Pośrednia dyskryminacja pracowników przygranicznych

Zgodnie z orzeczeniem TSUE z 2.4.2020 r., C-830/18, ustawodawstwo krajowe, które uzależnia pokrycie kosztów transportu szkolnego przez kraj związkowy od spełnienia warunku zamieszkiwania na terytorium tego kraju związkowego, może stanowić pośrednią dyskryminację pracowników przygranicznych. Sprawa dotyczyła P.F., obywatela niemieckiego zamieszkującego we Francji, który uczęszczał do szkoły w Niemczech, a koszty transportu szkolnego nie zostały mu pokryte zgodnie z przepisami prawnymi Nadrenii-Palatynatu.

Tematyka: TSUE, C-830/18, dyskryminacja pośrednia, pracownicy przygraniczni, koszty transportu szkolnego, efektywna organizacja szkolnictwa, art. 7 rozporządzenia

Zgodnie z orzeczeniem TSUE z 2.4.2020 r., C-830/18, wykładni art. 7 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (UE) nr 492/2011 z 5.4.2011 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników
wewnątrz Unii (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 141, s. 1, dalej jako: rozporządzenie 492/2011) należy dokonywać
w ten sposób, że ustawodawstwo krajowe, które uzależnia pokrycie kosztów transportu szkolnego przez kraj
związkowy od spełnienia warunku zamieszkiwania na terytorium tego kraju związkowego, stanowi
dyskryminację pośrednią w zakresie, w jakim z samej swej natury może w większym stopniu niekorzystnie
wpływać na pracowników przygranicznych niż na pracowników krajowych. TSUE podkreśla, że praktyczne
trudności związane z efektywną organizacją transportu szkolnego w kraju związkowym nie stanowią
nadrzędnego względu interesu ogólnego, który mógłby uzasadniać przepis krajowy uznany za pośrednio
dyskryminujący.
Stan faktyczny sprawy
Stan sprawy przedstawia się następująco: P.F., obywatel niemiecki, zamieszkuje we Francji ze swoimi
rodzicami, którzy również mają obywatelstwo niemieckie. P.F. uczęszcza do szkoły średniej w powiecie
Südliche Weinstraße w Niemczech. Matka P.F. również pracuje w Niemczech. Do roku szkolnego 2014–2015
koszty transportu szkolnego P.F. były pokrywane przez niemiecki powiat, w którym P.F. uczęszczał do
szkoły. W piśmie z 16.6.2015 r. niemiecki powiat wskazał, że koszty transportu szkolnego P.F. za rok szkolny
2015–2016 nie zostaną już pokryte, zgodnie z przepisami prawnymi obowiązującymi Nadrenii-Palatynacie.
Przepisy te przewidują bowiem, że powiat jest zobowiązany do zorganizowania transportu szkolnego wyłącznie
dla uczniów zamieszkujących w tym kraju związkowym, a ponieważ P.F. zamieszkuje we Francji – koszty jego
transportu szkolnego nie będą pokrywane przez niemiecki powiat. Postępowanie toczyło się więc w sprawie
Landkreis Südliche Weinstraße przeciwko P.F. i in, przy udziale Vertreter des öffentlichen Interesses.
Odwołanie i skarga do sądu
P.F. złożył odwołanie od powyższej decyzji, jednak zostało ono oddalone. P.F. nie zgadzając się z takim stanem
sprawy, wniósł skargę na tę decyzję do sądu administracyjnego w Niemczech. Sąd ten uwzględnił skargę P.F. na tej
podstawie, że jako dziecko pracownika przygranicznego, P.F. ma prawo do pokrycia kosztów transportu
szkolnego na podstawie art. 7 ust. 2 rozporządzenia.
Apelacja powiatu i stanowisko wyższego sądu administracyjnego
Od powyższego wyroku powiat wniósł apelację do wyższego sądu administracyjnego. Sąd ten (odsyłający) miał na
celu ustalić czy § 69 ust. 1 akapit drugi pkt 1 ustawy Nadrenii-Palatynatu o organizacji systemu szkolnictwa
narusza art. 7 ust. 2 rozporządzenia. Sąd odsyłający uważa, że pokrycie kosztów transportu szkolnego
stanowi przywilej socjalny w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia. Na poparcie swojego stanowiska, sąd
przytoczył wyrok z 12.5.1998 r., C-85/96, w myśl którego art. 7 rozporządzenia dotyczy to wszystkich
przywilejów, które bez względu na to, czy są związane z umową o pracę, są ogólnie przyznawane pracownikom
krajowym ze względu na ich obiektywny status pracownika lub sam fakt zamieszkiwania na terytorium krajowym,
i których rozszerzenie na pracowników będących obywatelami innych państw członkowskich może ułatwiać ich
mobilność.
Pytanie prejudycjalne
Sąd odsyłający rozważał czy przepis krajowy rozpatrywany w postępowaniu prowadzi do pośredniej dyskryminacji
pracowników migrujących w rozumieniu art. 7 ust. 2 rozporządzenia podkreślając, że dotychczas TSUE stał na
stanowisku, że warunek miejsca zamieszkania obejmował całe terytorium danego państwa członkowskiego, podczas
gdy w niniejszej sprawie warunek miejsca zamieszkania jest ograniczony do części terytorium niemieckiego. Przepis
krajowy wyklucza z kręgu osób uprawnionych do świadczenia socjalnego wyłącznie dzieci pracowników
mających miejsce zamieszkania w tym państwie członkowskim, natomiast dotyka jedynie ograniczonej liczby
dzieci pracowników migrujących (w tym przypadku mieszkających we Francji). Ponadto sąd podkreślił
obowiązek skutecznej organizacji systemu szkolnictwa i obowiązek szkolny, który zmierza do
zagwarantowania prawa do nauki (art. 26 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka). Sąd odsyłający wyjaśnia, że
istnieje nierozerwalny związek pomiędzy organizacją systemu szkolnictwa a terytorium, co pozwala uzasadnić
warunek miejsca zamieszkania przewidziany w przepisach krajowych będących przedmiotem postępowania. Odnosi
się on w tym względzie do art. 10 rozporządzenia, który uzależnia prawo dostępu do kształcenia w systemie
powszechnym od spełnienia warunku posiadania miejsca zamieszkania w państwie członkowskim (por. wyrok
TSUE z 13.6.2013 r., C-45/12).

Ze względu na powyższe wyższy sąd administracyjny postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do TSUE
z pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 7 ust. 2 rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że przepis prawa krajowego, który
ogranicza obowiązek zapewnienia przez krajowe jednostki administracji terytorialnej (powiaty) transportu
szkolnego do mieszkańców nadrzędnej jednostki administracji terytorialnej (kraju związkowego), ma
charakter pośrednio dyskryminujący także wtedy, gdy z okoliczności faktycznych wynika, że z powodu tego
wymogu miejsca zamieszkania ze świadczenia tego wykluczeni są przede wszystkim mieszkańcy pozostałej
części terytorium państwa członkowskiego?
W razie udzielenia twierdzącej odpowiedzi na pytanie pierwsze:
2) Czy efektywna organizacja szkolnictwa stanowi nadrzędny wzgląd interesu ogólnego, który może
uzasadniać dyskryminację pośrednią?”.
Stan prawny sprawy
Podstawą prawną do wydania wyroku były m.in.: motywy 3–5 rozporządzenia, art. 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia,
który wskazuje, że pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego nie może być, na terytorium innego
państwa członkowskiego, traktowany - ze względu na swą przynależność państwową - odmiennie niż pracownicy
krajowi pod względem warunków zatrudnienia i pracy, w szczególności warunków wynagrodzenia, zwolnienia oraz,
w przypadku utraty pracy, powrotu do pracy lub ponownego zatrudnienia. W sprawie doszło do dyskryminacji,
ponieważ pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego korzysta z takich samych przywilejów socjalnych
i podatkowych, jak pracownicy krajowi. Niezwykle istotny był również art. 10 rozporządzenia, dot. on bezpośrednio
sytuacji P.F. Zgodnie z przepisem: dzieci obywatela państwa członkowskiego, który jest lub był zatrudniony na
terytorium innego państwa członkowskiego, mają dostęp do powszechnego systemu kształcenia, nauki
zawodu oraz szkolenia zawodowego na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa, jeżeli dzieci
te mieszkają na jego terytorium. Państwa członkowskie wspierają inicjatywy pozwalające tym dzieciom na
uczestniczenie we wspomnianych zajęciach w możliwie najlepszych warunkach.
Prawo niemieckie
Zgodnie zaś z prawem niemieckim, par. 56 ust. 1 Rheinland-pfälzisches Schulgesetz (ustawy Nadrenii-Palatynatu
o organizacji systemu szkolnictwa) z 30.3.2004 r., GVBl. RP 2004, s. 239: „Uczęszczanie do szkoły stanowi
obowiązek wszystkich dzieci, nieletnich oraz młodocianych, którzy mają miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego
pobytu w Nadrenii-Palatynacie, bez uszczerbku dla przepisów prawa międzynarodowego i umów międzynarodowych.
Paragraf 69 tej ustawy, dotyczący usługi transportu szkolnego stanowi: (1) Na powiatach i miastach na prawach
powiatu spoczywa realizowany jako zadanie z zakresu samorządu terytorialnego obowiązek zapewnienia uczniom
transportu do położonych na ich terytorium szkół podstawowych i szkół specjalizowanych, jeżeli uczniowie mają
miejsce zamieszkania w Nadrenii-Palatynacie i nie można od nich wymagać pokonywania drogi do szkoły bez użycia
środków transportu. Powyższe stosuje się także do dojazdu: 1.Do najbliżej położonej szkoły średniej […]. Jeżeli
szkoła, do której uczęszcza uczeń, położona jest poza terytorium Nadrenii-Palatynatu, powiat albo miasto na
prawach powiatu, na których obszarze uczeń ma miejsce zamieszkania, ponoszą koszty transportu".
Wyrok TSUE
TSUE podkreślił, że każdy obywatel Unii, niezależnie od swego miejsca zamieszkania oraz swej
przynależności państwowej, który korzysta z prawa do swobodnego przepływu pracowników oraz wykonuje
aktywność zawodową w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym ma miejsce zamieszkania, jest
objęty zakresem stosowania art. 45 TFUE, który to przepis ma za zadanie konkretyzować rozporządzenie.
Z motywów 4 i 5 rozporządzenia wynika, że w zakresie podmiotowym tego aktu (pracowników migrujących)
mieszczą się również pracownicy przygraniczni, prawo dotyczy więc wszystkich pracowników państw
członkowskich uprawnionych do wykonywania dowolnej działalności w ramach Unii, które powinno być przyznane
bez różnicy pracownikom „zatrudnionym na stałe”, sezonowym, przygranicznym lub prowadzącym działalność
w ramach świadczenia usług. Co najważniejsze swobodny przepływ pracowników migrujących stanowi podstawowe
prawo tych pracowników, ale i ich rodzin, zatem ucznia – P.F. W konsekwencji członkowie rodziny pracownika
migrującego są pośrednimi beneficjentami równego traktowania, z jakiego korzysta ten pracownik na mocy
art. 7 ust. 2 rozporządzenia.
Pojęcie przywileju socjalnego, z art. 7 ust. 2 rozporządzenia obejmuje wszystkie przywileje, bez względu na to,
czy są związane z umową o pracę, które są ogólnie przyznawane pracownikom krajowym ze względu na sam fakt ich
zamieszkiwania na terytorium krajowym, i których rozszerzenie na pracowników będących obywatelami innych
państw członkowskich może ułatwiać ich mobilność. Zatem pokrycie kosztów transportu szkolnego członka rodziny
stanowi przywilej socjalny w rozumieniu tego przepisu.

Wyrok TSUE dot. dziecka pracownika migrującego, przygranicznego w sensie zasadności systemu zwrotu kosztów
transportu szkolnego, ze względu na warunek zamieszkiwania w kraju związkowym. Słusznie podniesiono, że
wykładni art. 7 ust. 2 rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że ustawodawstwo krajowe (w tym przypadku
niemieckie), które uzależnia pokrycie kosztów transportu szkolnego przez kraj związkowy (Niemcy) od spełnienia
warunku zamieszkiwania na terytorium tego kraju związkowego (PF zamieszkiwał we Francji – więc nie spełniał tego
kryterium), stanowi dyskryminację pośrednią w zakresie, w jakim z samej swej natury może w większym stopniu
niekorzystnie wpływać na pracowników przygranicznych niż na pracowników krajowych. Istnieje zatem konieczność
zapewnienia efektywnej organizacji systemu szkolnictwa (w tym przypadku przez Niemcy) co stanowi nadrzędny
wzgląd interesu ogólnego, który może stanowić uzasadnienie dla przepisu krajowego uznanego za pośrednio
dyskryminujący. W konsekwencji pokrycie kosztów transportu szkolnego członka rodziny pracownika migrującego,
stanowi przywilej socjalny w rozumieniu tego przepisu i nie może dochodzić na tym tle do dyskryminacji.
Wyrok TSUE z 2.4.2020 r., C-830/18

Wyrok TSUE potwierdził, że ograniczanie pokrycia kosztów transportu szkolnego od miejsca zamieszkania może prowadzić do dyskryminacji pracowników migrujących. Konieczna jest efektywna organizacja systemu szkolnictwa, a stanowisko TSUE stanowi ważny precedens w kontekście równego traktowania pracowników przygranicznych.