Dochodzenie roszczeń związanych z dyskryminacja ze względu na wiek

Publikacja omawia dochodzenie roszczeń związanych z dyskryminacją ze względu na wiek w kontekście wyroków Trybunału Sprawiedliwości, które dotyczyły ustalania wynagrodzenia na podstawie wieku urzędników i sędziów. Autorzy analizują terminy zawite na złożenie wniosku o odszkodowanie oraz interpretację przepisów dyrektywy 2000/78 w kontekście równego traktowania i skuteczności ochrony praw nabytych.

Tematyka: dyskryminacja ze względu na wiek, Trybunał Sprawiedliwości, dyrektywa 2000/78, równość, skuteczność, terminy zawite

Termin zawity na złożenie wniosku o odszkodowanie za szkodę wynikającą ze środka powodującego
dyskryminację ze względu na wiek nie może zostać określony w taki sposób, że pracownik może nie być
w stanie dowiedzieć się w tym terminie o istnieniu lub znaczeniu dyskryminacji, której stał się ofiarą.
Stan faktyczny
Skarżącymi są sędzią oraz urzędnicy w kraju związkowym Saksonia-Anhalt (dalej jako: S-A). Do 31.3.2011 r.
skarżący byli wynagradzani zgodnie z ustawą dotyczącą wynagrodzeń urzędników z 2002 r. (dalej jako: ustawa
z 2002 r.) Zgodnie z tą ustawą stopień wynagrodzenia zasadniczego urzędnika lub sędziego w ramach każdej grupy
zaszeregowania został ustalony na podstawie jego wieku.
W wyroku z 8.9.2011 r., Hennigs i Mai (C-297/10 i C-298/10) Trybunał orzekł, że zasada niedyskryminacji ze
względu na wiek określona w art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i uściślona w dyrektywie
2000/78, w szczególności w jej art. 2 i art. 6 ust. 1, stoi na przeszkodzie temu, aby w ramach każdej grupy
zaszeregowania stopień wynagrodzenia zasadniczego członka personelu kontraktowego w sektorze
publicznym był ustalany – w chwili zatrudnienia tego członka personelu kontraktowego – na podstawie jego
wieku. W następstwie wydania tego wyroku S-A uznał, że, ponieważ ww. wyrok dotyczy pracowników kontraktowych
i nie może zostać transponowany do sytuacji urzędników i sędziów. Skarżący złożyli do S-A w latach 2012- 2013
odwołania od sposobu określenia ich wynagrodzenia do 31.3.2011 r., uzasadniając dyskryminacją ze względu na
wiek. W wyrokach z 2014 r., Specht i in. (od C-501/12 do C-506/12, C-540/12 i C-541/12) oraz z 2015 r., Unland (C-
20/13) Trybunał orzekł że art. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 stoją na przeszkodzie środkowi krajowemu, na mocy
którego w ramach każdej grupy zaszeregowania stopień wynagrodzenia zasadniczego urzędnika lub sędziego jest
ustalany, w chwili zatrudnienia, na podstawie jego wieku.
W związku z tymi wyrokami skarżący zakwestionowali sposób ustalenia wyrównanie wynagrodzenia, ale ich
odwołania zostały oddalone ze względu na to, że złożono je po terminie.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 2 i 6 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie środkowi
przyznającemu urzędnikom i sędziom wyrównanie wynagrodzenia do wysokości odsetka wynagrodzenia
zasadniczego, jakie poprzednio pobierali, zwłaszcza zgodnie ze stopniem wynagrodzenia zasadniczego ustalonego
na podstawie ich wieku w odniesieniu do każdej z grup zaszeregowania w chwili ich zatrudnienia?
- Czy art. 9 dyrektywy 2000/78 oraz zasady równoważności i skuteczności należy interpretować w ten sposób, że
stoją one na przeszkodzie określeniu przez państwo członkowskie momentu rozpoczęcia biegu dwumiesięcznego
terminu zawitego na złożenie wniosku o odszkodowanie za szkodę wynikającą ze środka skutkującego
dyskryminacją ze względu na wiek na dzień wydania wyroku TS, w którym stwierdzono charakter dyskryminujący
podobnego środka, zwłaszcza gdy w tym państwie istnieje rozbieżność opinii dotycząca możliwości dokonania
w odniesieniu do rozpatrywanego środka transpozycji wniosków wynikających z tego wyroku?
Stanowisko TS
Odmienne traktowanie
Z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2000/78 wynika, że zasada równego traktowania w rozumieniu tej dyrektywy oznacza brak
wszelkiej dyskryminacji, bezpośredniej lub pośredniej, z jednego z powodów określonych w jej art. 1.
Trybunał stwierdził, że mając na względzie, że systemem odniesienia jest, w niniejszej sprawie, ustawa z 2002 r.,
w której określono stopień wynagrodzenia zasadniczego w odniesieniu do każdej z grup zaszeregowania w chwili
zatrudnienia tych sędziów i urzędników na podstawie ich wieku, zdaniem TS, ten związek powoduje, iż wyrównanie
rozpatrywanego wynagrodzenia – przewidziane w ustawach z 2015 r. i 2016 r. – samo w sobie powoduje odmienne
traktowanie tych sędziów i urzędników ze względu na wiek. W tych okolicznościach TS stwierdził, że wyrównanie
rozpatrywanego wynagrodzenia powoduje kolejne odmienne traktowanie w rozumieniu art. 2 ust. 1
dyrektywy 2000/78.
Uzasadnienie odmiennego traktowania w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78
Akapit pierwszy art. 6 ust. 1 przewiduje, że państwa członkowskie mogą uznać, iż odmienne traktowanie ze względu
na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie

uzasadnione słusznym celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego,
oraz jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.
Zgodnie z jednolitą linią orzeczniczą TS państwa członkowskie mogą wprowadzić uregulowania przewidujące
odmienne traktowanie ze względu na wiek, zgodnie z art. 6 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/78. Według sądu
odsyłającego odmienne traktowanie wynika z realizacji celu związanego z ustawą zasadniczą, polegającego na
zapewnieniu odpowiedniego wynagrodzenia urzędnikom i sędziom S-A. Trybunał uznał że ten cel jest
uzasadniony (wyrok Escribano Vindel, C-49/18, pkt 66).
Trybunał orzekł, że art. 2 i 6 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że te przepisy nie stoją na
przeszkodzie środkowi przyznającemu urzędnikom i sędziom – w celu zapewnienia im odpowiedniego
wynagrodzenia – wyrównanie wynagrodzenia do wysokości odsetka wynagrodzenia zasadniczego, jakie
poprzednio pobierali, zwłaszcza zgodnie ze stopniem wynagrodzenia zasadniczego ustalonego na podstawie
ich wieku w odniesieniu do każdej z grup zaszeregowania w chwili ich zatrudnienia, jeżeli ten środek
odpowiada konieczności zapewnienia ochrony praw nabytych w kontekście charakteryzującym się
w szczególności zarówno wysoką liczbą urzędników i sędziów, których dotyczy, jak i brakiem ważnego
systemu odniesienia, oraz nie powoduje utrwalenie w czasie odmiennego traktowania ze względu na wiek.
Termin zawity na złożenie wniosku o odszkodowanie
Trybunał podkreślił, że z art. 9 dyrektywy 2000/78 wynika, iż kwestia terminów na wszczęcie postępowania
mającego spowodować przestrzeganie obowiązków wynikających z tej dyrektywy nie jest regulowana unijnym
prawem (wyrok Bulicke, C-246/09, pkt 24). W konsekwencji do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa
członkowskiego należy uregulowanie takich zasad proceduralnych, z zastrzeżeniem, że powinny być zgodne
z zasadą równoważności oraz zasada skuteczności.
Z orzecznictwa TS wynika, że art. 9 dyrektywy 2000/78 nie stoi na przeszkodzie terminowi takiemu jak określony w §
15 ust. 4 AGG (tj. dwóch miesięcy od momentu, w którym pracownik dowiedział się o dyskryminacji), pod warunkiem
że, po pierwsze, termin ten nie jest mniej korzystny niż termin dotyczący podobnych środków istniejących w prawie
krajowym, oraz po drugie, ustalenie momentu rozpoczęcia biegu tego terminu nie czyni wykonywania praw
przyznanych przez dyrektywę niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym (wyrok Bulicke, pkt 42). W odniesieniu do
zasady skuteczności TS stwierdził, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowy przepis
proceduralny nie czyni niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowanie prawa UE, należy rozpatrywać
z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych, przed
poszczególnymi sądami krajowymi. Z tego punktu widzenia należy, zdaniem TS, w szczególności wziąć pod uwagę,
w stosownym przypadku, ochronę prawa do obrony, zasadę pewności prawa oraz prawidłowy przebieg
postępowania (wyrok TDC, C-327/15, pkt 97).
Trybunał podkreślił, że ustanowienie terminów zawitych spełnia, co do zasady, wymóg skuteczności, ponieważ
stanowi zastosowanie podstawowej zasady pewności prawa, która chroni jednocześnie zainteresowanego i organ
administracji. Co się tyczy § 15 ust. 4 AGG, w którym przewidziano dwumiesięczny termin na wniesienie odwołania
do pracodawcy, Trybunał uznał, że nie wydaje się, aby długość tego terminu zawitego mogła w praktyce uniemożliwić
lub nadmiernie utrudnić wykonywanie praw przyznanych przez prawo UE. Odnosząc się do momentu rozpoczęcia
biegu terminu zawitego, z orzecznictwa TS wynika, że ten termin nie może zostać określony w taki sposób, że
pracownik może nie być w stanie dowiedzieć się w tym terminie o istnieniu lub znaczeniu dyskryminacji,
której stał się ofiarą, co uniemożliwiłoby mu dochodzenie przysługujących mu praw (wyrok Bulicke, pkt 40). Trybunał
stwierdził, że to sąd odsyłający, który jako jedyny posiada bezpośrednią wiedzę na temat sporów rozpatrywanych
w postępowaniu przed sądem odsyłającym, powinien dokonać – w świetle wszystkich istotnych okoliczności
faktycznych i prawnych – ustaleń niezbędnych dla określenia, czy moment rozpoczęcia biegu terminu określonego
w § 15 ust. 4 AGG został wyznaczony w taki sposób, iż wykonywanie przez urzędników i sędziów S-A praw
przyznanych im na mocy § 15 ust. 2 AGG zostało nadmiernie utrudnione.
Trybunał orzekł, że zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż stoi ona na przeszkodzie
określeniu przez państwo członkowskie momentu rozpoczęcia biegu dwumiesięcznego terminu zawitego na
złożenie wniosku o odszkodowanie za szkodę wynikającą ze środka powodującego dyskryminację ze
względu na wiek na dzień wydania wyroku TS, w którym stwierdzono charakter dyskryminujący podobnego
środka, gdy istnieje ryzyko, że zainteresowane osoby mogą nie dowiedzieć się w tym terminie o istnieniu lub
znaczeniu dyskryminacji, której są ofiarami. Sytuacja taka może zaistnieć w szczególności, gdy w danym
państwie istnieje rozbieżność opinii dotycząca możliwości dokonania w odniesieniu do rozpatrywanego
środka transpozycji wniosków wynikających z tego wyroku.
W przedstawionym wyroku TS kontynuuje dotychczasową linię orzeczniczą, zgodnie z którą dopuszcza się, aby
w okresie przejściowym środki mające na celu wyeliminowanie dyskryminacji ze względu na wiek, przewidywały
odniesienie do wcześniejszego systemu wynagrodzeń opierającego się na tym odmiennym traktowaniu w zakresie,

w jakim jest to niezbędne dla zapewnienia ochrony praw nabytych i założeniu, że jego skutki mają zostać z upływem
czasu wyeliminowane.
Wyrok TS z 3.3.2020 r., Land Sachsen-Anhalt (sędziowie), od C-773/18 do C-775/18

Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok w sprawie Land Sachsen-Anhalt, stwierdzając, że terminy zawite na złożenie wniosku o odszkodowanie za dyskryminację ze względu na wiek nie mogą uniemożliwiać osobom dochodzenia swoich praw. Przedstawiono także interpretację zasad równości i skuteczności w kontekście ustalania wynagrodzeń.