Wskazówki MOP – praca w trakcie COVID-19

Tematyka: MOP, COVID-19, prawa pracy, wolności zrzeszania się, praca dzieci, praca przymusowa, dyskryminacja, rokowania zbiorowe, ochrona pracy, dialog społeczny, migranci, pandemia, koronawirus, edukacja, bieda, kredyty, niewola za długi

Międzynarodowa Organizacja Pracy (dalej jako: MOP) podnosi, że d la milionów pracowników znajdujących
się już w trudnej sytuacji, tzw. koronakryzys, związany z pandemią COVID-19 może mieć katastrofalne skutki
dla podstawowych praw i wolności na globalnym rynku pracy.
• Eksperci MOP przygotowali dokument pt. „Issue paper on COVID-19 and fundamental principles and rights
at work” (International Labour Organization, Fundamental Principles and Rights at Work Branch
FUNDAMENTALS, Governance and Tripartism Department), który odnosi się m.in. do wpływu pandemii
COVID-19 na pracę dzieci, pracę przymusową, dyskryminację, wolność zrzeszania się i rokowania zbiorowe.
• Według raportu o chrona, a także rozszerzenie podstawowych zasad i praw zatrudnionych mają kluczowe
znaczenie dla sukcesu zarówno natychmiastowego jak i długoterminowej i globalnej reakcji na kryzys
w świecie pracy. Ochrona życia i zdrowia ludzi musi być priorytetem, jednak na tę ochronę wpływa też
ochrona pracy, która jest aktualnie mocna zachwiana.
• P odstawowe zasady, wolności i prawa w pracy mogą więc odegrać istotną rolę w budowaniu nowych
warunków pracy po wyjściu z kryzysu COVID-19, aby stworzyć lepszy, bardziej sprawiedliwy świat pracy.
Praca podczas pandemii
Dziesiątki milionów pracowników, z dnia na dzień, z powodu utraty pracy w zw. z COVID-19 znalazło się bez środków
do życia, czy też ich zarobki znacznie się ograniczyły ze względu na zmianę organizacji pracy. Pracownicy często
pozostali też bez zabezpieczenia społecznego i oszczędności, na których mogliby się oprzeć, ale za to z kredytami.
Brak pracy i zabezpieczenia socjalnego często też wpływał na brak ochrony zdrowia, co sprawiło i sprawia, że setki
tysięcy osób umiera z powodu COVID-19, ze względu na brak opieki medycznej, jak i rozprzestrzenianie się wirusa
ze względu na brak profilaktyki czy leczenia.
W dokumencie przedstawiono propozycję czterofilarowych ram polityki reagowania na COVID-19 w oparciu
o międzynarodowe standardy pracy:
1) stymulowanie gospodarki i zatrudnienia (poprzez przyjęcie aktywnej polityki fiskalnej i prowadzenie
odpowiedniej polityki pieniężnej; udzielanie pożyczek i wsparcia finansowego dla określonych sektorów, w tym dla
sektoru zdrowia);
2) wspieranie przedsiębiorstw, miejsc pracy i dochodów (poprzez rozszerzenie ochrony socjalnej dla wszystkich;
wdrożenie środków utrzymania zatrudnienia oraz zapewnienie ulgi finansowej/podatkowej dla przedsiębiorstw);
3) ochrona pracowników w miejscu pracy (poprzez wzmocnienie bezpieczeństwa i higieny w środowisku pracy;
odpowiednie dostosowanie warunków pracy, poprzez np. telepracę; zapobieganie dyskryminacji i wykluczeniu
społecznemu; zapewnienie wszystkim dostępu do opieki zdrowotnej);
4) poleganie na dialogu społecznym w poszukiwaniu rozwiązań (poprzez wzmocnienie roli organizacji
pracodawców i pracowników, dialogu społecznego oraz prawa do rokowań zbiorowych).
Wolności związkowe
W dokumencie stwierdzono, że ograniczenia swobody przemieszczania się i publicznych zgromadzeń,
wprowadzone w ramach niektórych krajowych reakcji na pandemię, utrudniają realizację praw do wolności
zrzeszania się i rokowań zbiorowych, zarówno w prawie, jak i w praktyce, co z kolei utrudnia rozwój
odpowiedzi na kryzys zakorzeniony w konsensusie społecznym, z powodu COVID-19. Co ważne, ponad 40%
ludności świata żyje w krajach, które nie ratyfikowały, m.in. Konwencji MOP nr 87 w sprawie wolność
zrzeszania się czy Konwencji nr 98 dotyczącej układów zbiorowych. Również w wielu krajach, pomimo ich
ratyfikacji dochodzi do naruszania praw i wolności związkowych. Pozytywny aspekt jest jednak taki, że w wielu
krajach pracodawcy i pracownicy negocjują środki łagodzenia lub ograniczania skutków kryzysu w zw.
z COVID-19, poprzez zawieranie porozumień zbiorowych. Wynegocjowane umowy czy układy zbiorowe mają na
celu zachowanie miejsc pracy, ale jednocześnie ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa w miejscach
pracy.
W raporcie podnosi się również, że pandemia wzmacnia skutki wszechobecnej dyskryminacji w świecie pracy,
m.in. ze względu na takie przyczyny jak: rasa, kolor skóry, płeć, religię, wyznanie, poglądy polityczne, pochodzenie
etniczne, narodowość, pochodzenie społeczne, zakażenie HIV, niepełnosprawność, orientację seksualną, tożsamość
płciową czy wiele innych. Strach, niepewność i panika wokół COVID-19 generują również problem ksenofobii,

rasizmu i nietolerancji, który również znajduje wyraz w świecie pracy, nawet w stosunku do zatrudnionych
w służbie medycznej (lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycznych). Z raportu wynika, że istnieje coraz więcej
doniesień o przemocy w miejscu pracy i nękaniu na tle rasowym lub z innych powiązanych bezpośrednio
przyczyn - na tle obaw przed zarażeniem się wirusem Sars-CoV-2.
Pracownicy migrujący i inni
Negatywne skutki kryzysu dotknęły również pracowników migrujących, pracowników agencji pracy
tymczasowej czy cudzoziemców i ich rodzin. Pracownikom migrującym odmawia się ochrony w ramach prawa
pracy, z którego korzystają lokalni pracownicy. Często są oni wyłączeni z środków polityki socjalnej danego
państwa, co jeszcze bardziej pogarsza ich sytuację. W raporcie proponuje się pomoc tym osobom w czasie
pandemii poprzez: dopłaty do wynagrodzeń, zasiłki dla bezrobotnych lub świadczenia socjalne
zabezpieczenia społecznego i środki ochrony socjalnej. Powyższe jest istotne szczególnie w przypadku
nielegalnych migrantów. Tacy migranci napotykają na bariery w dostępie do informacji, do środków
ochronnych związanych z COVID-19, jak i do publicznego leczenia, ze względu na brak odpowiedniej
komunikacji ze strony pracodawcy (korzystającego z nielegalnej pracy), bariery językowe, analfabetyzm lub
ograniczony dostęp do Internetu. Osoby takie z powodu strachu przed zatrzymaniem lub deportacja często
nie są poddawane leczeniu i rozprzestrzeniają wirusa.
Negatywne skutki kryzysu mają wpływ na pracę grup społecznych najbardziej narażonych i najmniej chronionych
w tym: ubogich, wykluczonych społecznie, dyskryminowanych, pracujących dzieci, pracujących nielegalnie
w tzw. szarej strefie czy pracujących pod przymusem. W poszczególnych krajach, koronawirus ma też negatywny
wpływ na sytuację osób żyjących i zarobkujących w warunkach niestabilności, konfliktów, niepewnej sytuacji
polityczno – społecznej i powtarzających się klęsk żywiołowych. Pogłębiający się kryzys i pandemia mają wpływ
na nasilającą się pracę dzieci, ponieważ rodziny próbują nowych sposobów przetrwania, czy też jeszcze bardziej
uskuteczniają pracę dzieci. Dostęp do wysokiej jakości edukacji ma również kluczowe znaczenie dla
zapobiegania pracy dzieci. Szacuje się, że zamknięcie szkół w tym roku dotknęło 1,5 miliarda dzieci. Jedna
trzecia tych dzieci nie ma dostępu do uczenia się na odległość, wiele polegało na darmowych posiłkach
szkolnych i transferach pieniężnych uzależnionych od uczęszczania do szkoły. Warunki takich pożyczek są
zazwyczaj celowo niejasne i stopy procentowe są często lichwiarskie, co oznacza, że w wielu przypadkach
niemożliwe jest kiedykolwiek spłacenie długów w całości.
Praca przymusowa
W raporcie ukazana jest również praca przymusowa, jako praca wykonywana wbrew woli, z użyciem przemocy,
zastraszania, szantażowania, przy zatrzymaniu dokumentów tożsamości lub pod groźbą powiadomienia
władz o nielegalnym przebywaniu na danym terytorium. Pandemia niewątpliwie pogłębia ten problem, ponieważ
wiele osób, w biednych krajach zdecydowało się na kredyty, które muszą spłacić swoją pracę, tzw. niewola za długi,
generuje jeszcze większe ryzyko, że niektórzy nagle bezrobotni czy biedni, pilnie potrzebujący funduszy na
przetrwanie gospodarstw domowych i bez dostępu do innych form kredytu, będą się zwracali się do
pożyczkodawców po kredyty, a że nie tylko mężczyźni, ale i dzieci oraz kobiety będą musieli odpracować
owe kredyty (pod groźbą użycia przemocy lub innych kar). Warunki takich pożyczek są zazwyczaj celowo niejasne
i stopy procentowe są często lichwiarskie, co oznacza, że w wielu przypadkach niemożliwe jest kiedykolwiek
spłacenie długów w całości. Pandemia, szczególnie w krajach ubogich, generuje bardzo dużo problemów
w świecie pracy, które często w cywilizowanych krajach europejskich są nie do wyrażenia.

Praca przymusowa ukazana jest również jako praca wykonywana wbrew woli, z użyciem przemocy, zastraszania, szantażowania, przy zatrzymaniu dokumentów tożsamości lub pod groźbą powiadomienia władz o nielegalnym przebywaniu na danym terytorium. Pandemia niewątpliwie pogłębia ten problem, ponieważ wiele osób, zwłaszcza w biednych krajach, zdecydowało się na kredyty, które muszą spłacić swoją pracę, generując jeszcze większe ryzyko przymusowej pracy. Negatywne skutki kryzysu mają wpływ na pracę grup społecznych najbardziej narażonych i najmniej chronionych, takich jak ubodzy, wykluczeni społecznie, dyskryminowani, pracujące dzieci, pracujący nielegalnie w tzw. szarej strefie czy pracujący pod przymusem.