Nieważność zgody blankietowej na potrącenia z wynagrodzenia za pracę

Wyrażenie zgody przez pracownika na potrącanie z wynagrodzenia za pracę musi być świadome i dotyczyć konkretnych kwot należnych zakładowi pracy. Brak odniesienia do znanej należności oraz konkretnej kwoty czyni zgody 'blankietowymi' i nieważnymi - tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny. Sprawa dotyczyła potrąceń z wynagrodzenia pracownika za koszty używania samochodu służbowego do celów prywatnych, gdzie brak było jasnego uzgodnienia dotyczącego kwoty potrącenia.

Tematyka: potrącenia z wynagrodzenia, zgoda pracownika, Naczelny Sąd Administracyjny, umowa o pracę, potrącenie kosztów, zasady potrąceń, ochrona wynagrodzenia, alimentacyjny charakter, skarga kasacyjna, NSA

Wyrażenie przez pracownika, na podstawie art. 91 KP, w umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej,
zgody na potrącanie przez pracodawcę z wynagrodzenia za pracę należności z tytułu niedoborów, które
mogą się ujawnić w przyszłości w wyniku inwentaryzacji - jest nieważne. Pracownik wyrażający zgodę na
potrącenia z wynagrodzenia za pracę powinien mieć świadomość wielkości długu i istnienia przesłanek
odpowiedzialności. Przedmiotem zgody na potrącanie mogą być tylko takie kwoty, które są należne
zakładowi pracy i określone co do wysokości. Bez świadomości wielkości długu i istnienia przesłanek
odpowiedzialności nie może być ważne wyrażenie zgody przez pracownika na dokonywanie potrąceń z jego
wynagrodzenia, wobec czego zgoda pracownika, o jakiej mowa w art. 91 KP, nie może być "blankietowa",
czyli dokonana bez odniesienia się do konkretnej, znanej już należności oraz do skonkretyzowanej kwoty.
Nie może być więc ważne, ani skuteczne wyrażenie przez pracownika zgody na potrącenie z jego
wynagrodzenia niedoborów, które mogą powstać w przyszłości, bez względu na to, kto je spowodował
i w jakiej wysokości – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny (I OSK 3015/19)
Opis stanu faktycznego
M.Z. zatrudniony był w spółce w pełnym wymiarze czasu pracy. Zawarł on również z pracodawcą umowę użyczenia
pojazdu do celów służbowych – używanie przez pracownika pojazdu służbowego do celów prywatnych możliwe było
wyłącznie za pisemną zgodą pracodawcy, a koszty z tym związane ponosić miał pracownik. W § 2 ust. 5 umowy
pracownik wyraził zgodę na potrącenie z miesięcznego wynagrodzenia kosztów używania pojazdu do celów
prywatnych wyliczonych w oparciu o stawkę za przejazd 1 km - 0,8358 zł. W dniu 26.09.2018 r. pracodawca
wypowiedział M.Z. umowę o pracę, a pismem z 1.10.2018 r. złożył oświadczenie o potrąceniu kwoty 6539,44 zł
tytułem kosztów używania powierzonego pracownikowi samochodu osobowego do celów prywatnych z należnego
wynagrodzenia za pracę.
Okręgowy Inspektor Pracy utrzymał w mocy decyzję inspektora pracy zawartą w nakazie, którym polecił wypłacić
pracownikowi M.Z. pozostałą część wynagrodzenia za pracę. Skarżący zaskarżył tę decyzję do Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego.
Stanowisko WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie oddalił skargę. WSA zgodził się z organem, że nie można skutecznie
umówić się z pracownikiem o potrącenie wierzytelności pracodawcy względem pracownika, która może ewentualnie
dopiero powstać w przyszłości. Taka umowa jest pozbawiona przedmiotu, czyli wierzytelności, która ma podlegać
potrąceniu. W umowie, w której przewidziano możliwość używania przez pracownika samochodu służbowego do
celów prywatnych pracodawca nie wskazał żadnej należności, na potrącenie której pracownik wyraził zgodę.
Ewentualna należność miała zostać obliczona w przyszłości na podstawie ilości przejechanych kilometrów i stawki za
1 km przebiegu pojazdu. Już to ustalenie powodowało, że WSA nie miał wątpliwości, iż wyrażona przez
pracownika zgoda dotyczyła zdarzenia przyszłego i niekonkretnego. Co więcej, Sąd I instancji wskazał, że
pismem z 1.10.2018 r. pracodawca poinformował pracownika o dokonanym potrąceniu. Pismo podpisał członek
zarządu spółki, jednak nie zostało ono podpisane przez pracownika. Rację miał zatem organ podnosząc, że
pracownik w żadnym z dokumentów nie wyraził zgody na dokonanie potrącenia z wynagrodzenia za pracę.
Przeciwnie, pismem z 1.10.2018 r. wskazał, że zabrakło informacji ze strony pracodawcy o powodach potrącenia
z wynagrodzenia pracownika kosztów używania samochodu służbowego do celów prywatnych. Wynagrodzenie
pracownika zostało naliczone na listach płac, zatwierdzonych przez pracodawcę. Wysokość wynagrodzenia
została przez pracodawcę uznana jako wymagalna, a więc jest ona również należna, co uzasadniało wydanie
nakazu jej wypłacenia.
W skardze kasacyjnej spółka postawiła zarzut błędnego uznania, że wyrażona przez pracownika w umowie zgoda na
potrącenie z wynagrodzenia za pracę kosztów używania pojazdu do celów służbowych, wyliczonych w oparciu
o konkretną, przejrzystą, stałą i niezmienną podstawę (określona stawka), w sposób rzetelny oraz niebudzący
wątpliwości (czujnik GPS) i których ostateczna wielkość zależała wyłącznie od woli pracownika, miała charakter
zgody blankietowej i tym samym była nieważna.
Stanowisko NSA
Skarga kasacyjna została oddalona przez NSA, który przypomniał, że zasady potrącania z wynagrodzenia za pracę
innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 KP zostały określone w art. 91 KP. Wykładnia przepisu art. 91 § 1
KP prowadzi do wniosku jednoznacznego, zgodnie z którym potrącenie inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 KP,
można dokonywać z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie, gdyż przepisy

zawarte w rozdziale II działu trzeciego KP dotyczą ochrony wynagrodzenia za pracę i mają charakter bezwzględnie
obowiązujących norm. Pracownik wyrażający zgodę na potrącenia z wynagrodzenia za pracę powinien mieć
świadomość wielkości długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności. Przedmiotem zgody na potrącanie
mogą być tylko takie kwoty, które są należne zakładowi pracy i określone co do wysokości. Bez świadomości
wielkości długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności nie może być ważne wyrażenie zgody przez pracownika na
dokonywanie potrąceń z jego wynagrodzenia, wobec czego zgoda pracownika, o jakiej mowa w art. 91 KP, nie może
być "blankietowa", czyli dokonana bez odniesienia się do konkretnej, znanej już należności oraz do skonkretyzowanej
kwoty. Nie może być więc ważne, ani skuteczne wyrażenie przez pracownika zgody na potrącenie z jego
wynagrodzenia niedoborów, które mogą powstać w przyszłości, bez względu na to, kto je spowodował i w jakiej
wysokości.
Przyjęte rozumienie spornego przepisu pozostaje w związku z funkcją jaką spełnia wynagrodzenie w życiu
pracownika i jego rodziny. Służy ono bowiem zaspokajaniu jego podstawowych potrzeb socjalnych. Stąd też
pracownik wyrazić może zgodę na dobrowolne potrącenie należności do takiej wysokości, która pozwoli mu
z pozostałej części (lub posiadanych oszczędności) utrzymać się do wypłaty wynagrodzenia za kolejny okres pracy.
Na kanwie spornej sprawy, pracownik wyraził w umowie zgodę na potrącenie kosztów z wynagrodzenia za pracę –
umowa w tej części nie mogła wywrzeć skutku prawnego i stanowić podstawy do legalnego potrącenia
z wynagrodzenia kosztów używania samochodu służbowego do celów prywatnych, gdyż istota możliwości
potrącenia, o którym mowa w art. 91 § 1 KP, sprowadza się do obejmowania świadomością i wolą pracownika
konkretnej kwoty, o którą ma zostać pomniejszone jego wynagrodzenie. Zgoda na zasady ustalenia należności
w przyszłości nie odpowiada hipotezie tego przepisu.

Komentarz
Odrębna regulacja kodeksowa kwestii dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę wynika z jego funkcji
alimentacyjnej. Skoro wynagrodzenie to ma zabezpieczać egzystencję pracownika, a najczęściej również jego
bliskich (członków rodziny), to niedopuszczalne byłoby stosowanie w tym względzie rozwiązań cywilistycznych.
Nieprawidłowości w wypłacie wynagrodzenia, w tym także w jego niewłaściwej wysokości (związanej np. właśnie
z niezasadnym lub nadmiernym potrąceniem), stanowią podstawę odpowiedzialności pracodawcy z tytułu
wykroczenia (art. 282 § 1 pkt 1 KP). Słusznie zatem Sądy obu instancji, jak również organy Inspekcji Pracy,
wskazały, że wyrażenie zgody blankietowej na dokonanie potrąceń w przyszłości i w nieznanej wysokości nie
może być skuteczne. Reguły wykładni sprzeciwiają się bowiem takiemu rozumieniu art. 91 KP, które pozwalałoby
pracodawcy na działania sprzeczne z jego podstawowym obowiązkiem, jakim jest wypłata wynagrodzenia -
terminowa i w zgodnej z umową o pracę wysokości.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16.7.2020 r., I OSK 3015/19

Regulacje dotyczące potrąceń z wynagrodzenia za pracę mają charakter ochronny i alimentacyjny. Pracownik powinien być świadomy potrąceń i zgodzić się na konkretną kwotę. Wyrażenie 'blankietowej zgody' na potrącenia z przyszłych należności jest nieskuteczne. Niedopuszczalne jest działanie pracodawcy sprzeczne z obowiązkiem terminowej wypłaty wynagrodzenia - tak stanowił wyrok NSA.