Rekompensata formą odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do emerytury

Rekompensata przysługuje pracownikom, którzy nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach. Sąd Apelacyjny w Warszawie orzekł, że odwołująca się nie ma prawa do rekompensaty, gdyż nabyła wcześniejszą emeryturę. SO uznał, że rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. SA oddalił apelację, podtrzymując decyzję SO.

Tematyka: rekompensata, emerytura, praca w szczególnych warunkach, Sąd Apelacyjny, odszkodowanie

Rekompensata przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 3 EmRentyFUSU, ale
nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nieuznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z 2008 r. o emeryturach
pomostowych – orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie (III AUa 1404/17).
Opis stanu faktycznego
Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił A.K. prawa do rekompensaty, powołując się na art. 21 EmPomU
i wskazując, że wnioskodawczyni nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 184 EmRentyFUSU. A.K. odwołała
się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez wyliczenie emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego
wieku emerytalnego łącznie z rekompensatą. Odwołująca się podniosła, że nigdy wcześniej nie ubiegała się
o przyznanie świadczenia emerytalnego. Organ emerytalny w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.
Wyjaśnił, że ubezpieczona w 30.9.2014 r. złożyła wniosek o emeryturę, dołączając do niego świadectwo
wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Wniosek ten został złożony przed ukończeniem przez odwołującą
się powszechnego wieku emerytalnego. Dlatego też przyznano wnioskodawczyni wcześniejszą emeryturę z tytułu
pracy w szczególnych warunkach. Następnie ubezpieczona wycofała wniosek o przyznanie emerytury na podstawie
art. 24 EmPomU i wniosła o przyznanie rekompensaty. Organ rentowy odmówił skarżącej przyznania tego prawa,
bowiem nabyła prawo do emerytury na podstawie powszechnego wieku emerytalnego.
Stanowisko SO
Sąd I instancji uznał, że odwołanie jest niezasadne i je oddalił. Wskazał, że regulacja dotycząca emerytur
pomostowych wprowadziła rekompensaty dla osób, które pracowały przez co najmniej 15 lat w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, ale nie nabyły z tego tytułu prawa do wcześniejszej emerytury. W myśl
bowiem art. 21 ust. 1 EmPomU, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat. Natomiast stosownie do art. 21 ust. 2 EmPomU,
rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Rekompensata powyższa jest zatem formą odszkodowania za utratę możliwości
nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Brak jest, w ocenie Sądu Okręgowego, podstaw do
zmiany zaskarżonej decyzji. Nie można bowiem zarzucić organowi rentowemu, że przyznanie odwołującej się prawa
do wcześniejszej emerytury było pomyłką organu rentowego, który postępował zgodnie z wnioskiem strony.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją odwołującej się w całości.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wskazując, że jest niezasadna, gdyż zaskarżony nią wyrok ostatecznie odpowiada
obowiązującemu prawu, choć nie podzielił w pełni argumentacji prawnej przywołanej przez Sąd Okręgowy
w uzasadnieniu tego orzeczenia. Jednakże Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez SO,
prezentujące sekwencję kolejnych zdarzeń związanych z ubieganiem się przez odwołującą się o przyznanie jej prawa
do emerytury i przyjął je za własne. Odnosząc się zaś do podstawy prawnej wskazał, że zgodnie z art. 21 ust. 1
EmPomU, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat. Jednocześnie, rekompensata nie przysługuje osobie,
która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń
społecznych. W świetle zakresu dokonanych w sprawie przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, które miały
w istocie na celu jednoznaczne stwierdzenie, o jaką emeryturę ubiegała się ubezpieczona – tj., czy miała ona
wolę ubiegania się o emeryturę w wieku wcześniejszym w związku z pracą w warunkach szczególnych, czy
o emeryturę w wieku powszechnym – oraz końcowego fragmentu uzasadnienia zaskarżonego wyroku należy uznać,
że Sąd I instancji dokonał wadliwej wykładni ostatnio przytoczonego przepisu, podobnie, jak czyni to
pośrednio odwołująca się w swojej apelacji.
Rozważania SO wskazują, że (podobnie jak ubezpieczona) przyjmuje on nieprawidłowe stanowisko, zgodnie
z którym wskazany art. 21 ust. 2 EmPomU pozbawia prawa do rekompensaty tych ubezpieczonych, którzy
złożyli skutecznie wnioski o przyznanie im prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym i prawo

do takiej emerytury zostało im przyznane, natomiast nie złożyli wniosku o przyznanie im emerytury w wieku
wcześniejszym w związku z pracą w warunkach szczególnych. SA przyznał, że treść tej regulacji prawnej
rzeczywiście może budzić wątpliwości. Jednakże wskazywana rekompensata jest niczym innym jak formą
odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów obowiązujących przed 2009 r. dla osób, które nie
nabędą prawa do emerytury pomostowej. Rekompensata ta nie przysługuje więc osobie, która nabyła ex lege
prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, nawet wówczas, gdy osoba ta nie zrealizowała tego prawa
wskutek niezłożenia wniosku o świadczenie. Taka sytuacja dotyczy właśnie wnioskodawczyni. Dla skutecznego
ubiegania się o prawo do omawianej rekompensaty konieczne jest zatem wykazanie, iż ubezpieczony do 1.1.1999 r.
osiągnął 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania prawa do
emerytury pomostowej lub prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze na skutek zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą o emeryturach pomostowych. Celem
rekompensaty jest bowiem zapewnienie pracownikom uzyskania swoistego odszkodowania za utratę
możliwości nabycia prawa do emerytury w wieku wcześniejszym z tytułu pracy w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze, jak również emerytury pomostowej.

Komentarz
Prezentowany wyrok ukazuje konieczność dokonania kompleksowej, systemowej interpretacji przepisu art. 21
EmPomU, gdyż sama literalna wykładnia może prowadzić do błędnego wniosku, że prawo do rekompensaty
przysługuje wyłącznie osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury. Wskazana regulacja w ust. 1
przewiduje pozytywną przesłankę nabycia prawa do rekompensaty, którą stanowi legitymowanie się co najmniej 15-
letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które przy spełnieniu pozostałych
warunków dawałoby podstawę do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym według dotychczas
obowiązujących przepisów. Jednakże ust. 2 zawiera przesłankę negatywną. Nie należy jednak zapominać o art. 2 pkt
5 EmPomU, który rozpatrywany łącznie z art. 21 ust. 2 jednoznacznie wskazuje, że nie chodzi o nabycie prawa do
jakiejkolwiek emerytury, ale do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze na jednej z podstaw przewidzianych w ustawie emerytalno-rentowej. To z kolei
prowadzi do wniosku, że niemożność wcześniejszego skorzystania z uprawnień emerytalnych stanowi właśnie
ową szkodę, którą rekompensata ma naprawić.
Wyrok stanowi również przypomnienie, że nabycie prawa do świadczenia emerytalno-rentowego następuje z mocy
ustawy, z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich warunków wymaganych do jego powstania, decyzja
organu rentowego ustalająca to prawo ma charakter deklaratoryjny. Ani więc data złożenia wniosku, ani data
wydania decyzji nie przesądza o stanie prawnym mającym zastosowanie do oceny istnienia po stronie wnioskodawcy
prawa do dochodzonego świadczenia.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23.1.2020 r., III AUa 1404/17

Wyrok Sądu Apelacyjnego z 23.1.2020 r. III AUa 1404/17 podkreśla konieczność kompleksowej interpretacji przepisu dotyczącego rekompensaty za utratę możliwości nabycia prawa do emerytury. Decyzja organu rentowego ustalająca prawo do świadczenia emerytalno-rentowego ma charakter deklaratoryjny, a nie decyduje o istnieniu prawa do świadczenia.