Płatnik składek na ubezpieczenia społeczne pracownika zatrudnionego na umowę cywilnoprawną

Przepis art. 8 ust. 2a SysUbSpołU dotyczący płatnika składek na ubezpieczenia społeczne pracownika zatrudnionego na umowę cywilnoprawną nie likwiduje odrębności umów cywilnych. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, pracodawca, dla którego pracownik wykonuje pracę na podstawie umowy cywilnej zawartej z osobą trzecią, jest odpowiedzialny za składki. Interpretacja przepisu ma zapobiegać nadużyciom i chronić zatrudnionego.

Tematyka: płatnik składek, umowa cywilnoprawna, Sąd Najwyższy, SysUbSpołU, zatrudnienie pracownika, ubezpieczenia społeczne, orzecznictwo, nadużycia w zatrudnieniu, integralność systemu ubezpieczeń społecznych

Należy zauważyć, że art. 8 ust. 2a SysUbSpołU nie likwiduje odrębności umów cywilnych, co nie oznacza, że
należy bezwzględnie stosować zasadę ogólną, czyli że płatnikiem jest osoba trzecia - pracodawca umów
cywilnych. Pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnej zawartej
z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. Wówczas płatnikiem składek nie jest ta
osoba trzecia – postanowił Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Sprawa toczyła się z odwołania (...) Przedsiębiorstwa Autobusowego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z udziałem H.P., R.J., W.G., T.P., R.J. o podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i o objęcie ubezpieczeniem społecznym.
Stanowisko SO i SA
Sąd Okręgowy oddalił odwołania skarżącego od decyzji pozwanego, określających wyższe podstawy wymiaru
składek, obejmujące zainteresowanych pracowników skarżącego na podstawie art. 8 ust. 2a SysUbSpołU, bowiem
w ramach umów zlecenia zawartych z R.J. wykonywali pracę na rzecz skarżącego. Sąd drugiej instancji oddalił
apelację skarżącego.
Skarga kasacyjna oparta została na wskazaniu na istotne zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia –
skarżący stwierdził, że jak dotąd Sąd Najwyższy w sytuacji z art. 8 ust. 2a w zw. z art. 4 ust. 2a SysUbSpołU nie
przeanalizował, czy istnieje podstawa prawna do uznania, że obowiązek naliczania i odprowadzania składek obciąża
pracodawcę, a w szczególności, czy nie należało stosować ogólnej zasady, że płatnikiem jest podmiot zawierający
umowę cywilną i z tej racji rozliczający osobę objętą ubezpieczeniem. Skarżący wskazał na zdanie odrębne sędziego
zgłoszone do wyroku objętego skargą, oparte na zarzutach niezgodności obciążenia pracodawcy dodatkowymi
składkami z przepisami konstytucyjnymi. Ponadto art. 8 nie stanowi wprost, że pracodawca jest płatnikiem składek za
zleceniobiorcę, który zawarł umowę z osobą trzecią, a jednocześnie jest pracownikiem tego pracodawcy. Natomiast
z art. 4 pkt 2a jednoznacznie wynika, że pracodawca płaci składki za pracowników, natomiast jednostki organizacyjne
lub osoby fizyczne płacą składki za inne osoby, z którymi zawierają umowy cywilne objęte obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania uznając, że w sprawie nie zachodzą poważne
wątpliwości w wykładni przepisów. Uznał, że art. 8 ust. 2a SysUbSpołU nie likwiduje odrębności umów cywilnych, co
nie oznacza, że należy bezwzględnie stosować zasadę ogólną, czyli że płatnikiem jest osoba trzecia - pracodawca
umów cywilnych. To pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnej,
ale zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne. Wówczas płatnikiem składek
nie będzie ta osoba trzecia mimo zawartej z pracownikiem umowy.
Mając na względzie dominujące i jednolite orzecznictwo oraz praktykę w tym zakresie – wykładnia proponowana
przez skarżącego musiałaby w ocenie Sądu Najwyższego zawierać przekonujące wyjaśnienie, jakie znaczenie ma
i po co w ogóle wprowadzono regulację z art. 8 ust. 2a SysUbSpołU. SN wskazał, że przepis ten reguluje dwie
sytuacje, a skoro pierwsza sytuacja z art. 8 ust. 2a, czyli gdy pracownik pracuje dodatkowo na podstawie umowy
cywilnej zawartej ze swoim pracodawcą, stanowi odpowiedź na nadużycia sprzeczne z ochroną zatrudnionego
(choćby w zakresie czasu pracy, czyli problemu nadgodzin), to również sytuacja druga, czyli ujęta w drugiej części
przepisu, nie może być oderwana od pierwszej, albowiem dopiero wówczas regulacja może być oceniona, jako
całościowa ze względu na cel zakładany przez ustawodawcę. W przeciwnym wypadku, jak nieraz pokazuje praktyka,
bez większych problemów można by wyłączyć pierwszą regulację, właśnie przez zatrudnianie do pracy pracownika
przez podmioty trzecie, jednak na rzecz jego pracodawcy. Nie można wykluczyć instrumentalnego stosowania prawa
nawet z założeniem o nieskutecznej odpowiedzialności za składki. Skoro u podstaw leży korzyść pracodawcy, bo to
wszak jego pracownicy nadal pracują na jego rzecz, to bezpieczeństwo systemowe i indywidualne
ubezpieczonego, uzasadnia dotychczasową wykładnię, że płatnikiem jest pracodawca, a nie osoba trzecia.

Komentarz
Przepis art. 8 ust. 2a SysUbSpołU rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę
stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy dwóch sytuacji, w tym tej, kiedy wykonywanie pracy następuje na

podstawie umowy cywilnej przez osobę, która umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje
pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. To prowadzi do wniosku zgodnego
z rozważaniami poczynionymi przez Sąd Najwyższy, że nawet, gdy osoba taka – będąca pracownikiem
zatrudnionym na umowę o pracę – zawarła umowę cywilnoprawną z osobą trzecią, to pracę faktycznie
świadczy dla swojego dotychczasowego pracodawcy.
W praktyce takie rozwiązanie „podwójnego” zatrudnienia, jednocześnie na umowę o pracę oraz umowę
cywilnoprawną w powiązaniu z tym samym pracodawcą, wykorzystywane jest najczęściej w celu uniknięcia
przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym o godzinach nadliczbowych. Nie można przy tym rozumieć wskazanej
regulacji w ten sposób, że umowa cywilnoprawna stanowi samodzielny tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym.
To może doprowadzić z kolei do pytania, czyim pracownikiem jest osoba świadcząca pracę na podstawie umowy
cywilnej zawartej z innym podmiotem niż pracodawca, jeżeli w ramach tej umowy była wykonywana praca na rzecz
pracodawcy, z którym pozostawał w stosunku pracy. I tu uznać należy, że rzeczywistym beneficjentem jest
dotychczasowy pracodawca, nie osoba trzecia. Ustawodawca nie podważył zatem konstytucyjnej zasady wolności
pracy i nie zakwestionował cywilnoprawnego charakteru konkretnych umów. Jednakże z ich zawarciem powiązał
skutki w zakresie ubezpieczeń społecznych takie, jak przy umowie o pracę. Na gruncie art. 8 ust. 2a SysUbSpołU
należy zatem dojść do konkluzji, że obowiązki płatnika powinny obciążać podmiot, na rzecz którego praca
w ramach np. umowy o dzieło jest faktycznie świadczona, i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, unikając
obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy. W takim przypadku płatnikiem składek jest więc
pracodawca.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 19.2.2020 r., III UK 104/19,

Sąd Najwyższy odmówił rozpatrzenia skargi kasacyjnej, podtrzymując stanowisko, że obowiązek płatnika składek leży po stronie pracodawcy, nawet jeśli pracownik zawarł umowę cywilnoprawną z osobą trzecią. Regulacja art. 8 ust. 2a SysUbSpołU ma na celu zachowanie integralności systemu ubezpieczeń społecznych i zapobieganie nadużyciom przy zatrudnieniu pracowników na różnych umowach.