Pierwotny pracodawca płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne

Sąd Najwyższy orzekł, że pracodawca, dla którego pracownik wykonuje pracę na podstawie umowy cywilnej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. Publikacja analizuje zagadnienie prawne dotyczące tego, kto ponosi obowiązek naliczania i odprowadzania składek. Skarga kasacyjna wniesiona przez Przedsiębiorstwo Autobusowe sp. z o.o. została odrzucona przez SN.

Tematyka: Sąd Najwyższy, płatnik składek, umowa cywilna, ubezpieczenie społeczne, orzecznictwo, Trybunał Konstytucyjny

W ocenie Sądu Najwyższego to pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach
umowy cywilnej zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. W takiej
sytuacji płatnikiem składek nie jest ta osoba trzecia (postanowienie SN z 19.2.2020 r., III UK 104/19).
Stan faktyczny
W przedmiotowej sprawie ze skargą kasacyjną wystąpiło Przedsiębiorstwo Autobusowe sp. z o.o., dalej: Skarżący.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 14.6.2018 r. oddalił apelację Skarżącego od wyroku Sądu Okręgowego z 15.12.2014 r.,
który oddalił odwołania Skarżącego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 13.11.2012 r. i z 20.3.2014 r.,
określających - na podstawie art. 8 ust. 2a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U.
2020 r. poz. 266 ze zm., dalej: SysUbSpołU) - wyższe podstawy wymiaru składek obejmujące czterech
zainteresowanych pracowników Skarżącego. Wykonywali oni bowiem w ramach umów zlecenia pracę na rzecz
Skarżącego.
Skarga kasacyjna
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania Skarżący wskazał na istotne zagadnienie prawne.
W uzasadnieniu stwierdził, że jak dotąd SN w sytuacji z art. 8 ust. 2a SysUbSpołU w zw. z art. 4 ust. 2a SysUbSpołU
nie przeanalizował, czy istnieje podstawa prawna do uznania, że obowiązek naliczania i odprowadzania
składek obciąża pracodawcę, a w szczególności, czy nie należało stosować ogólnej zasady, że płatnikiem
jest podmiot zawierający umowę cywilną i z tej racji rozliczający osobę objętą ubezpieczeniem.
Ponadto Skarżący wskazał na zdanie odrębne sędziego zgłoszone do wyroku objętego skargą, oparte na zarzutach
niezgodności obciążenia pracodawcy dodatkowymi składkami z przepisami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej
z 2.4.1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.), mianowicie z art. 2, art. 64 ust. 3, art. 84, art. 217.
Skarżący podkreślił, że art. 8 SysUbSpołU nie stanowi wprost, że pracodawca jest płatnikiem składek za
zleceniobiorcę, który zawarł umowę z osobą trzecią, a jednocześnie jest pracownikiem tego pracodawcy. Natomiast
z art. 4 pkt 2a tej ustawy jednoznacznie wynika, że pracodawca płaci składki za pracowników, natomiast jednostki
organizacyjne lub osoby fizyczne płacą składki za inne osoby, z którymi zawierają umowy cywilne objęte
obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.
W odpowiedzi pozwany wniósł o nieprzyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i zasądzenie kosztów.
Pierwotny pracodawca płatnikiem składek
Sąd Najwyższy uznał, iż wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie przedstawia zasadnej podstawy
przedsądu i dlatego nie został uwzględniony. W pierwszej kolejności SN podkreślił, że odwołanie się do istotnego
zagadnienia prawnego nie jest uprawnione, gdyż zgłoszony problem dotyczy wykładni i stosowania prawa. Wykładnia
i stosowania prawa nie składają się zaś na istotne zagadnienie prawne (art. 398 9 § 1 pkt 1 KPC w zw. z art. 3989 § 1
pkt 2 KPC a contrario). Dopiero poważne wątpliwości w wykładni przepisów uzasadniają przyjęcie skargi kasacyjnej
do rozpoznania. Istotne zagadnienie prawne stanowi zatem odrębną podstawę przedsądu od kwalifikowanej potrzeby
wykładni przepisów (ustawodawca wyraźnie rozróżnia pierwszą i drugą podstawę przedsądu – art. 3989 § 1 pkt 1 i 2
KPC). Innymi słowy, tam gdzie nie ma rozbieżności w orzecznictwie, tam też nie spełnia się druga podstawa
przedsądu i dlatego taki punkt odniesienia nie stanowi oparcia dla pierwszej podstawy przedsądu, czyli istotnego
zagadnienia prawnego.
Następnie - w ocenie SN - należy zauważyć, że art. 8 ust. 2a SysUbSpołU nie likwiduje odrębności umów cywilnych,
co nie oznacza, że należy bezwzględnie stosować zasadę ogólną, czyli że płatnikiem jest osoba trzecia –
pracodawca umów cywilnych.
Rzecz w tym, że orzecznictwo SN, począwszy od uchwały z 2.9.2009 r. (II UZP 6/09,
) zgodnie przyjmuje, że
to pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnej zawartej z osobą
trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. Wówczas płatnikiem składek nie jest ta osoba
trzecia. Kolejne orzeczenia SN utrwalają powyższe stanowisko i odnoszą się do kwestii, wynikających z przyjęcia, że
płatnikiem składek jest pierwotny pracodawca (m.in.: wyrok z 14.1.2010 r., I UK 252/09,
i późniejsze
orzeczenie – wyrok z 7.2.2017 r., II UK 693/15,
).
W dalszej kolejności SN odniósł się do stanowiska zaprezentowanego przez Trybunał Konstytucyjny. Choć TK
umorzył postępowanie z pytania prawnego Sądu Apelacyjnego postanowieniem z 27.3.2018 r. (P 1/16,
), to

w uzasadnieniu stwierdził m.in., że jeżeli określony sposób rozumienia przepisu ustawy utrwalił się już w sposób
oczywisty, a zwłaszcza jeśli znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego lub
Naczelnego Sądu Administracyjnego, to należy uznać, że przepis ten w praktyce nabrał takiej właśnie treści, jaką
odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe naszego państwa. To znaczy, że Trybunał podczas przeprowadzania
oceny konstytucyjności prawa, powinien uwzględnić też rozumienie normy przez organy stosujące prawo, jeżeli ma
ono charakter stały, powszechny i jednoznaczny.
Następnie SN podkreślił, iż warto zauważyć, że także aktualne orzeczenia Sądu Najwyższego potwierdzają
pierwotną wykładnię, przyjmującą, że płatnikiem składek jest pracodawca a nie osoba trzecia (m.in. wyrok
z 17.1.2019 r., II UK 477/17,
).
W ocenie SN, nie można też pominąć nowej regulacji w art. 4 pkt 2a SysUbSpołU, określającej definicję podmiotu
zgłaszającego ubezpieczonych do ubezpieczeń społecznych - czyli podmiotu niebędącego płatnikiem składek,
o którym mowa w pkt 2, który dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych osób, o których mowa w art. 6 ust. 1
pkt 1 i 4 SysUbSpołU oraz art. 8 ust. 2a SysUbSpołU.
Umowa cywilnoprawna a obowiązkowe ubezpieczenie społeczne
Reasumując, SN stanął na stanowisku, zgodnie z którym wykładnia proponowana we wniosku Skarżącego musiałaby
wpierw wyjaśnić, jakie znaczenie ma i po co w ogóle wprowadzono regulację z art. 8 ust. 2a SysUbSpołU. Skoro
pierwsza sytuacja z art. 8 ust. 2a SysUbSpołU, czyli gdy pracownik pracuje dodatkowo na podstawie umowy cywilnej
zawartej ze swoim pracodawcą, stanowi odpowiedź na nadużycia sprzeczne z ochroną zatrudnionego (choćby
w zakresie czasu pracy, czyli problemu nadgodzin jak w sprawie objętej rozpatrywaną skargą), to również sytuacja
druga, czyli ujęta w drugiej części przepisu (jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy,
z którym pozostaje w stosunku pracy), nie może być oderwana od pierwszej, albowiem dopiero wówczas regulacja
może być oceniona, jako całościowa ze względu na cel zakładany przez ustawodawcę. W przeciwnym razie, jak
pokazuje praktyka, bez większych problemów można by wyłączyć pierwszą regulację, właśnie przez zatrudnianie do
pracy na rzecz pracodawcy przez podmioty trzecie. Nie można wykluczyć instrumentalnego stosowania prawa nawet
z założeniem o nieskutecznej (przyszłej) odpowiedzialności za składki (egzekucji). Skoro u podstaw leży korzyść
pracodawcy, bo to wszak jego pracownicy nadal pracują na jego rzecz, to bezpieczeństwo systemowe i indywidualne
ubezpieczonego, uzasadnia dotychczasową wykładnię, że płatnikiem jest pracodawca a nie osoba trzecia.
Rozstrzygnięcie SN
Z tych motywów, na podstawie art. art. 3989 § 2 KPC, orzeczono jak w sentencji - odmówiono przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania.

Komentarz
Komentowane postanowienie SN dotyczy zagadnienia wielokrotnie już analizowanego w orzecznictwie sądów
powszechnych, jakim jest łączenie świadczenia pracy w ramach stosunku pracy i na podstawie umów cywilnych
z własnym pracodawcą i na rzecz własnego pracodawcy. W dotychczas podejmowanych przez SN rozstrzygnięciach
utrwalił się pogląd, zgodnie z którym pracodawca - w znaczeniu nadanym art. 3 KP - jest płatnikiem składek dla
wszystkich pracowników, w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zatem, także dla tych
pracowników, o których stanowi art. 8 ust. 2a SysUbSpołU, w tym dla pracowników pozostających z nim w stosunku
pracy i jednocześnie wykonujących na jego rzecz pracę w ramach umów cywilnoprawnych zawartych z osobą
trzecią. Umowy cywilnoprawne wymienione w art. 8 ust. 2a SysUbSpołU nie stanowią bowiem samodzielnych tytułów
obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym pracownika, ani nie powodują powstania zbiegu tytułów
ubezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 9 SysUbSpołU.

Postanowienie SN z 19.2.2020 r., III UK 104/19

Sąd Najwyższy potwierdził, że pierwotny pracodawca jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne, nawet jeśli pracownik wykonuje pracę na jego rzecz na podstawie umowy cywilnej z osobą trzecią. Orzecznictwo SN i Trybunału Konstytucyjnego potwierdzają to stanowisko. SN odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania w tej sprawie.