Publiczne oświadczenia wykluczające rekrutację osób homoseksualnych
Oświadczenie adwokata w programie audiowizualnym, że nie zatrudniłby osób homoseksualnych, nawet bez procedury rekrutacyjnej, uznano za dyskryminację. Sąd nakazał zapłatę odszkodowania i publikację wyroku. TS wyjaśnił, jak interpretować pojęcie 'warunki dostępu do zatrudnienia' z dyrektywy 2000/78/WE.
Tematyka: oświadczenia, dyskryminacja, ochrona praw, homoseksualizm, orientacja seksualna, TS, dyrektywa 2000/78/WE, postępowanie sądowe, stowarzyszenie adwokatów, legitymacja, LGBTI
Oświadczenie adwokata w programie audiowizualnym, że nie zatrudniłby osób homoseksualnych, nawet bez procedury rekrutacyjnej, uznano za dyskryminację. Sąd nakazał zapłatę odszkodowania i publikację wyroku. TS wyjaśnił, jak interpretować pojęcie 'warunki dostępu do zatrudnienia' z dyrektywy 2000/78/WE.
Oświadczenie złożone w trakcie programu audiowizualnego przez adwokata, który stwierdził, że nigdy nie zatrudniłby osób o określonej orientacji seksualnej, nawet jeżeli nie toczyła się ani nie była planowana żadna procedura rekrutacyjna, stanowi dyskryminację bezpośrednią w rozumieniu dyrektywy 2000/78. Stan faktyczny A jest włoskim stowarzyszeniem adwokatów, którego przedmiotem działalności jest ochrona prawna lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBTI). Uważając, że słowa wypowiedziane przez NH, który jest adwokatem, stanowiły zachowanie dyskryminujące pracowników ze względu na orientację seksualną A wniosło przeciwko NH powództwo do sądu w Bergamo. Sąd uznał zachowanie NH – który w trakcie wywiadu radiowego oświadczył, że w swojej kancelarii nie chce zatrudniać osób homoseksualnych i nie chce, aby takie osoby tam pracowały – za stanowiące dyskryminację bezpośrednią. Sąd zasądził od NH zapłatę na rzecz A odszkodowania w wysokości 10 000 EUR oraz nakazał publikację fragmentów tego postanowienia w dzienniku krajowym. NH zaskarżył ten wyrok. Pytania prejudycjalne - Czy pojęcie „warunki dostępu do zatrudnienia” […] [lub pracy], zawarte w art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. UE L z 2000 r. Nr 303, s. 16), należy interpretować w ten sposób, że pojęcie to obejmuje oświadczenia złożone w trakcie programu audiowizualnego przez osobę, która twierdzi, że nigdy nie zatrudniłaby i nie dopuściła do pracy w swoim przedsiębiorstwie osób o określonej orientacji seksualnej, nawet jeżeli nie toczyła się ani nie była planowana żadna procedura rekrutacyjna? - Czy dyrektywę 2000/78/WE należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na podstawie którego stowarzyszenie adwokatów, którego statutowym przedmiotem działalności jest ochrona prawna w szczególności osób o określonej orientacji seksualnej oraz promowanie poszanowania praw tej kategorii osób, z uwagi na ten cel oraz niezależnie od ewentualnego celu zarobkowego, automatycznie posiada legitymację do wszczęcia postępowania sądowego w celu doprowadzenia do przestrzegania zobowiązań wynikających z tej dyrektywy, w sytuacji gdy mają miejsce czyny mogące stanowić dyskryminację oraz gdy osoba poszkodowana nie jest możliwa do zidentyfikowania? Stanowisko TS Pojęcie „warunki dostępu do zatrudnienia […] [lub pracy]”, zawarte w art. 3 ust. 1 lit. a) W dyrektywie 2000/78 nie zdefiniowano pojęcia „warunków dostępu do zatrudnienia […] [lub pracy]”, dlatego należy je interpretować zgodnie z jego zwykłym znaczeniem w języku potocznym, z uwzględnieniem kontekstu, w którym zostały one użyte, i celów uregulowania, którego część stanowi (wyrok TS z 29.7.2019 r., Spiegel Online, C-516/17, pkt 65). Trybunał stwierdził, że to pojęcie obejmuje w języku potocznym okoliczności lub fakty, których istnienie należy bezwzględnie wykazać, żeby dana osoba mogła uzyskać określone zatrudnienie lub pracę. Jednakże sama treść art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE nie pozwala na ustalenie, czy oświadczenia złożone poza jakąkolwiek – trwającą lub planowaną – procedurą rekrutacyjną zmierzającą do powierzenia danej osobie określonego zatrudnienia wchodzą w materialny zakres stosowania tej dyrektywy. Z orzecznictwa TS wynika, że dyrektywa 2000/78/WE może być stosowana w sytuacjach, które – w dziedzinie zatrudnienia i pracy – dotyczą oświadczeń odnoszących się do „warunków dostępu do zatrudnienia […] [lub pracy], w tym również […] warunków rekrutacji” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE. W szczególności TS uznał, że w zakres tego pojęcia mogą wchodzić publiczne oświadczenia dotyczące określonej polityki naboru, złożone nawet w sytuacji, gdy rozpatrywany system rekrutacji nie opiera się na ofercie publicznej lub na bezpośrednich negocjacjach poprzedzonych postępowaniem selekcyjnym zakładającym złożenie kandydatur i ich preselekcję w świetle interesu, jaki mają one dla pracodawcy (wyrok TS z 25.4.2013 r., Asociația Accept, C-81/12, pkt 44, 45). Ponadto sam fakt, że oświadczenia sugerujące istnienie homofobicznej polityki zatrudnienia pochodzą od osoby, która nie jest prawnie umocowana do bezpośredniego określania polityki zatrudnienia bądź zobowiązywania lub reprezentowania pracodawcy w dziedzinie zatrudnienia, nie stoi koniecznie na przeszkodzie zaliczeniu takich oświadczeń do warunków dostępu zatrudnienia stosowanych przez tego pracodawcę. Trybunał uściślił, że okoliczność, iż pracodawca nie zdystansował się wyraźnie od takich oświadczeń, podobnie jak odbiór opinii publicznej lub zainteresowanych środowisk, stanowią istotne elementy, które sąd rozpatrujący sprawę może wziąć pod uwagę w ramach całościowej oceny stanu faktycznego (wyrok TS Asociația Accept, pkt 47–51). Ponadto okoliczność, że w chwili złożenia przedmiotowych oświadczeń nie toczyły się żadne negocjacje rekrutacyjne, nie wyklucza, aby mogły one wchodzić w przedmiotowy zakres stosowania dyrektywy 2000/78/WE. Trybunał stwierdził, że związek oświadczeń pracodawcy z warunkami dostępu do zatrudnienia lub pracy u tego pracodawcy powinien ocenić sąd krajowy rozpatrujący sprawę w ramach całościowej analizy okoliczności charakteryzujących dane oświadczenia. Odnosząc się do kryteriów, które należy w tym celu uwzględnić TS uznał, że w szczególności istotne są: po pierwsze, status autora rozpatrywanych oświadczeń oraz rola, w jakiej się wypowiadał, które powinny wykazać, że bądź jest on potencjalnym pracodawcą, bądź jest prawnie lub faktycznie zdolny do wywierania decydującego wpływu na politykę zatrudnienia lub decyzję o rekrutacji potencjalnego pracodawcy lub przynajmniej może być postrzegany przez opinię publiczną lub zainteresowane środowiska jako osoba zdolna do wywierania takiego wpływu, nawet jeżeli nie jest on prawnie umocowany do określania polityki zatrudnienia danego pracodawcy bądź zobowiązywania lub reprezentowania tego pracodawcy w dziedzinie zatrudnienia. Po drugie, istotne są również natura i treść danych oświadczeń. Powinny one odnosić się do warunków dostępu do zatrudnienia lub pracy u danego pracodawcy i wykazywać po stronie tego pracodawcy zamiar dyskryminacji ze względu na jedno z kryteriów przewidzianych w dyrektywie 2000/78/WE. Po trzecie, należy uwzględnić także kontekst, w którym rozpatrywane oświadczenia zostały złożone, w szczególności ich publiczny lub prywatny charakter, lub okoliczność, że zostały publicznie udostępnione – czy to poprzez media tradycyjne, czy to społecznościowe. Zdaniem TS powyższej wykładni dyrektywy 2000/78/WE nie może podważyć ewentualne ograniczenie wolności wypowiedzi, które powyższa wykładnia mogłaby spowodować. Z art. 52art. 1 KPP wynika, że wolność wypowiedzi nie jest prawem absolutnym, a jego wykonywanie może podlegać ograniczeniom, pod warunkiem iż te ograniczenia są przewidziane ustawą i szanują istotę tego prawa oraz zasadę proporcjonalności, mianowicie są konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez UE lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób. Trybunał podzielił stanowisko rzecznik generalnej (pkt 65–69 opinii), że ma to właśnie miejsce w niniejszej sprawie. Trybunał orzekł, że pojęcie „warunków dostępu do zatrudnienia […] [lub pracy]”, zawarte w art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE, należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono oświadczenia złożone w trakcie programu audiowizualnego przez osobę, która twierdzi, że nigdy nie zatrudniłaby i nie dopuściła do pracy w swoim przedsiębiorstwie osób o określonej orientacji seksualnej, nawet jeżeli nie toczyła się ani nie była planowana żadna procedura rekrutacyjna, pod warunkiem że związek między tymi oświadczeniami i warunkami dostępu do zatrudnienia lub pracy w tym przedsiębiorstwie nie jest hipotetyczny. Legitymacja procesowa stowarzyszenia adwokatów Trybunał uznał, że art. 9 ust. 2 dyrektywy 2000/78/WE w żaden sposób nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie przewidziało w swoim ustawodawstwie, że stowarzyszeniom, które mają uzasadniony interes w doprowadzeniu do przestrzegania tej dyrektywy, przysługuje prawo do wszczynania postępowań sądowych w celu spowodowania przestrzegania zobowiązań wynikających z tej dyrektywy bez konieczności występowania w imieniu określonej osoby występującej z powództwem lub w braku takiej osoby możliwej do zidentyfikowania (wyrok TS Asociația Accept, pkt 37). Trybunał orzekł, że dyrektywę 2000/78/WE należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na podstawie którego stowarzyszenie adwokatów, którego statutowym przedmiotem działalności jest ochrona prawna w szczególności osób o określonej orientacji seksualnej oraz promowanie kultury i poszanowania praw tej kategorii osób, z uwagi na ten cel oraz niezależnie od ewentualnego celu zarobkowego, automatycznie posiada legitymację do wszczęcia postępowania sądowego w celu doprowadzenia do przestrzegania zobowiązań wynikających z tej dyrektywy oraz, w stosownym przypadku, otrzymania odszkodowania, w sytuacji gdy mają miejsce czyny mogące stanowić dyskryminację w rozumieniu tej dyrektywy względem tej kategorii osób, a osoba poszkodowana nie jest możliwa do zidentyfikowania. Powyższy wyrok wpisuje się w dotychczasowe orzecznictwo TS dotyczące pojęcia „warunki dostępu do zatrudnienia […] [lub pracy]”, zawarte w art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE. Trybunał konsekwentnie uznaje, że okoliczności, takie jak brak trwającej lub planowanej procedury rekrutacyjnej, nie mają decydującego znaczenia dla ustalenia, czy dane oświadczenie objęte jest zakresem tego pojęcia. Z niniejszego wyroku wynika, że konieczne jest jedynie, aby takie oświadczenia były objęte jej przedmiotowym zakresem zastosowania, ponieważ związek tego oświadczenia z warunkami dostępu do zatrudnienia u danego pracodawcy nie może być hipotetyczny. W niniejszej sprawie TS uznał, że sąd odsyłający powinien ocenić, czy okoliczności złożenia oświadczeń, których dotyczy ta sprawa, wykazują, że związek między tym oświadczeniem i warunkami dostępu do zatrudnienia lub pracy w danej kancelarii adwokackiej ma charakter faktyczny. Wyrok TS z 23.4.2020 r., Associazione Avvocatura per i diritti LGBTI, C-507/18
TS stwierdził, że oświadczenia publiczne dotyczące polityki zatrudnienia mogą być objęte dyrektywą 2000/78/WE. Legitymacja stowarzyszenia adwokatów do wszczęcia postępowania sądowego w przypadku dyskryminacji LGBTI została potwierdzona. Wyrok TS z 23.4.2020 r., C-507/18.