Przywileje socjalne dla bezrobotnego

Utrata statusu pracownika przez cudzoziemca nie pozbawia go prawa do świadczeń socjalnych, jeśli w państwie przyjmującym kształcą się jego dzieci. Artykuł omawia przypadek J.D., polskiego obywatela, który pomimo utraty statusu pracownika w Niemczech, walczy o kontynuację świadczeń socjalnych dla siebie i swoich córek na podstawie prawa do równego traktowania zgodnie z rozporządzeniem UE 492/2011.

Tematyka: świadczenia socjalne, cudzoziemiec, prawa dziecka, prawo do równego traktowania, rozporządzenie UE 492/2011, Jobcenter Krefeld, C-181/19

Utrata statusu pracownika przez cudzoziemca nie pozbawia go prawa do świadczeń socjalnych, jeśli
w państwie przyjmującym kształcą się jego dzieci.
Stan faktyczny
J.D. (polski obywatel) ze związku z polską obywatelką, ma dwie córki, urodzone w 2005 i 2010 r. Obecnie obie córki
mieszkają z ojcem i uczęszczają do szkoły w RFN.
Od 2015 r. do 2016 r. J.D. był zatrudniony w Niemczech, a później otrzymywał zasiłek chorobowy z ubezpieczenia
zdrowotnego. W 2017 r. J.D. nie pracował. W tym czasie on i jego córki otrzymywali świadczenia z tytułu
podstawowej ochrony socjalnej. Od stycznia 2018 r. J.D. ponownie pracuje.
W czerwcu 2017 r. J.D. złożył wniosek o kontynuację wypłacania świadczeń na pokrycie kosztów utrzymania dla
siebie i swoich córek. Urząd oddalił ten wniosek, motywując to tym, że J.D. utracił status pracownika i przebywał
w RFN tylko w celu poszukiwania tam pracy. Zgodnie z niemieckim prawem wyłączeni ze świadczeń socjalnych są
cudzoziemcy, których prawo pobytu wynika wyłącznie z celu poszukiwania pracy. J.D. i jego córki złożyli wobec tego
skargę o stwierdzenie nieważności tej decyzji oraz o zobowiązanie tego urzędu do przyznania im świadczeń na
pokrycie kosztów utrzymania za okres od czerwca do grudnia 2017 r. (dalej jako: sporny okres).
Stanowisko TS
Prawo pobytu
Zgodnie z art. 10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 492/2011 z 5.4.2011 r. w sprawie
swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 141, s. 1) dzieci obywatela państwa
członkowskiego, który jest lub był zatrudniony na terytorium innego państwa członkowskiego, mają dostęp do
kształcenia na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa, jeżeli te dzieci mieszkają na jego terytorium.
Z orzecznictwa TS wynika, po pierwsze, że dziecku pracownika migrującego lub byłego pracownika migrującego
przysługuje w przyjmującym państwie członkowskim autonomiczne prawo pobytu wynikające z prawa do równego
traktowania w zakresie dostępu do kształcenia, jeżeli zamierza ono pobierać naukę w ramach powszechnego
systemu kształcenia w tym państwie członkowskim. Po drugie, uznanie autonomicznego prawa pobytu po stronie
tego dziecka skutkuje przyznaniem odpowiadającego mu prawa pobytu rodzicowi sprawującemu nad tym
dzieckiem faktyczną pieczę (wyrok TS z 23.2.2010 r., Teixeira, C-480/08, EU:C:2010:83, pkt 36).
Prawo do równego traktowania
Przez „przywileje socjalne” w rozumieniu art. 7 rozporządzenia Nr 492/2011 należy rozumieć wszelkie przywileje
związane lub niezwiązane z umową o pracę, przysługujące zwykle pracownikom krajowym głównie z powodu
posiadania przez nich obiektywnego statusu pracownika albo po prostu z racji zamieszkiwania na terytorium
krajowym.
Z orzecznictwa TS wynika, że prawa przysługujące pracownikowi Unii i członkom jego rodziny na podstawie
rozporządzenia Nr 492/2011 mogą, w pewnych okolicznościach, istnieć nawet po ustaniu stosunku pracy (wyrok
Baumbast i R, pkt 70). Rzecznik generalny stwierdził w pkt 54 i 55 opinii, że nabyte prawo pobytu dzieci takiego
pracownika wynikające z art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011 i w konsekwencji prawo rodzica sprawującego nad nimi
pieczę „usamodzielniają się”, w stosunku do pierwotnego prawa pobytu opartego na posiadaniu przez danego
rodzica statusu pracownika. Zatem mogą one utrzymywać się nawet po utracie tego statusu, w celu zapewnienia
większej ochrony prawnej tym dzieciom i uniknięcia w ten sposób sytuacji, w której prawo do ich równego traktowania
w dostępie do kształcenia zostałoby pozbawione skuteczności (effet utile). Zdaniem TS podobnie powinno być
w sytuacji, gdy dzieciom i rodzicowi sprawującemu nad nimi faktyczną pieczę przysługuje prawo pobytu na podstawie
art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011 w odniesieniu do prawa do równego traktowania w zakresie przywilejów
socjalnych, o którym mowa w art. 7 ust. 2 tego rozporządzenia.
Zdaniem TS z powyższego wynika, że osobom posiadającym prawo pobytu na podstawie art. 10
rozporządzenia Nr 492/2011 przysługuje też przewidziane w art. 7 ust. 2 tego rozporządzenia prawo do
równego traktowania w zakresie korzystania z przywilejów socjalnych, nawet wówczas, gdy osoby te utraciły
status pracownika, z którego pierwotnie wywodziło się ich prawo pobytu.
Stosowanie art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE

Zgodnie z art. 24 ust. 1 dyrektywy 2004/38/WE wszyscy obywatele Unii zamieszkujący na podstawie tej dyrektywy na
terytorium przyjmującego państwa członkowskiego są traktowani na równi z obywatelami tego państwa
członkowskiego w zakresie ustanowionym w Traktacie. W art. 24 ust. 2 wskazano, że w drodze odstępstwa od ust.
1 przyjmujące państwo członkowskie nie jest zobowiązane do przyznania uprawnienia do pomocy społecznej
w ciągu pierwszych trzech miesięcy pobytu lub, w określonym przypadku, dłuższego okresu przewidzianego
w art. 14 ust. 4 lit. b) dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 2.4.2004 r. w sprawie prawa
obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw
członkowskich (Dz.Urz. UW L z 2004 r. Nr 158, s. 77) osobom niebędącym pracownikami, osobami pracującymi na
własny rachunek, osobami, które zachowują ten status, i członkami ich rodziny.
W ocenie TS dyrektywa 2004/38/WE nie może służyć do podważenia autonomii praw opartych na art. 10
rozporządzenia Nr 492/2011 ani do zmiany zakresu tego przepisu. W związku z tym TS stwierdził, że uwzględnienie
kontekstu, w jaki wpisuje się art. 24 dyrektywy 2004/38, potwierdza wykładnię, zgodnie z którą odstępstwo od
zasady równego traktowania, o którym mowa w jego ust. 2, stosuje się wyłącznie w sytuacjach objętych ust.
1 tego artykułu, tj. w których prawo pobytu opiera się na tej dyrektywie, a nie w sytuacjach, w których prawo to
znajduje autonomiczną podstawę w art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011.
Odmienne traktowanie
Artykuł 7 ust. 2 rozporządzenia Nr 492/2011, na który mogą powoływać się osoby korzystające z prawa pobytu na
podstawie art. 10 tego rozporządzenia, stanowi w istocie, że pracownik będący obywatelem państwa
członkowskiego korzysta w przyjmującym państwie członkowskim z takich samych przywilejów socjalnych
i podatkowych jak pracownicy krajowi również wtedy, gdy straci pracę. Pozbawienie, na podstawie przepisu
krajowego, osób, które tak jak J.D. i jego córki są obywatelami innego państwa członkowskiego wywodzącymi prawo
pobytu z art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011, wszelkich praw do świadczeń na pokrycie kosztów utrzymania,
stanowi, zdaniem TS, przejaw odmiennego traktowania w zakresie dostępu do świadczeń socjalnych w porównaniu
z obywatelami krajowymi.
Trybunał orzekł, że art. 7 ust. 2 i art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011 należy interpretować w ten sposób, że
stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego obywatel innego
państwa członkowskiego i jego małoletnie dzieci, którzy korzystają w tym pierwszym państwie członkowskim
z prawa pobytu opartego na art. 10 tego rozporządzenia w związku z uczęszczaniem tych dzieci do szkoły
w tym państwie, są automatycznie i w każdych okolicznościach pozbawieni prawa do świadczeń na pokrycie
kosztów utrzymania. Wykładni tej nie podważa art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE.
Prawo do specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych
W ocenie TS przepisy art. 4 w zw. z art. 3 ust. 3 i art. 70 ust. 2 rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 Parlamentu
Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. L z 2004
r., Nr 166, s. 1) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu państwa
członkowskiego, na mocy którego obywatel innego państwa członkowskiego i jego małoletnie dzieci, którzy
korzystają w pierwszym państwie członkowskim z prawa pobytu opartego na art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011
w związku z uczęszczaniem tych dzieci do szkoły w tym państwie i którzy podlegają w nim systemowi ubezpieczeń
społecznych w rozumieniu art. 3 ust. 1 rozporządzenia Nr 883/2004, są automatycznie i w każdych
okolicznościach pozbawieni prawa do specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych.

Komentarz
W uzasadnieniu niniejszego wyroku Trybunał podkreślił autonomiczny charakter art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011
wobec unijnych przepisów, w tym przepisów dyrektywy 2004/38/WE, regulujących warunki korzystania z prawa
pobytu w innym państwie członkowskim. W ocenie Trybunału dzieci obywatela państwa członkowskiego, który jest
lub był zatrudniony w przyjmującym państwie członkowskim, jak też rodzic sprawujący nad nimi faktyczną pieczę,
mogą powoływać się w państwie przyjmującym na autonomiczne prawo pobytu wyłącznie na podstawie art. 10
rozporządzenia Nr 492/2011. Tym samym TS uznał, że te osoby nie muszą spełniać określonego w dyrektywie
2004/38/WE warunku posiadania wystarczających środków utrzymania i pełnego ubezpieczenia zdrowotnego w tym
państwie przyjmującym.
Ponadto w tym wyroku TS uznał, że art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011 przyznaje dziecku autonomiczne prawo
pobytu w związku z przysługującym mu prawem dostępu do kształcenia, które nie zależy od zachowania przez
rodziców sprawujących nad nim pieczę statusu pracownika migrującego w przyjmującym państwie członkowskim.
Trybunał uznał, że utrata tego statusu przez danego rodzica nie ma wpływu na przysługujące mu na podstawie art.
10 rozporządzenia Nr 492/2011 prawo pobytu odpowiadające prawu dziecka, nad którym ten rodzic sprawuje
faktyczną pieczę. Zdaniem TS w sytuacji, gdy dziecko posiada w przyjmującym państwie członkowskim prawo pobytu
na podstawie art. 10 rozporządzenia Nr 492/2011, to temu dziecku i jego rodzicowi faktycznie sprawującemu nad nim

pieczę, przysługuje również prawo do równego traktowania przewidzianego w art. 7 ust. 2 tego rozporządzenia,
nawet w przypadku utraty przez tego rodzica statusu pracownika. Tym samym ten rodzic, jeżeli jest bezrobotny,
może korzystać z tych samych przywilejów socjalnych i podatkowych, tak jak bezrobotni obywatel państwa
przyjmującego.

Wyrok TS z 6.10.2020 r., Jobcenter Krefeld, C-181/19

Trybunał Europejski potwierdza, że dzieci obywatela UE mające prawo pobytu na podstawie art. 10 rozporządzenia UE 492/2011 zachowują to prawo nawet po utracie statusu pracownika przez rodzica. Również bezrobotny rodzic może korzystać z przywilejów socjalnych na równi z obywatelami kraju przyjmującego. Wyrok TS z 6.10.2020 r., Jobcenter Krefeld, C-181/19, stanowi ważny precedens w tej materii.