Rekompensata w związku z rozwiązaniem umowy, jako przychód niestanowiący podstawy wymiaru składek

Zakład Ubezpieczeń Społecznych oddział w Gdańsku stwierdził, że rekompensata w przypadku rozwiązania umowy o pracę nie stanowi podstawy do zwolnienia ze składek ZUS. Spór dotyczył związku rekompensaty z zakończeniem stosunku pracy oraz jej podstawy wymiaru składek. Analiza prawna wskazuje na istotę bezpośredniego związku pomiędzy świadczeniem a rozwiązaniem umowy o pracę.

Tematyka: rekompensata, rozwiązanie umowy o pracę, ZUS, składki, PodstWymSkłR, interpretacja ZUS, orzecznictwo, ugoda, stosunek pracy

Zakład Ubezpieczeń Społecznych oddział w Gdańsku decyzją z 20.1.2020 r. (DI/100000/1088/2019) uznał, że
rekompensata, która została ustalona pomiędzy pracownikiem a pracodawcą w ramach ugody w sprawie
dotyczącej roszczenia o przywrócenie do pracy, w związku z nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy
o pracę, nie mieści w przychodach, od których nie nalicza się podstawy wymiaru składek. Od ustalonej
kwoty rekompensaty należy więc naliczyć składki ZUS. Rekompensata została ustalona w zamian za
rezygnację z prawa do przywrócenia do pracy oraz wypłaty wynagrodzenia za czas pozostawania bez
zatrudnienia (które zasądził sąd I instancji).
Według ZUS-u rekompensata w zamian za rezygnację z powrotu do pracy nie pozostaje w bezpośrednim oraz
nierozerwalnym związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy. Tak więc jedynym powodem
wypłaty przez pracodawcę takiego świadczenia powinno być ustanie zatrudnienia, a skoro w przedmiotowym
stanie rekompensata ma być wypłacona, ze względu na fakt, że były pracownik zrezygnuje z prawa
przywrócenia do pracy i wypłaty wynagrodzenia za okres pozostawania bez zatrudnia, to zwolnienie ze
składek się nie należy. ZUS twierdzi zatem, że przyznawane w ugodzie świadczenie dotyczy innych
okoliczności. Były pracodawca jest innego zdania, bowiem w jego ocenie świadczenie ma charakter
odszkodowawczy, co z kolei wynika z rozwiązania stosunku pracy na skutek bezprawnego wypowiedzenia
umowy i wiąże się z rozwiązaniem stosunku pracy (następstwem jest jedynie rezygnacja z przywrócenia do
pracy).
Stan faktyczny sprawy
W przedmiotowej sprawie doszło do rozwiązania umowy o pracy z zachowaniem jednomiesięcznego okresu
wypowiedzenia z pracownikiem, który był szczególnie chronionym działaczem związku zawodowego. Taka
ochrona przysługuje w związku z unormowaniem z art. 32 ust. 1 pkt 1 ZwZawU.
Pracownik, uznając że złożone mu wypowiedzenie umowy o pracę było niezgodne z prawem
i nieuzasadnione odwołał się do sądu. Na podstawie art. 44 KP w zw. z art. 45 § 1 KP, pracownik dochodził
roszczenia o przywrócenie do pracy na dotychczasowym stanowisku.
Sąd I instancji uwzględnił roszczenie pracownika przywracając go do pracy oraz zasądzając jednocześnie
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, którego jednak wysokość jest limitowana przepisami KP
i zgodnie z art. 47 KP pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 2 miesiące (chyba, że okres
wypowiedzenia wynosił 3 miesiące - to wówczas - nie więcej niż za 1 miesiąc).
Pracodawca (pozwany) odwołał się od wyroku do sądu II instancji. Strony przedmiotowego sporu rozważają
jednak możliwość zawarcia ugody, zgodnie z którą pracownikowi zostanie wypłacone odszkodowanie, które
ma mu zrekompensować skutki niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę, w tym również to, że
nie zostanie przywrócony do pracy i nie otrzyma wynagrodzenia za czas pozostawania bez zatrudnienia.
Świadczenie stanowiłoby więc pewien rodzaj rekompensaty w związku z zrzeczeniem się roszczeń w ramach
zawartej przez strony ugody. Dla powoda i pozwanego nie było jednak oczywiste czy kwota ma stanowić
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
ZUS oddział w Gdańsku wydał decyzję z 20.1.2020 r. (DI/100000/1088/2019) którą stwierdził, że wypłata
odszkodowania (rekompensaty) nie pozostaje w bezpośrednim oraz nierozerwalnym związku z rozwiązaniem
stosunku pracy, bowiem powód zrzekłby się przywrócenia do pracy.
Stan prawny sprawy
Przepisy prawa wskazują, że istnieje możliwość potraktowania rekompensaty, jako przychód od którego nie
powinny być potrącone składki ZUS. Powyższe znajduje uzasadnienie w tym, że art. 12 ust. 1 PDOFizU stanowi,
iż za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy
uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich
ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia
zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za
niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona,
a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń
lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Nie ulega więc wątpliwości, że wypłacone pracownikowi przez pracodawcę środki pieniężne w ramach
rekompensaty są przychodami ze stosunku pracy w rozumieniu ww. przepisu. Nie oznacza to jednak, że
zawsze od takiego przychodu będą należne składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Na powyższe wskazuje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U.
z 2017 poz. 1949, dalej jako: PodstWymSkłR) wydane na podstawie art. 21 SysUbSpołU. Zgodnie z PodstWymSkłR
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu
przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu
zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Niemniej jednak, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 3 PodstWymSkłR podstawy
wymiaru składek nie stanowią następujące przychody: odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane
pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy
z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia
umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie
lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Oprócz powyższych, innymi przychodami niestanowiącymi podstawy wymiaru składek są m.in.: nagrody
jubileuszowe (gratyfikacje); odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę;
odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie
konkurencji; ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące
własnością pracownika; wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie
pracy; wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do
ekwiwalentu z tego tytułu - do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł; diety i inne należności z tytułu
podróży służbowej pracownika czy też świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne
w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
W zakresie analizowanego stanu faktycznego w ocenie pracodawcy (pozwanego, chcącego ugodowo
zakończyć spór) wypłacona pracownikowi rekompensata na podstawie ugody mieściłaby się w katalogu
wyłączeń z podstawy wymiaru składek, przysługiwałaby zatem w wyższej wysokości niż wskazuje na to ZUS,
ze względu na świadczenie wypłacone z tytułu rozwiązania stosunku pracy, do którego doszło, pomimo tego,
że sąd przywrócił pracownika do pracy. Ponadto na podstawie art. 81 ust. 1 ŚOZŚrPubU co do zasady, do
ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 1
lit. a, d-i i pkt 3 i 35 ŚOZŚrPubU, stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe tych osób. Skoro więc świadczenia wymienione w § 2 ust. 1 PodstWymSkłR nie
podlegają składkom na ubezpieczenie społeczne to także nie podlegają składkom na ubezpieczenie
zdrowotne.
Z dotychczasowych interpretacji ZUS-u wynika, że odprawa wypłacona pracownikom w związku z rozwiązaniem
stosunku pracy podlega wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (np.
interpretacja indywidualna ZUS-U z 15.1.2015 r., DI/100000/43/1456/2014). Na tle niniejszej sprawy, warunkiem
sine qua non, który stanowi o możliwości wyłączenia danego świadczenia z podstawy wymiaru składek jest to, aby
istniał bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy wypłatą świadczenia – rekompensaty a rozwiązaniem
stosunku pracy. O braku takiej więzi można mówić, gdy w konkretnej sytuacji możliwe jest uzyskanie przez
pracownika takiego samego świadczenia (odprawy, zadośćuczynienia, odszkodowania, rekompensaty) także
w przypadku trwania jego stosunku pracy.
W wyroku z 24.6.2009 r., II FSK 251/08 NSA, wskazał, że „(…) o zakwalifikowaniu określonego świadczenia do
przychodów ze stosunku pracy decyduje to czy dane świadczenie może otrzymać wyłącznie pracownik, czy również
inna osoba nie związana tego rodzaju stosunkiem prawnym. Skoro karę umowną mógł otrzymać tylko pracownik lub
były pracownik spółki, to w ocenie dyrektora izby skarbowej istnieje bezpośredni związek między stosunkiem pracy
a otrzymanym przez skarżącego świadczeniem. Fakt rozwiązania umowy o pracę i dużo późniejsze wypłacenie
wynikających z niego świadczeń nie powoduje tego, że ustaje związek świadczenia ze stosunkiem pracy”.
Zgodnie z aktualnym orzecznictwem, tj. wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6.11.2019 r. (III AUa
1536/17) brak jest logicznych przesłanek dających uzasadnioną podstawę do stwierdzenia, że rekompensata
odprawy emerytalnej, która miałaby zostać wypłacona tylko i wyłącznie ze względu na rozwiązanie stosunku
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, nie mieści się w kategorii pojęcia „rekompensat”
wymienionych w § 2 ust. 1 pkt 3 PodstWymSkłRW, w przepisie tym wszakże wymieniono wprost „rekompensaty
wypłacane pracownikom z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy”. Brak jest
zatem jakichkolwiek uzasadnionych podstaw aby owe rekompensaty ograniczać do świadczeń kwalifikowanych
inaczej niż wyraził to prawodawca. Chodzi bowiem o wszelkie rekompensaty, które mają być wypłacone
pracownikowi z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Warunkiem
koniecznym i jedynym, aby rekompensatę zaliczyć do katalogu świadczeń wymienionych w § 2 ust. 1 pkt 3
PodstWymSkłR jest bezpośredni związek podstawy jej wypłaty z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn leżących
po stronie pracodawcy.

W zawarciu ewentualnej ugody istotne będzie to, czy będzie istniał związek prawny lub faktyczny danego
świadczenia z zakończeniem stosunku pracy (w cenie ZUS-s w przedmiotowej sprawie związek ten nie istnieje).
Wydaje się jednak, że nie można mówić o braku takiej więzi, gdyż nie byłoby możliwe uzyskanie przez pracownika
takiego samego świadczenia (rekompensaty) także w przypadku trwania jego stosunku pracy. Pracownik ma bowiem
otrzymać rekompensatę w związku z wadliwym rozwiązaniem umowy i w konsekwencji zakończeniem stosunku
pracy, do czego pierwotnie doszło.
Decyzja ZUS oddział w Gdańsku z 20.1.2020 r. (DI/100000/1088/2019)

Orzecznictwo oraz przepisy prawa wyraźnie określają, że rekompensata wypłacona pracownikowi po rozwiązaniu umowy o pracę nie stanowi podstawy wymiaru składek ZUS. Istotne jest ustalenie bezpośredniego związku pomiędzy świadczeniem a zakończeniem stosunku pracy. Zawarcie ugody między stronami może wpłynąć na interpretację charakteru rekompensaty.