SURE – unijny instrument wsparcia finansowego w zw. z COVID-19

Tematyka: SURE, instrument SURE, wsparcie finansowe, COVID-19, bezrobocie, pomoc finansowa, Komisja Europejska, Rada UE, pandemia, koronawirus

W kwietniu 2020 r. Komisja Europejska przedstawiła swoje stanowisko w sprawie finansowego wsparcia
państw UE oraz wniosek dot. rozporządzenia Rady UE w sprawie ustanowienia europejskiego instrumentu
tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia ryzyka bezrobocia w związku z sytuacją nadzwyczajną (SURE)
spowodowaną pandemią COVID-19.
1. Instrument SURE ma za zadanie poprawić sytuację ekonomiczną w danym kraju w zw. ze skutkami
społeczno-gospodarczymi jakie wywołał koronawirus, uzupełniając środki krajowe.
2. Stanowisko dot. warunków i procedur umożliwiających UE udzielanie pomocy finansowej państwu
członkowskiemu, które w wyniku COVID-19 doświadczyło czy doświadcza poważnych problemów
gospodarczych lub jest nimi zagrożone.
3. SURE ma na celu m.in. finansowanie mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy lub podobnych
rozwiązań służących ochronie pracowników i osób samozatrudnionych, celem zmniejszenia skali
bezrobocia i utraty dochodów z przyczyn niezależnych od zatrudnionych i zatrudniających.
Funkcja i istota SURE
SURE ma być tymczasowym instrumentem podjętym w zw. ze skutkami pandemii COVID-19. SURE ma
zapewnić pomoc finansową w celu uporania się z nagłym i poważnym wzrostem rzeczywistych i ewentualnie również
planowanych wydatków publicznych służących złagodzeniu bezpośrednich negatywnych skutków gospodarczych
i społecznych zdarzenia nadzwyczajnego wywołanego pandemią COVID-19. Państwa członkowskie powinny
wykorzystać przyznane środki na pokrycie kosztów bezpośrednio związanych z tworzeniem lub rozszerzaniem
krajowych środków wprowadzonych w związku z pandemią koronawirusa. Takimi środkami mogą być: mechanizm
zmniejszonego wymiaru czasu pracy, programy dotyczące pracy tymczasowej, dodatkowe środki zdrowotne
zapewniające BHP w miejscu pracy i inne podobne rozwiązania dla osób prowadzących działalność na
własny rachunek, będące przedsiębiorcami, pracodawcami czy pracowników, a pokrywane z środków skarbu
państwa (np. świadczenia postojowe, dotacje, pożyczki bezzwrotne). Finansowanie powinno być zatem
bezpośrednio związane z ochroną zatrudnienia.
Według stanu na dzień 19.5.2020 r. kraje członkowskie reprezentowane w Radzie UE zaakceptowały instrument
SURE o wartości 100 mld euro i zawarły co do tego porozumienie. W celu sfinansowania tej pomocy Komisja będzie
zaciągać pożyczki na rynkach na rynkach kapitałowych lub od instytucji finansowych w czasie najbardziej
sprzyjającym optymalizacji kosztów finansowania. Państwa członkowskie skorzystają z mocnego ratingu
kredytowego UE i niskich kosztów finansowania zewnętrznego. Wsparciem pożyczek będzie system dobrowolnych
gwarancji ze strony państw członkowskich dla UE. Instrument zacznie funkcjonować, gdy wszystkie państwa
członkowskie zobowiążą się do udzielenia tych gwarancji. Podstawę prawną SURE stanowi art. 122 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Póki co nie ma jeszcze przydzielonych środków dla poszczególnych
państw członkowskich, nie wiadomo więc jakiego wsparcia finansowego może spodziewać się Polska. SURE ma być
dostępny po dobrowolnym zaangażowaniu się i podpisaniu umów gwarancyjnych z Komisją Europejską przez
przedstawicieli państw zainteresowanych programem.
M echanizmy zmniejszonego wymiaru czasu pracy
UE słusznie wskazuje, że duża część przedsiębiorstw w wielu krajach wskutek doświadczanych trudności jest
zmuszonych do tymczasowego zawieszenia czy też znacznego ograniczenia działalności i obniżenia w zw. z tym
wymiaru czasu pracy pracowników - bowiem zakres prac jest znacznie mniejszy. Skorzystanie z tego mechanizmu
i finansowanie zapewni im możliwość nie likwidowania działalności, a zatem nie zwalniania pracowników czy
innych zatrudnionych. Mechanizm ma być wsparciem dochodowym z środków publicznych w celu
zrekompensowania nieprzepracowanych godzin.
Warunki stosowania SURE
Uszczegóławiając, według projektu art. 3 rozporządzenia państwo członkowskie może zwrócić się z wnioskiem
o pomoc finansową UE, w przypadku gdy jego rzeczywiste i ewentualnie również planowane wydatki publiczne uległy
nagłemu i znacznemu zwiększeniu po 1.2.2020 r. w związku z wprowadzeniem środków krajowych bezpośrednio
dotyczących mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i podobnych rozwiązań w celu sprostania skutkom
gospodarczym i społecznym zdarzenia nadzwyczajnego wywołanego pandemią COVID-19.

Zgodnie z informacją podaną przez Komisję Europejską „Po otrzymaniu od danego państwa członkowskiego wniosku
o pomoc finansową Komisja skonsultuje się z tym państwem, aby zweryfikować, jak duży jest wzrost jego wydatków
związany bezpośrednio z utworzeniem lub rozszerzeniem mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy
i podobnych rozwiązań dla osób prowadzących działalność na własny rachunek. Na podstawie tych konsultacji
Komisja odpowiednio ustali warunki pożyczki, w tym jej kwotę, terminy spłaty, cenę oraz kwestie praktyczne
związane z jej udzieleniem. Następnie Komisja przedstawi wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie udzielenia
pomocy finansowej. Po jego zatwierdzeniu pomoc finansowa zostanie udzielona w postaci pożyczki Unii Europejskiej
na rzecz państwa członkowskiego zwracającego się o wsparcie. Pożyczki udzielane państwu członkowskiemu
w ramach programu SURE będą wsparte systemem dobrowolnych gwarancji ze strony państw członkowskich.
Pozwoli to Komisji na zwiększenie kwoty pożyczek udzielanych państwom członkowskim. System gwarancji jest
konieczny do osiągnięcia niezbędnych możliwości świadczenia pomocy przy jednoczesnym zapewnieniu rozważnego
finansowania instrumentu SURE. W tym celu potrzebne jest zobowiązanie do udzielenia gwarancji w określonej
minimalnej wysokości (tj. 25% maksymalnej kwoty pożyczek, wynoszącej 100 mld euro)”. Maksymalna kwota
pomocy finansowej nie przekracza więc łącznie 100 000 000 000 EUR dla wszystkich państw członkowskich.
Pomoc finansową udostępnia się w drodze decyzji przyjmowanej przez Radę jako akt wykonawczy na wniosek
Komisji.
Pożyczkę wypłaca się w transzach, a walutą jest euro. Cechy pożyczki określa się w umowie w sprawie pożyczki
między państwem członkowskim korzystającym z pomocy a Komisją. Umowa ta obejmuje postanowienia, o których
mowa w art. 220 ust. 5 rozporządzenia (UE, Euratom) 2018/1046. Na wniosek państwa członkowskiego
korzystającego z pomocy, o ile okoliczności pozwalają na poprawę warunków oprocentowania pożyczki, Komisja
może refinansować całość lub część pierwotnej pożyczki lub zrestrukturyzować odpowiednie warunki finansowe.
Państwa członkowskie mogą wnosić wkład do instrumentu poprzez ustanowienie kontrgwarancji
w odniesieniu do ryzyka ponoszonego przez UE. Wkładów państw członkowskich udziela się w postaci
nieodwołalnej, bezwarunkowej gwarancji uruchamianej na żądanie. Komisja zawiera z państwem członkowskim
wnoszącym wkład umowę w sprawie tej nieodwołalnej, bezwarunkowej gwarancji uruchamianej na żądanie.
W umowie określa się warunki płatności. Wkłady stanowią zewnętrzne dochody przeznaczone na określony cel, tj. na
SURE. Pomoc finansową udostępnia się dopiero po wniesieniu do instrumentu przez wszystkie państwa
członkowskie wkładów w kwocie stanowiącej co najmniej 25% kwoty - 100 000 000 000 EUR (z pewnymi
zastrzeżeniami).
SURE a FSUE
W UE obowiązuje już inny instrument prawny dot. udzielenia wsparcia państwom członkowskim w sytuacjach
nadzwyczajnych. Chodzi o rozporządzenie Rady (WE) Nr 2012/2002 z 11.11.2002 r. ustanawiającego Fundusz
Solidarności Unii Europejskiej (FSUE). FSUE to stały instrument a SURE ma mieć charakter tymczasowy i odnosić
się do pandemii COVID-19. FSUE opiera się na dotacjach i przewiduje płatności zaliczkowe, a SURE funkcjonuje
w formie pożyczki. W dniu 30.3.2020 r. przyjęto rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/461,
które zmienia powyższy instrument w celu rozszerzenia jego zakresu w sposób, który uwzględnia poważne sytuacje
kryzysowe dotyczące zdrowia publicznego, oraz określa konkretne działania kwalifikujące się do finansowania.

SURE a FSUE. W UE obowiązuje już inny instrument prawny dot. udzielenia wsparcia państwom członkowskim w sytuacjach nadzwyczajnych. Chodzi o rozporządzenie Rady (WE) Nr 2012/2002 z 11.11.2002 r. ustanawiającego Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE). FSUE to stały instrument a SURE ma mieć charakter tymczasowy i odnosić się do pandemii COVID-19. FSUE opiera się na dotacjach i przewiduje płatności zaliczkowe, a SURE funkcjonuje w formie pożyczki.