Zwrot emerytury częściowej albo wcześniejszej przez kobiety urodzone w 1952 r. ubiegające się o „zwykłą” emeryturę po 31.12.2012 r.

Postanowienia Sądu Najwyższego dotyczące zwrotu emerytury częściowej lub wcześniejszej przez kobiety urodzone w 1952 r. ubiegające się o „zwykłą” emeryturę po 31.12.2012 r. wywołały kontrowersje dotyczące interpretacji przepisów Emerytur i Rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sprawa dotyczyła przypadku T.B., która po wielu zmianach decyzji sądowych ostatecznie uzyskała prawo do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego.

Tematyka: Sąd Najwyższy, emerytura częściowa, emerytura wcześniejsza, kobiety urodzone w 1952 r., emerytura zwykła, EmRentyFUSU, zwrot emerytury, ustawa emerytalna, przepisy emerytalne

Postanowieniem z 11.4.2019 r. (I UK 37/18) Sąd Najwyższy przedstawił do rozstrzygnięcia składowi
powiększonemu SN pytanie prawne w zakresie tego: czy przepis art. 25 ust. 1b ustawy z 17.12.1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm., dalej
jako: EmRentyFUSU) ma zastosowanie do urodzonej w 1952 r. ubezpieczonej, która od 2008 r. pobierała
wcześniejszą emeryturę, warunki uprawniające do przyznania emerytury z powszechnego wieku
emerytalnego spełniła w 2012 r., a wniosek o przyznanie jej prawa do emerytury z powszechnego wieku
emerytalnego złożyła w 2016 r.?
W uchwale z 28.11.2019 r. (III UZP 5/19) SN stwierdził, że przepis art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU ma
zastosowanie do urodzonej w 1952 r. ubezpieczonej, która od 2008 r. pobierała wcześniejszą emeryturę,
warunki uprawniające do przyznania emerytury z powszechnego wieku emerytalnego spełniła w 2012 r.,
a wniosek o przyznanie jej prawa do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego złożyła w 2016 r.
Powyższe oznacza konieczność zwrotu emerytury częściowej albo wcześniejszej pobieranej przez kobiety
urodzone w 1952 r. a ubiegające się o „zwykłą” emeryturę po 31.12.2012 r., ze względu na brzmienie art. 25
ust. 1b EmRentyFUSU, jeżeli dotychczasowe świadczenie przewyższało wysokość „zwykłej” emerytury, tak
jak w przedmiotowej sprawie.
Stan faktyczny sprawy
T.B. urodzona w 1952 r., od 2008 r. pobierała wcześniejszą emeryturę. Warunki uprawniające do przyznania
emerytury z powszechnego wieku emerytalnego spełniła od 25.9.2012 r., ale wniosek o przyznanie jej prawa do
emerytury z powszechnego wieku emerytalnego złożyła 12.5.2016 r. W konsekwencji T.B. miała przyznane
prawo do emerytury od 1.5.2016 r., przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C., decyzją z 15.6.2016 r.
ZUS przyznał emeryturę od miesiąca, w którym T.B. zgłosiła wniosek, ustalając jej wysokość na kwotę
1657,43 zł oraz zawieszając jej wypłatę, gdyż jest ona świadczeniem mniej korzystnym od pobieranego
dotychczas. Przy ustaleniu wysokości świadczenia, ZUS odliczył sumy kwot emerytur dotychczas
pobranych. ZUS kierował się tym, że jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie
przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 lub 88 KartaNauczU, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24
EmRentyFUSU, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem
zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.
T.B. odwołała się od decyzji, wskazując, że ZUS nie przekazywał informacji o treści ustawy z 11.5.2012 r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38, dalej jako: ZmEmRentyFUSU16), szczególnie przed jej wejściem w życie, zatem nie
stworzył okazji świadczeniobiorcom urodzonym w 1952 r., aby wniosek o przyznanie emerytury złożyli przed
końcem 2012 r., bez konieczności jej zmniejszenia.
Wyrok Sądu Okręgowego
Wyrokiem z 4.1.2017 r., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję przyznając T.B. prawo do emerytury od
1.5.016 r. na podstawie art. 25 EmRentyFUSU w brzmieniu obowiązującym w dniu 25.9.2012 r., tj. bez
pomniejszenia emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed
odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Sąd
wskazał, że T.B. prawo do wcześniejszej emerytury nabyła od 1.12.2007 r., a od 1.1.2008 r. świadczenie było
wypłacane. Według stanu na dzień 1.9.2016 r. jego wysokość opiewała na 2395,77 zł brutto. T.B. wniosek
o przyznanie jej prawa do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego złożyła 12.5.2016 r. Wysokość emerytury
ustalona na podstawie art. 25 przy uwzględnieniu ust. 1 b EmRentyFUSU, tj. przy pomniejszeniu o sumę pobranych
emerytur w łącznej kwocie 195 346,93 zł, wyniosła 1657,43 zł, zatem była niższa od świadczenia dotychczas
wypłacanego, o ponad 700 zł w skali miesiąca. Sąd wskazał, że skutkiem przepis u art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU
jest zróżnicowanie wysokości świadczeń w zależności od daty urodzenia, jednak sąd uznał, że nie można stosować
przepisu do T.B., która jako osoba urodzona w 1952 r. powszechny wiek emerytalny uzyskała w 2012 r., t.j. przed
wejściem w życie nowelizacji. „W konsekwencji bez znaczenia jest data, w której złożyła wniosek o przyznanie
świadczenia, gdyż decydujące znaczenie ma data, w której spełniła warunki do przyznania prawa do
emerytury z powszechnego wieku emerytalnego”. Sąd odniósł się do postanowienia TK z 3. 11. 2015 r. (P 11/14),
w myśl którego przepis art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU odnosi się wyłącznie do osób, które uprawnienia do emerytury
spełniły po 1. 1. 2013 r., podczas gdy T.B. wszystkie przesłanki do uzyskania prawa do emerytury z powszechnego

wieku emerytalnego spełniła przed 1. 1. 2013 r., (bo w 2012 r.), a jedynie wniosek o to świadczenie złożyła po
wskazanej dacie (bo 12.5.2016 r.).
Z uzasadnienia SA
ZUS zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów art. 25 ust. 1b w zw. z art. 100 ust. 1, art. 129
ust. 1 oraz art. 116 ust. 1 EmRentyFUSU przez przyznanie T.B. prawa do emerytury od 1. 5. 2016 r., bez
pomniejszenia emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem
zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Sąd Apelacyjny w wyrokiem z 6. 7. 2017 r. oddalił apelację ZUS-u uznając, że Sąd Okręgowy dokonał
prawidłowej subsumcji, wskazując jednocześnie na generalną zasadę, w myśl której prawo do świadczeń
określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego
prawa. Nabycie prawa do świadczenia następuje więc ex lege i co do zasady nie jest uzależnione ani od
złożenia przez ubezpieczonego stosownego wniosku, ani od ustalenia (potwierdzenia) tego prawa decyzją
organu rentowego, która ma jedynie charakter deklaratoryjny. Powoduje to, że zmiany w przepisach,
ograniczające dotychczasowe uprawnienia, czy też wprowadzające dodatkowe warunki nabycia prawa do renty, nie
mają wpływu na istnienie prawa nabytego (powstałego) przed tymi zmianami, niezależnie od tego, kiedy został
złożony wniosek o świadczenie (jego realizację). Nowa ustawa nie może bowiem pozbawić ubezpieczonej prawa,
które nabyła ona na mocy poprzedniej regulacji. ZUS związany jest więc zasadą z art. 100 ust. 1
EmRentyFUSU.
ZUS zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego, posługując się tą samą argumentacją co przy apelacji od wyroku
Sądu Okręgowego.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU ma zastosowanie do kobiety, urodzonej
w 1952 r., która prawo do wcześniejszej emerytury nabyła w 2007 r. (wypłata świadczenia została podjęta od
stycznia 2008 r.), w 2012 r. spełniła przesłanki/warunki nabycia prawa do emerytury z powszechnego wieku
emerytalnego, a wniosek o przyznanie jej prawa do tej emerytury złożyła organowi rentowemu w 2016 r.
W uzasadnieniu SN wskazał, że: „zmiany w przepisach ograniczające dotychczasowe uprawnienia, czy też
wprowadzające dodatkowe warunki nabycia prawa do renty, nie mają wpływu na istnienie prawa nabytego
(powstałego) przed tymi zmianami, niezależnie od tego, kiedy został złożony wniosek o świadczenie (jego
realizację). Rozważając problem, czy zawarta w art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU nowa regulacja dotycząca ustalania
wysokości świadczenia może być rozumiana jako naruszenie prawa nabytego, Sąd Najwyższy w uchwale III UZP
6/17 udzielił odpowiedzi przeczącej. Wskazał, że do naruszenia prawa nabytego przez nowe prawo o skutku
retrospektywnym, doszłoby wówczas, gdyby takie prawo formułowało np. nowe, dodatkowe przesłanki
nabycia prawa do emerytury lub też modyfikowało istniejące, np. wprowadzając wymaganie wyższego wieku
lub dłuższego stażu. Stwierdzenie naruszenia prawa nabytego nie jest jednak oczywiste w odniesieniu do
modyfikacji metody ustalania wysokości świadczeń (…) ochronie konstytucyjnej podlega nabyte niezrealizowane
prawo do emerytury (obejmujące warunki nabycia tego prawa: wiek, staż itp.) od momentu jego nabycia z mocy
prawa, natomiast prawo do emerytury w określonej wysokości powstaje dopiero w momencie ustalenia tej wysokości
w związku ze złożeniem przez osobę uprawnioną stosownego wniosku (prawo nabyte realizowane). Taki stan rzeczy
oznacza, że wprawdzie prawo do emerytury powstaje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich przesłanek
wymaganych do jego nabycia, ale niezbędne jest także potwierdzenie tego prawa w celu uruchomienia wypłaty
ustalonego świadczenia w określonej wysokości, które wymaga złożenia stosownego wniosku i jego rozpoznania
w stanie prawnym adekwatnym dla jego oceny (…) prawem nabytym jest prawo do emerytury po spełnieniu
warunków ustawowych (art. 100 EmRentyFUSU), a nie prawo do emerytury w określonej wysokości, która
może być wyliczona dopiero wówczas, gdy ubezpieczony złoży wniosek o wypłatę tego świadczenia. Nie
istnieje reguła temporalna, w szczególności nakazująca organowi rentowemu uwzględnianie stanu prawnego
obowiązującego w dniu złożenia wniosku o świadczenie lub w dniu wydania decyzji przyznającej świadczenie,
zwłaszcza gdy nowe przepisy obowiązujące w tym dniu są mniej korzystne dla ubezpieczonej w porównaniu z tymi,
które obowiązywały w dniu powstania/nabycia prawa do świadczenia”.
Obowiązujące ubezpieczonych zasady ustalania wysokości emerytury mieszczą się w zakresie praw nabytych, które
podlegających ochronie konstytucyjnej. Ingerencja ustawodawcy w te prawa, dokonywana na niekorzyść
ubezpieczonych, jest usprawiedliwiona i możliwa, jeżeli ze względu na ochronę innych wartości
konstytucyjnych, np. zasady sprawiedliwości społecznej (solidaryzmu społecznego). Przesłanką uruchomienia
tak rozumianej ingerencji i niekiedy pogorszenia sytuacji materialnej ubezpieczonych, jest zastosowanie pewnych
standardów, np. odpowiednio długiego okresu vacatio legis. W ocenie SN ustawodawca dokonujący w maju 2012 r.
nowelizacji art. 25 EmRentyFUSU polegającej m.in. na uzupełnieniu dotychczasowego brzmienia tego artykułu
o dodatkowy ustęp 1b (wskazujący na potrącenia), wywiązał się z powyższego obowiązku, skoro znowelizowane
przepisy weszły w życie dopiero 1.1.2013 r., zatem po upływie przeszło 6 miesięcy od daty ogłoszenia
EmRentyFUSU. W konsekwencji trzeba uznać, że ubezpieczone będące kobietami urodzonymi w 1952 r.

dysponowały odpowiednio długim przedziałem czasu, w trakcie którego mogły dokonać analizy swojej
sytuacji faktycznej i prawnej w zakresie zmiany art. 25 EmRentyFUSU. Zatem jeśli ubezpieczona, urodzona
w 1952 r., pobrała tzw. emeryturę częściową lub emeryturę „wcześniejszą”, po czym - w następstwie osiągnięcia
powszechnego wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat - złożyła wniosek o „normalną” emeryturę, to ZUS
dokonując obliczenia tej kobiecie „nowej” emerytury, ma prawo pomniejszyć podstawę obliczenia wnioskowanego
przez nią świadczenia o kwoty brutto wszystkich emerytur częściowych (albo emerytur „wcześniejszych”), jakie
ubezpieczona pobrała w okresie poprzedzającym złożenie wniosku o „normalną” emeryturę na podstawie art. art. 25
ust. 1b EmRentyFUSU, i nie narusza to praw nabytych.
Uchwała SN z 28.11.2019 r., III UZP 5/19

Sąd Najwyższy potwierdził konieczność zwrotu emerytury częściowej lub wcześniejszej przez kobiety urodzone w 1952 r. ubiegające się o „zwykłą” emeryturę po 31.12.2012 r. Zasady ustalania wysokości świadczeń emerytalnych zostały poddane analizie SN, która uznała, że obowiązujące przepisy nie naruszają praw nabytych ubezpieczonych.