Świadczenia równoważne na tle koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

TSUE w wyroku z 12.3.2020 r. orzekł, że pomoc niemiecka na integrację dzieci niepełnosprawnych nie jest świadczeniem zabezpieczenia społecznego. Sprawa dotyczyła podwyższenia emerytury Francuzki mieszkającej w Niemczech. TSUE stwierdził, że zasiłek francuski i pomoc niemiecka nie są świadczeniami równoważnymi. Zasada zrównania okoliczności faktycznych z art. 5 lit. b) rozporządzenia Nr 883/2004 ma zastosowanie, Francja powinna uwzględnić okoliczności z Niemiec.

Tematyka: TSUE, wyrok, rozporządzenie Nr 883/2004, pomoc niemiecka, integracja dzieci niepełnosprawnych, zasiłek francuski, zrównanie świadczeń, emerytura

TSUE w wyroku z 12.3.2020 r. (Caisse d’assurance retraite et de la santé au travail d’Alsace-Moselle
przeciwko SJ i Ministre chargé de la Sécurité sociale, C-769/18) orzekł m.in., że interpretacji rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z 29.4. 2004 r. w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 166, s. 1, dalej jako: rozporządzenie Nr 883/2004),
należy dokonywać w ten sposób, że pomoc na integrację dzieci i młodzieży niepełnosprawnych
intelektualnie, o której mowa w niemieckim kodeksie socjalnym, nie stanowi świadczenia w rozumieniu art. 3
rozporządzenia Nr 883/2004, a zatem nie jest objęta zakresem przedmiotowym stosowania tego
rozporządzenia Nr 883/2004. W niniejszej sprawie spór dotyczył w istocie kwestii, czy w celu ustalenia, czy
dana osoba może ubiegać się o podwyższenie wysokości emerytury przewidziane przez ustawodawstwo
francuskie, należy uwzględnić okoliczności, które doprowadziły do przyznania pomocy niemieckiej,
a mianowicie pomoc otrzymaną przez tę osobę jako pracownika migrującego na podstawie ustawodawstwa
przyjmującego państwa członkowskiego.
Zakres przedmiotowy sprawy
Spór prawny zaistniał pomiędzy zakładem pracowniczych ubezpieczeń emerytalnych i zdrowotnych we
Francji, dalej jako: CARSAT a S.J. i ministrem właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego co do
obliczenia świadczenia emerytalnego S.J., w zakresie dodatkowego okresu aktywności zawodowej, o który
S.J. mogła się ubiegać z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. S.J. jest obywatelką Francji ale
mieszkającą w Niemczech. S.J. jest matką niepełnosprawnego dziecka. Na podstawie prawa niemieckiego S.J.
otrzymywała świadczenia w ramach pomocy na integrację dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie. S.J.
pracowała w systemie edukacji zarówno we Francji jak i w Niemczech. Ze skutkiem na 1.8.2010 r. S.J. przeszła na
emeryturę w ramach francuskiego systemu. S.J. zwróciła się również o wypłatę świadczenia w ramach
niemieckiego systemu. CARSAT przyznał jej emeryturę ze skutkiem od dnia 1.11.2011 r., pomimo tego, S.J.
odwołała się od powyższej decyzji w zakresie daty, od jakiej zostało ustalone jej prawo do emerytury oraz
braku uwzględnienia dodatku w zw. z opieką nad niepełnosprawnym dzieckiem. Odwołanie zostało oddalone
ale S.J. wniosła skargę do sądu ds. zabezpieczenia społecznego we Francji. Sąd ten oddalił żądania S.J., która
pomimo tego wniosła apelację do sądu wyższej instancji. Sąd ten utrzymał wyrok w mocy w części dotyczącej daty,
od jakiej zostało ustalone prawo do emerytury wypłacanej przez CARSAT, jednak uchylił go w części dotyczącej
wysokości emerytury i orzekł, że należy uwzględnić podwyższenie wysokości emerytury przewidziane przez
ustawodawstwo francuskie (o kwotę odpowiadającą ośmiu kwartałom aktywności zawodowej ze względu na opiekę
nad niepełnosprawnym dzieckiem). CARSAT odwołał się do sądu kasacyjnego we Francji. CARSAT podkreślał, że
niewłaściwa jest interpretacja, że „pomoc niemiecka i zasiłek francuski są równoważne, bez uprzedniego zbadania,
czy niepełnosprawne dziecko S.J. jest trwale niezdolne do pracy w stopniu odpowiadającym co najmniej 80%, która
to dopiero sytuacja uprawnia do podwyższenia wysokości emerytury".
Pytanie prejudycjalne do TSUE
Mając na uwadze powyższe okoliczności i prawne wątpliwości sąd kasacyjny zwrócił się do TSUE z takimi pytaniami:
„1) Czy [pomoc niemiecka] jest objęta przedmiotowym zakresem stosowania rozporządzenia Nr 883/2004?
2) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej – czy [zasiłek francuski] z jednej strony i [pomoc
niemiecka] z drugiej strony mają charakter świadczeń równoważnych w rozumieniu art. 5 lit. a)
rozporządzenia Nr 883/2004, biorąc pod uwagę cel art. L. 351‑ 4‑ 1 francuskiego kodeksu zabezpieczenia
społecznego, jakim jest uwzględnienie obciążeń wiążących się z wychowaniem niepełnosprawnego dziecka
przy ustalaniu okresu ubezpieczenia, od którego zależy prawo do uzyskania emerytury?”.
Wyrok TSUE
Zgodnie z art. 3 rozporządzenia Nr 883/2004 stosuje się je do całego ustawodawstwa odnoszącego się do działów
zabezpieczenia społecznego: a) świadczeń z tytułu choroby; b) świadczeń z tytułu macierzyństwa
i równoważnych świadczeń dla ojca; c) świadczeń z tytułu inwalidztwa; d) świadczeń z tytułu starości; e) rent
rodzinnych; f) świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej; g) zasiłków na wypadek
śmierci; h) świadczeń dla bezrobotnych; i) świadczeń przedemerytalnych; j) świadczeń rodzinnych. TSUE
uznał, że w niniejszej sprawie, wykładni art. 3 rozporządzenia Nr 883/2004 należy dokonywać w ten sposób, że
pomoc niemiecka nie stanowi świadczenia w rozumieniu ww. przepis u, zatem nie jest objęta zakresem

przedmiotowym stosowania tego rozporządzenia Nr 883/2004. TSUE uznał, że przyznanie pomocy niemieckiej
nie jest uzależnione od obiektywnych przesłanek, takich jak w szczególności określony stopień lub poziom
niezdolności do pracy. „(…) pomoc ta jest oferowana w zależności od indywidualnych potrzeb dziecka będącego
beneficjentem, na podstawie indywidualnej i uznaniowej oceny tych potrzeb dokonanej przez właściwy organ. Pomoc
ta nie stanowi więc świadczenia z zabezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 rozporządzenia Nr
883/2004”.
Co do drugiego pytania prejudycjalnego TSUE musiał ustalić czy wykładni art. 5 lit. a) rozporządzenia Nr
883/2004 należy dokonywać w ten sposób, że zasiłek francuski i pomoc niemiecka mogą być uznane za
świadczenia równoważne w rozumieniu tego przepisu. Pomimo negatywnej odpowiedzi na pierwsze pytanie,
TSUE przeformułował przedłożone mu pytanie prejudycjalne i wskazał, że art. 5 rozporządzenia Nr 883/2004
rozpatrywany w świetle motywu 9 rozporządzenia Nr 883/2004, stanowi sformułowanie wypracowanej
w orzecznictwie zasady zrównania świadczeń, dochodów i okoliczności, która to zasada zgodnie z wolą
prawodawcy UE została wprowadzona do treści wspomnianego rozporządzenia Nr 883/2004 po to, aby była
rozwijana. W tych ramach art. 5 lit. b) rozporządzenia Nr 883/2004 stanowi, że w przypadkach, w których na
podstawie ustawodawstwa właściwego państwa członkowskiego zaistnieniu pewnych okoliczności lub
zdarzeń przypisywane są określone skutki prawne, to państwo członkowskie uwzględnia podobne
okoliczności lub zdarzenia zaistniałe w każdym państwie członkowskiego, tak jak gdyby miały one miejsce
na jego własnym terytorium. W konsekwencji należało odpowiedzieć na pytanie: czy zasada zrównania
okoliczności ustanowiona w art. 5 lit. b) rozporządzenia Nr 883/2004, jako szczególny wyraz ogólnej zasady
niedyskryminacji, znajduje zastosowanie w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu
głównym. „Świadczenie to, w zakresie, w jakim ma na celu zapewnienie środków utrzymania osobom, które wraz
z osiągnięciem określonego wieku opuszczają rynek pracy i nie są już zobowiązane do pozostawania do dyspozycji
urzędu pracy, odnosi się do ryzyka objętego świadczeniami z tytułu starości w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. d)
rozporządzenia Nr 883/2004 (zob. podobnie wyrok z 16.9.2015 r., Komisja/Słowacja, C-361/13, EU:C:2015:601, pkt
55 i przytoczone tam orzecznictwo). Co się tyczy drugiej z przesłanek wymienionych w pkt 45 niniejszego wyroku
należy zauważyć, że zgodnie z art. L. 351‑ 4‑ 1 francuskiego kodeksu zabezpieczenia społecznego dla uzyskania
podwyższenia wysokości emerytury nie jest konieczne uprzednie pobieranie zasiłku francuskiego, lecz jedynie
spełnienie określonych w art. L. 541‑ 1 tego kodeksu warunków uprawniających do takiego zasiłku. W szczególności,
zgodnie z tym ostatnim przepisem, aby osoby objęte systemem zabezpieczenia społecznego sprawujące opiekę nad
niepełnosprawnym dzieckiem mogły skorzystać z takiego podwyższenia, trwała niezdolność do pracy dziecka
powinna odpowiadać co najmniej ustanowionej wielkości procentowej, określonej w art. R. 541‑ 1 wspomnianego
kodeksu na 80%. Tym samym podwyższenie wysokości emerytury przyznaje się na podstawie zaistnienia
okoliczności w rozumieniu art. 5 lit. b) rozporządzenia Nr 883/2004, a mianowicie trwałej niezdolności do pracy
dziecka w stopniu o co najmniej określonej wielkości procentowej. W związku z tym druga przesłanka jest również
spełniona w niniejszej sprawie. Wynika z tego, że ustanowiona we wspomnianym art. 5 lit. b) zasada zrównania
okoliczności faktycznych ma zastosowanie w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym. W tym względzie
właściwe organy francuskie powinny uwzględnić podobne okoliczności zaistniałe w Niemczech, a przy ocenie trwałej
niezdolności do pracy niepełnosprawnego dziecka nie mogą ograniczać się jedynie do kryteriów przewidzianych
w tym celu przez wytyczne skali obowiązujące we Francji na podstawie art. R. 541‑ 1 francuskiego kodeksu
zabezpieczenia społecznego. W związku z tym w celu ustalenia, czy u dziecka występuje stopień trwałej
niezdolności do pracy wymagany na mocy tego kodeksu do uzyskania prawa do podwyższenia wysokości
emerytury, organy te nie powinny odmówić uwzględnienia podobnych okoliczności zaistniałych
w Niemczech, które mogą zostać wykazane za pomocą jakichkolwiek dowodów, w szczególności
sprawozdań z badań lekarskich, zaświadczeń czy też recept lub leków ".

Komentarz
Interpretacji rozporządzenia Nr 883/2004 należy dokonywać w ten sposób, że pomoc na integrację dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych intelektualnie, o której mowa w niemieckim kodeksie socjalnym, nie stanowi świadczenia
w rozumieniu art. 3 rozporządzenia Nr 883/2004, a zatem nie jest objęta zakresem przedmiotowym stosowania tego
rozporządzenia Nr 883/2004. Z kolei wykładni art. 5 rozporządzenia Nr 883/2004 należy dokonywać w ten sposób,
że: zasiłek z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, o którym mowa we francuskim kodeksu zabezpieczenia
społecznego, i pomoc na integrację dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, o której mowa w prawie
niemieckim, nie mogą być uznane za świadczenia równoważne w rozumieniu art. 5 lit. a) rozporządzenia Nr
883/2004. Zasada zrównania okoliczności faktycznych ustanowiona w art. 5 lit. b) rozporządzenia Nr 883/2004 ma
zastosowanie w okolicznościach takich jak rozpatrywane w tej sprawie, a zatem organy francuskie powinny
uwzględnić podobne okoliczności zaistniałe w Niemczech, tak jakby miały one miejsce na ich własnym terytorium.

Wyrok TSUE z 12.3.2020 r., Caisse d’assurance retraite et de la santé au travail d’Alsace-Moselle przeciwko
SJ i Ministre chargé de la Sécurité sociale, C 769/18.

Interpretacja rozporządzenia Nr 883/2004 jest kluczowa dla rozstrzygnięcia spornych kwestii dotyczących świadczeń zabezpieczenia społecznego. Wyrok TSUE podkreśla, że pomoc niemiecka nie podlega rozporządzeniu Nr 883/2004, a zasiłek francuski i pomoc niemiecka nie są traktowane jako świadczenia równoważne.