Dodatek do renty nie tylko dla matek

Zgodnie z wyrokiem TSUE z 12.12.2019 r. dotyczącym dodatku do renty dla matek, który wywołał wiele kontrowersji, pojawiło się pytanie o zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn w systemie zabezpieczenia społecznego. Sprawa dotyczyła dyskryminacji bezpośredniej w przyznawaniu dodatku rentowego kobietom mającym dzieci, podczas gdy mężczyźni w podobnej sytuacji byli pozbawieni tego prawa. TSUE uznał, że art. 60 ust. 1 LGSS, przyznający dodatek rentowy wyłącznie kobietom, stanowi przejaw niezgodności z zasadą równego traktowania, naruszającą prawo UE.

Tematyka: dodatek do renty, TSUE, dyskryminacja ze względu na płeć, zasada równego traktowania, system zabezpieczenia społecznego

Zgodnie z wyrokiem TSUE z 12.12.2019, C-450/18, w sprawie W.A. przeciwko Instituto Nacional de la
Seguridad Social (INSS) – hiszpański odpowiednik ZUS, dyrektywę Rady 79/7/EWG z dnia 19.12.1978 r.
w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie
zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz L Nr 6 z 1979 r., s. 24, dalej jako: dyrektywa równościowa) należy
interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie przepisowi prawa krajowego, który ze względu na
wkład demograficzny kobiet w system zabezpieczenia społecznego ustanawia prawo do dodatku rentowego
w przypadku kobiet mających przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych
i otrzymujących rentę składkową z tytułu trwałej niezdolności do pracy w ramach krajowego systemu
zabezpieczenia społecznego, podczas gdy znajdujący się w identycznej sytuacji mężczyźni nie mają prawa
do takiego dodatku.
Stan faktyczny sprawy
Decyzją z 25.1.2017 r. INSS, przyznał W.A. rentę z tytułu trwałej i całkowitej niezdolności do pracy w wysokości
100% podstawy wymiaru świadczenia, tj. 1603,43 EUR miesięcznie, powiększone o waloryzację. W.A. odwołał się od
decyzji wskazując, że renta powinna być wyższa, bowiem jako ojcu dwóch córek przysługuje mu na podstawie
art. 60 ust. 1 LGSS – prawa hiszpańskiego, prawo do dodatku rentowego, w wysokości 5% renty
podstawowej, na takich samych warunkach co kobietom będącym matkami dwojga dzieci, które otrzymują
rentę składkową z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w ramach hiszpańskiego systemu zabezpieczeń
społecznych.
INNS oddalił zażalenie W.A. i utrzymał w mocy decyzję, wskazując, że prawdo do dodatku rentowego przysługuje
wyłącznie kobietom otrzymującym emeryturę z hiszpańskiego systemu zabezpieczenia społecznego,
będącym matkami przynajmniej dwójki dzieci, z tytułu ich wkładu demograficznego w system zabezpieczenia
społecznego.
W.A. odwołał się do sądu pracy, ponownie zaskarżając decyzję INNS, wskazując, że przepis prawa krajowego
stanowi przejaw mniej korzystnego traktowania mężczyzn mających przynajmniej dwoje dzieci biologicznych
lub przysposobionych, co znajduje oparcie w kryterium płci i stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej.
W.A. zmarł 9.12.2017 r., jednak jego małżonka D.C. wstąpiła w jego prawa jako strona skarżąca w postępowaniu
głównym.
Sąd pracy w Hiszpanii
Sąd dokonując wykładni art. 60 ust. 1 LGSS uznał, że przepis ten przyznaje prawo do dodatku rentowego
kobietom mającym przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych, ze względu na ich wkład
demograficzny do systemu zabezpieczeń społecznych, podczas gdy znajdujący się w identycznej sytuacji
mężczyźni nie mają tego prawa.
Sąd powziął jednak wątpliwości co do zgodności tego przepisu z prawem UE i interpretacji sformułowania „wkładu
demograficznego w system zabezpieczenia społecznego”. Sąd uznał, że: „Wkład ten może dotyczyć zarówno
kobiet, jak i mężczyzn, ponieważ zdolność prokreacji oraz konieczność ponoszenia odpowiedzialności w związku
z opieką nad dziećmi oraz ich wyżywieniem i wychowaniem oraz uwaga poświęcana dzieciom dotyczą każdej osoby,
która może być matką lub ojcem. W rezultacie przerwa w pracy spowodowana urodzeniem, przysposobieniem dzieci
lub ich wychowaniem może spowodować porównywalne niedogodności zarówno po stronie kobiet, jak i mężczyzn,
niezależnie od ich wkładu demograficznego w system zabezpieczenia społecznego. Sąd odsyłający jest zdania, że –
z tego punktu widzenia – przepisy zawarte w art. 60 ust. 1 LGSS wprowadzają nieuzasadnioną różnicę w traktowaniu
z korzyścią kobiet i ze szkodą dla znajdujących się w identycznej sytuacji mężczyzn. Jednakże to kobiety więcej
poświęcają w sferze osobistej i zawodowej w związku z prokreacją. Kobiety muszą przejść przez ciążę i poród, które
niosą za sobą oczywiste skutki biologiczne i fizjologiczne oraz wywierają niekorzystne skutki nie tylko na
płaszczyźnie fizycznej, lecz także zawodowej, zwłaszcza w odniesieniu do ich uzasadnionych oczekiwań
dotyczących awansu. Z biologicznego punktu widzenia regulacja zawarta w art. 60 ust. 1 LGSS może być zatem
uzasadniona względami ochrony kobiet przed następstwami ciąży i macierzyństwa”.
Pytanie prejudycjalne
W niniejszych okolicznościach sąd pracy zadał TSUE pytanie prejudycjalne: czy zasadę równego traktowania,
zakazującą jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na płeć, potwierdzoną w art. 157 [TFUE] oraz w dyrektywie
[76/207], zmienionej dyrektywą [2002/73] i ujednoliconej dyrektywą [2006/54], narusza przepis ustawy krajowej (a

mianowicie art. 60 ust. 1 LGSS), który przyznaje prawo do dodatku z systemu zabezpieczenia społecznego ze
względu na wkład demograficzny w ten system kobietom, które miały dzieci biologiczne lub przysposobione
i otrzymują na jakichkolwiek zasadach z tego systemu świadczenia składkowe z tytułu emerytury, wdowieństwa lub
trwałej niezdolności do pracy, lecz nie przyznaje wspomnianego prawa mężczyznom znajdującym się w identycznej
sytuacji?
Istotą sprawy było więc ustalenie czy kobiety i mężczyźni starający się o dodatek znajdują się
w porównywalnych sytuacjach.
Stan prawny sprawy
Zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy równościowej zasada równego traktowania oznacza brak jakiejkolwiek
dyskryminacji ze względu na płeć, bądź bezpośrednio, bądź pośrednio, szczególnie poprzez odniesienie do
stanu cywilnego lub rodzinnego, w szczególności jeżeli chodzi o obliczanie wysokości świadczeń. Nie każde
nierówne traktowanie oznacza dyskryminację, bowiem istnieje możliwość dyferencjacji (usprawiedliwionego
różnicowania). Niemniej jednak dyskryminacja polega na stosowaniu różnych norm do porównywalnych
sytuacji lub też na stosowaniu tej samej normy do sytuacji odmiennych.
Sąd pracy wskazał, że wymóg dotyczący porównywalnego charakteru sytuacji nie oznacza, że dane sytuacje muszą
być identyczne, ale że powinny być jedynie porównywalne. Sad podniósł, że wkład demograficzny w system
zabezpieczenia społecznego mężczyzn jest równie istotny jak wkład kobiet, tak więc samo wnoszenie owego
wkładu nie może uzasadniać okoliczności, że mężczyźni i kobiety nie znajdują się w porównywalnej sytuacji
pod względem przyznania rozpatrywanego dodatku rentowego.
W zamyśle hiszpańskiego ustawodawcy, dodatek do renty miał również stanowić środek mający na celu
zmniejszenie różnicy między wysokością emerytur i rent mężczyzn i kobiet, wynikającej z różnego przebiegu
ich karier zawodowych, bowiem kobiety ze względu na fakt opieki na dzieckiem częściej rezygnują z życia
zawodowego, w pełni poświęcając się rodzinie. Przepis miał więc na celu zapewnienie odpowiednich świadczeń tym
kobietom, których zdolność składkowa, a tym samym wysokość emerytury albo renty została obniżona wskutek
przerwania lub skrócenia ich kariery zawodowej ze względu na fakt posiadania przynajmniej dwojga dzieci.
Tak więc, INSS powoływał się na względy polityki społecznej wykazując różnicę w wysokości świadczeń
emerytalnych i rentowych mężczyzn i kobiet, a także w wysokości świadczeń pobieranych z jednej strony przez
kobiety niemające dzieci lub mające jedno dziecko, a z drugiej strony przez kobiety mające przynajmniej dwoje
dzieci. INSS uznał, że właśnie dodatek rentowy dla kobiet jest wstanie wyrównać różnice w wysokości rent kobiet
i mężczyzn.
Orzeczenie TSUE
Powyższa argumentacja nie obroniła się jednak przez TSUE, który uznał, że również mężczyźni mogą otrzymywać
niższe świadczenia jak i ponosić niekorzystne skutki na płaszczyźnie zawodowej, ze względu na wychowanie
dzieci. TSUE uznał, że art. 60 ust. 1 LGSS nie zawiera elementu uzależniającego przyznanie rozpatrywanego
dodatku rentowego od skorzystania przez kobietę z urlopu macierzyńskiego lub od niekorzystnych skutków na
płaszczyźnie zawodowej wynikających z przerwania przez kobietę działalności zawodowej w okresie po urodzeniu
dziecka. Dodatek jest przyznawany kobietom, które przysposobiły dzieci, co świadczy o tym, że prawodawca
krajowy nie zamierzał ograniczyć stosowania art. 60 ust. 1 LGSS do ochrony kondycji biologicznej kobiety po
porodzie.
Artykuł 60 ust. 1 LGSS uzależnia przyznanie rozpatrywanego dodatku rentowego nie od wychowywania
dzieci ani od okresów przerwy w zatrudnieniu wynikających z wychowywania dzieci, lecz wyłącznie od
posiadania przez kobiety uprawnione do tego dodatku przynajmniej dwojga dzieci biologicznych lub
przysposobionych oraz od otrzymywania przez nie z systemu zabezpieczenia społecznego świadczenia składkowego
z tytułu emerytury, wdowieństwa lub trwałej niezdolności do pracy.
T SUE uznał że przepisy prawa wewnętrznego Państw Członkowskich wprowadzające nierówne traktowanie
kobiet i mężczyzn w zakresie świadczeń przyznawanych w ramach państwowego sytemu zabezpieczenia
społecznego (dodatku do renty) naruszają prawo UE. W konsekwencji art. 60 ust. 1 LGSS prawa
hiszpańskiego stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej ze względu na płeć, a tym samym jest
niezgodny z dyrektywą równościową, bowiem mężczyźni/ ojcowie - również mają prawo do dodatku jeśli
posiadają przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych, co również stanowi o ich wkładzie
demograficznym w system zabezpieczenia społecznego.
Orzeczenie TSUE z 12.12.2019 r., C-450/18

Orzeczenie TSUE z 12.12.2019 r. wyraźnie wskazało, że przepis prawa hiszpańskiego, ograniczający przyznanie dodatku rentowego wyłącznie do kobiet, jest niezgodny z zasadą równego traktowania kobiet i mężczyzn. Decyzja ta ma istotne implikacje dla systemów zabezpieczenia społecznego w państwach członkowskich UE, wymagając od nich zapewnienia równych praw i świadczeń niezależnie od płci.