Emerytury dla osób urodzonych w 1953 r.

10 lipca 2020 roku weszła w życie ustawa zmieniająca przepisy dotyczące emerytur i rent dla osób urodzonych w 1953 roku. Nowe regulacje umożliwiają przechodzenie z emerytury wcześniejszej na emeryturę powszechną bez pomniejszania podstawy obliczeń o kwoty wcześniej pobranych świadczeń. Zmiany te wynikają z wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który wskazał na niezgodność przepisów z Konstytucją RP. Publikacja omawia szczegóły nowelizacji oraz konsekwencje dla osób objętych zmianami.

Tematyka: emerytury, osoby urodzone w 1953, zmiany w prawie emerytalnym, Trybunał Konstytucyjny, podstawa obliczeń emerytury

10.7.2020 r. weszła w życie ustawa z 19.6.2020 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1222, dalej jako: ZmEmRentyFUSU20).
• W ustawie z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2020 r.
poz. 53 ze zm. dalej jako: EmRentyFUSU) po art. 194h dodano art. 194i i art. 194j.
• Celem ustawy jest realizacja orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 6.3.2019 r., P 20/16. Wyrok Trybunału
Konstytucyjnego wskazał na niezgodność art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU w brzmieniu obowiązującym do
30.9.2017 r., w zakresie, w jakim dotyczył urodzonych w roku 1953 kobiet, które przed dniem 1.1.2013 r.
nabyły prawo do emerytury wcześniejszej na podstawie art. 46 w związku z art. 29 EmRentyFUSU, z art. 2
Konstytucji RP.
• Osoby urodzone w 1953 r., które pobierają emeryturę wcześniejszą przyznaną w oparciu o wniosek złożony
przed 2013 r., będą mogły przejść na emeryturę powszechną bez zastosowania niekonstytucyjnego przepisu
art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU, nakazującego odejmowanie od podstawy obliczenia emerytury kwot wcześniej
pobranych emerytur, pod warunkiem, że wniosek o emeryturę złożą w terminie 6 miesięcy od wejścia w życie
ustawy zmieniającej.
Nowe regulacje prawne
Osoby urodzone w 1953 r., które pobierają emeryturę wcześniejszą przyznaną w oparciu o wniosek złożony przed
2013 r., będą mogły przejść na emeryturę powszechną bez zastosowania niekonstytucyjnego przepisu art. 25
ust. 1b EmRentyFUSU, nakazującego odejmowanie od podstawy obliczenia emerytury kwot wcześniej pobranych
emerytur, pod warunkiem, że wniosek o emeryturę złożą w terminie 6 miesięcy od wejścia w życie
ZmEmRentyFUSU20.
Uszczegóławiając, w związku z nowelizacją EmRentyFUSU, aktualnie do ustalenia podstawy obliczenia emerytury,
o której mowa w art. 24 EmRentyFUSU, ubezpieczonego urodzonego w 1953 r., nie stosuje się przepisu art. 25 ust.
1b, jeżeli wniosek o przyznanie tej emerytury, emeryt zgłosi w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie
ZmEmRentyFUSU20, pod warunkiem że prawo do emerytury przed osiągnięciem wieku emerytalnego ma ustalone
na podstawie wniosku złożonego przed dniem 1.1.2013 r. Istotą regulacji jest więc przywrócenie większej podstawy
obliczenia emerytury ubezpieczonym, którzy pobierali wcześniejszą emeryturę bez obiektywnej wiedzy, że kwoty
wcześniej pobranej emerytury pomniejszą emeryturę powszechną.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Ustawa zmieniająca została wydana, ponieważ Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6.3.2019 r., P 20/16
stwierdzał niezgodność art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU, w brzmieniu obowiązującym do 30.9.2017 r.,
w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w roku 1953 kobiet, które przed dniem 1.1.2013 r. nabyły prawo do
emerytury wcześniejszej na podstawie art. 46 w związku z art. 29 tej ustawy, z art. 2 Konstytucji RP.
Przewidziana w art. 2 Konstytucji RP zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa
przewiduje konieczność zapewnienia bezpieczeństwa prawnego jednostki. Należy więc stanowić i stosować prawo
w taki sposób, aby nie stawało się „pułapką” dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu,
iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji
i działań. Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż przyczyną niezgodności art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU z art. 2
Konstytucji jest to, że pewna grupa adresatów tego przepisu ustawy - głównie kobiety urodzone w 1953 r., które
przeszły na wcześniejszą emeryturę przed 1.1.2013 r. - nie była świadoma mającej nastąpić w przyszłości zmiany
sposobu ustalania podstawy emerytury powszechnej. Kwestią konstytucyjną jest więc to, czy ustawodawca mógł –
już po podjęciu decyzji przez uprawnione do tego osoby o przejściu na wcześniejszą emeryturę - zmodyfikować
system obliczania podstawy emerytury przysługującej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.
Niekonstytucyjny przepis art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU wskazuje, że jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę
częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 EmRentyFUSU lub art. 88 ustawy
z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24
EmRentyFUSU, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur
w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie
zdrowotne.
Zawieszenie postępowań

Zgodnie z ZmEmRentyFUSU20 z dniem wejścia jej w życie toczące się postępowanie w sprawie ponownego
ustalenia wysokości emerytury (dotyczące osób, które przeszły z emerytury wcześniejszej na zwykłą), wszczęte
przez organ rentowy w wyniku skargi o wznowienie postępowania złożonej w trybie art. 145a ustawy z 14.6.1960 r.
Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2020 poz. 256 ze zm.) lub przez sąd w wyniku skargi o wznowienie
postępowania złożonej w trybie art. 4011 ustawy z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2019 poz.
1460), ulega zawieszeniu z mocy prawa do czasu wydania przez organ rentowy decyzji na podstawie nowego
brzmienia art. 194j ust. 1 EmRentyFUSU. Postępowanie to będzie umorzone z mocy prawa z dniem wydania przez
organ rentowy decyzji zaspokajającej roszczenie w całości.
Ponowne ustalenie kwoty emerytury
Jak już zostało wskazane, kwotę emerytury przyznanej na podstawie art. 24 EmRentyFUSU ubezpieczonemu
urodzonemu w 1953 r., który wcześniej pobierał emeryturę wymienioną w art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU na
podstawie wniosku złożonego przed dniem 1.1.2013 r., ustala się ponownie od podstawy ustalonej z zastosowaniem
art. 194i ustawy zmieniającej, zatem bez pomniejszenia o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur
w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie
zdrowotne.
Jednak co istotne, przeliczeniu podlega podstawa obliczenia emerytury przyjęta w decyzji o ustaleniu prawa do
emerytury, a do ustalenia nowej kwoty emerytury przyjmuje się średnie dalsze trwanie życia przyjęte w decyzji
o ustaleniu prawa do emerytury, a następnie uwzględnia się kolejne zmiany wysokości świadczenia. Emerytura
w ponownie ustalonej wysokości przysługuje od dnia, od którego podjęto wypłatę emerytury przyznanej na podstawie
art. 24 EmRentyFUSU, a w przypadku gdy prawo do tej emerytury było zawieszone – od dnia, od którego mogłaby
być podjęta jej wypłata. Jeżeli ponownie ustalona wysokość emerytury przyznanej na podstawie art. 24
EmRentyFUSU jest wyższa od wypłacanej dotychczas, emerytowi wypłaca się wyrównanie. Kwotę wyrównania
stanowi różnica między sumą kwot emerytur, jakie przysługiwałyby w okresie od dnia, o którym mowa w art. t. 194j
ust. 4 EmRentyFUSU, do dnia wydania decyzji, o której mowa w ust. 1, z uwzględnieniem ich waloryzacji, a sumą
kwot wypłaconych w tym okresie. Powyższe reguły stosuje się odpowiednio do ponownego ustalenia wysokości renty
rodzinnej.
Uzasadnienie dla zmian
Podsumowując, zmianę należy ocenić pozytywnie, ponieważ zgodnie z uzasadnieniem do projektu
ZmEmRentyFUSU20 „Przepis ten (art. 25 ust. 1b) postawił m.in. kobiety urodzone w 1953 r. w specyficznej sytuacji.
O ile kobiety urodzone w latach 1949–1952 mogły odejść na wcześniejszą emeryturę w latach 2004-2007,
a następnie przejść na powszechną – w latach 2009–2012 (a więc przed wejściem w życie art. 25 ust. 1b), to kobiety
urodzone 1953 r. mogły przejść z emerytury wcześniejszej na powszechną dopiero 2013 r. (wtedy dopiero kończyły
60 lat), a więc już po wejściu w życie przepisu nakazującego pomniejszyć podstawę emerytury o sumę świadczeń
pobranych w ramach emerytury wcześniejszej. Problematyczność regulacji polega nie na tym, że pobrane wcześniej
emerytury pomniejszają podstawę do wyliczenia emerytury, lecz na tym, że kobiety urodzone w latach 1949-1953
zostały przez ustawodawcę (w 1998 r.) »poinformowane«, że mogą odejść na wcześniejszą emeryturę, a następnie
na powszechną, bez umniejszenia podstawy do wyliczenia emerytury, po czym ustawodawca (w 2012 r.) wprowadził
zmianę dotyczącą głównie kobiet z 1953 r. przewidującą, że jeżeli pobierały wcześniejszą emeryturę to suma tych
świadczeń jednak pomniejszy podstawę wyliczenia emerytury powszechnej”.

Nowe przepisy dotyczące emerytur dla osób urodzonych w 1953 roku wprowadzają możliwość przejścia z emerytury wcześniejszej na powszechną bez pomniejszania podstawy o wcześniej pobrane świadczenia. Zmiany te wynikają z wyroku Trybunału Konstytucyjnego i mają na celu przywrócenie większej podstawy obliczeń emerytury. Publikacja przedstawia szczegółowe informacje na temat nowych regulacji oraz konsekwencji dla osób z rocznikiem 1953.