnego przebiegu ich karier zawodowych. INSS podnosił też, że rozpatrywany dodatek rentowy jest
uzasadniony względami polityki społecznej. Odnosząc się do celu polegającym na zmniejszeniu różnic w wysokości
rent kobiet i mężczyzn dzięki przyznaniu rozpatrywanego dodatku rentowego, TS wskazał, że art. 60 ust. 1 LGSS ma
na celu, przynajmniej częściowo, ochronę kobiet jako rodziców. Trybunał podkreślił, że tę cechę mogą mieć zarówno
mężczyźni, jak i kobiety, a sytuacja ojca oraz sytuacja matki rozważana pod względem wychowywania dzieci mogą
być porównywalne (wyroki: Komisja/Grecja, C-559/07, pkt 69). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału odstępstwa od
wyrażonego w art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 zakazu wszelkich przejawów bezpośredniej dyskryminacji ze
względu na płeć są dopuszczalne tylko w wyczerpująco określonych przypadkach wskazanych w przepisach
tej dyrektywy (wyroki: X, C-318/13, pkt 34, 35). Odnosząc się do powodów uzasadniających odstępstwo, TS

wskazał, że zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 79/7 zasada równego traktowania nie narusza przepisów dotyczących
ochrony kobiet ze względu na macierzyństwo. Zdaniem TS w rozpatrywanym wypadku art. 60 ust. 1 LGSS nie
zawiera żadnego elementu uzależniającego przyznanie rozpatrywanego dodatku rentowego od skorzystania przez
kobietę z urlopu macierzyńskiego lub od niekorzystnych skutków na płaszczyźnie zawodowej wynikających
z przerwania przez kobietę działalności zawodowej w okresie po urodzeniu dziecka. W szczególności sporny dodatek
jest przyznawany kobietom, które przysposobiły dzieci, co świadczy o tym, że prawodawca krajowy nie zamierzał
ograniczyć stosowania art. 60 ust. 1 LGSS do ochrony kondycji biologicznej kobiety po porodzie. Ponadto, rzecznik
generalny wskazał w pkt 54 opinii, że ten przepis nie wymaga rzeczywistego przerwania przez kobiety pracy wraz
z pojawieniem się dziecka, ponieważ nie zawiera warunku skorzystania z urlopu macierzyńskiego. Tak jest
w szczególności w przypadku kobiet, które urodziły dziecko przed wejściem na rynek pracy. W związku z tym TS
stwierdził, że dodatek rentowy taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym nie jest objęty zakresem stosowania
odstępstwa od zakazu dyskryminacji przewidzianego w art. 4 ust. 2 dyrektywy 79/7.
Przepis art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 79/7 stanowi, że nie narusza ona prawa państw członkowskich do wyłączenia
z jej zakresu „przywilejów przyznawanych w systemach ubezpieczenia emerytalnego osobom, które
wychowywały dzieci” oraz „nabycia praw do świadczeń na podstawie okresów przerwy w wykonywaniu
pracy ze względu na wychowywanie dzieci”. Trybunał stwierdził, że w każdym przypadku art. 60 ust. 1 LGSS
uzależnia przyznanie rozpatrywanego dodatku rentowego nie od wychowywania dzieci ani od okresów przerwy
w zatrudnieniu wynikających z wychowywania dzieci, lecz wyłącznie od posiadania przez kobiety uprawnione do tego
dodatku przynajmniej dwojga dzieci biologicznych lub przysposobionych oraz od otrzymywania przez nie z systemu
zabezpieczenia społecznego świadczenia składkowego z tytułu emerytury, wdowieństwa lub trwałej niezdolności do
pracy. W konsekwencji TS uznał, że art. 7 ust. 1 lit. b) dyrektywy 79/7 nie ma zastosowania do świadczenia takiego
jak rozpatrywany dodatek rentowy.
Trybunał wskazał, że zgodnie z art. 157 ust. 4 TFUE ze względu na dążenie do zapewnienia pełnej równości
między mężczyznami i kobietami w życiu zawodowym zasada równości traktowania nie stanowi dla państwa
członkowskiego przeszkody w utrzymaniu lub przyjmowaniu środków przewidujących specyficzne korzyści,
zmierzające do ułatwienia wykonywania działalności zawodowej przez osoby płci niedostatecznie reprezentowanej
bądź zapobiegania niekorzystnym sytuacjom w karierze zawodowej i ich kompensowania. Jednakże to
postanowienie nie ma zastosowania do przepisów krajowych takich jak art. 60 ust. 1 LGSS, gdyż rozpatrywany
dodatek rentowy działa w ten sposób, że jedynie powiększa wysokość przyznanej kobiecie renty, w szczególności
z tytułu trwałej niezdolności do pracy, nie rozwiązując problemów, które mogą one napotkać w trakcie swojej kariery
zawodowej. W ocenie TS nie wydaje się też, aby ten dodatek mógł zrekompensować niedogodności, na które
narażone są kobiety, poprzez udzielenie im pomocy w tej karierze oraz aby w związku z tym konkretnie zapewniał
pełną równość kobiet i mężczyzn w życiu zawodowym (wyroki: Griesmar, pkt 65). Wobec powyższego TS stwierdził,
że rozpatrywany hiszpański przepis stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej ze względu na płeć, a tym samym
jest niezgodny z dyrektywą 79/7.
Reasumując TS orzekł, że przepisy dyrektywy 79/7 należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na
przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, który ze względu na wkład demograficzny kobiet w system
zabezpieczenia społecznego ustanawia prawo do dodatku rentowego w przypadku kobiet mających
przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych i otrzymujących rentę składkową z tytułu
trwałej niezdolności do pracy w ramach krajowego systemu zabezpieczenia społecznego, podczas gdy
znajdujący się w identycznej sytuacji mężczyźni nie mają prawa do takiego dodatku.
Trybunał rozstrzygał już sprawy w których przyznawane w ramach systemów emerytalnych korzyści związane
z macierzyństwem otrzymywały wyłącznie kobiety (zob. wyroki: Griesmar, C-366/99 i Leone, C-173/13), ale dotyczyły
one urzędniczych emerytur zakładowych, a niniejszy wyrok odnosi się świadczeń z ogólnego systemu
zabezpieczenia społecznego. Trybunał uznał, że sytuacja kobiet i mężczyzn jako rodziców spełnia wymóg
porównywalności w zakresie rozpatrywanego w tym postępowaniu dodatku rentowego. W uzasadnieniu tego wyroku
TS dokonał analizy w świetle wyjątków od wyrażonego w art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7 zakazu wszelkich przejawów
bezpośredniej dyskryminacji ze względu na płeć są dopuszczalne tylko w wyczerpująco określonych przypadkach
wskazanych w przepisach tej dyrektywy, a zwłaszcza dotyczących ochrony kobiet ze względu na macierzyństwo.
Zatem trafnie uznał Trybunał, że rozpatrywany hiszpański przepis stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej ze
względu na płeć.
Wyrok TS z 12.12.2019 r., Instituto Nacional de la Seguridad Social (Complément de pension pour les mères),
C-450/18

Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że przepis hiszpański, który przyznaje dodatek emerytalny lub rentowy wyłącznie kobietom mającym co najmniej dwójkę dzieci, narusza unijny zakaz dyskryminacji ze względu na płeć. Decyzja ta ma na celu zmniejszenie różnic w wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych między kobietami a mężczyznami oraz ochronę kobiet jako rodziców, ale nie jest zgodna z zasadą równości szans i równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy.