Zatrudnianie dłużników alimentacyjnych - odpowiedzialność wykroczeniowa

Ustawa z 6.12.2018 r. wprowadziła zmiany w zakresie odpowiedzialności wykroczeniowej pracodawcy zatrudniającego dłużników alimentacyjnych. Nowe przepisy dotyczą m.in. obowiązkowości potrąceń alimentacyjnych z wynagrodzenia oraz kwestii zatrudniania bezrobotnych dłużników przy robotach publicznych.

Tematyka: egzekucja świadczeń alimentacyjnych, dłużnicy alimentacyjni, odpowiedzialność wykroczeniowa, zatrudnienie bezrobotnych, roboty publiczne, zmiany prawne

Ustawą z 6.12.2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń
alimentacyjnych (Dz.U. 2018 r. poz. 2432, dalej jak o: EgzŚwAlimU), zmieniono m.in. zakres
odpowiedzialności wykroczeniowej pracodawcy w zw. nielegalnym zatrudnieniem i zaleganiem przez
pracownika (dłużnika alimentacyjnego) ze świadczeniami alimentacyjnymi, obligatoryjność dokonywania
potrąceń z wynagrodzenia tytułem alimentów, zatem odpowiedzialność za wypłacanie wyższego
wynagrodzenia - bez potrącenia, jak i przepisy dotyczące pierwszeństwa zatrudniania bezrobotnych
dłużników alimentacyjnych przy robotach publicznych.
• Zmiana dotyczy przepisu art. 281 i 282 ustawy z 26.6.1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze
zm., dalej jako: KP). Nowe przepisy wejdą w życie 1.12.2020 r.
• Pierwszy raz w KP zaostrzono odpowiedzialność wykroczeniową pracodawcy aż do 45 000 zł.
• Na gruncie statusu dłużników alimentacyjnych, EgzŚwAlimU wprowadzono też m.in. zmiany w ustawie
z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1409 ze zm., dalej
jako: PromZatrU) oraz w ustawie z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
266 ze zm., dalej jako: SysUbSpołU).
Wykroczenia przeciwko prawo pracownika
Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi EgzŚwAlimU dotychczasową treść przepisu art. 281 KP oznaczono jako §
1. W tym kontekście nie ulegnie więc zmianie katalog wykroczeń przeciwko prawom pracownika i zakres
odpowiedzialności wykroczeniowej pracodawcy lub podmiotu działającego w jego imieniu, który w związku
z konkretnymi naruszeniami może podlegać karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
W przepisie art. 281 KP ustawodawca dodał jednak § 2 w brzmieniu: Je żeli pracownik, o którym mowa w § 1
pkt 2, jest osobą wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz egzekucja należności
budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji
alimentów i zalega on ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące - pracodawca lub
osoba działająca w jego imieniu podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł.
Zakres podmiotowy i przedmiotowy przepisu odnosi się więc, do sytuacji, w której pracodawca nie potwierdza na
piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę przed dopuszczeniem go do pracy. W praktyce bowiem często
dochodzi do sytuacji tzw. zatrudnienia na czarno (ukrytego zatrudnienia) dłużników alimentacyjnych, którzy
otrzymują wynagrodzenie, jednak nigdzie nie jest ono ewidencjonowane, bowiem dłużnik formalnie nie jest
zatrudniony. W takiej sytuacji egzekucja należności alimentacyjnych jest w zasadzie niemożliwa, bowiem formalnie
dłużnik nie ma dochodów. Paradoksalnie więc to wierzyciel – dziecko – znajduje się w gorszej sytuacji niż dłużnik.
Taki stan rzeczy jest też korzystny dla pracodawców, ponieważ nie ponoszą oni dodatkowych kosztów zw.
z zatrudnieniem, a paca jest faktycznie wykonana.
Ponadto, w przepisie art. 282 KP, dodano § 3 w brzmieniu: Kto wbrew obowiązkowi wypłaca wynagrodzenie
wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń
alimentacyjnych, pracownikowi będącemu osobą wobec której toczy się egzekucja świadczeń
alimentacyjnych oraz egzekucja należności budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych
w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów i zalega on ze spełnieniem tych świadczeń za okres
dłuższy niż 3 miesiące - podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł.
Uzasadnienie zmian
W uzasadnieniu do zmian ustawy, wskazano: „W przypadku zatrudnienia przez pracodawcę osoby figurującej
w Krajowym Rejestrze Zadłużonych z powodu uchylania się od wykonania obowiązku alimentacyjnego bez
potwierdzenia na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, a także w sytuacji, gdy pracodawca w sposób
nieuczciwy będzie wypłacał ww. osobie figurującej w Krajowym Rejestrze Zadłużonych z powodu uchylania się od
wykonania obowiązku alimentacyjnego wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez
dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, na pracodawcę lub osobę działającą w jego imieniu
będzie mogła zostać nałożona grzywna w wysokości od 1500 zł do 45 000 zł. Celem wprowadzenia ww. regulacji jest
zniechęcenie pracodawców do nielegalnego zatrudniania dłużników alimentacyjnych („na czarno”), a także
wypłacania ww. dłużnikom wynagrodzenia w wyższej wysokości niż wynika z zawartej umowy („pod stołem”), bez

dokonania potrąceń na rzecz alimentów. Należy zauważyć, że takie działanie pracodawcy, przy założeniu, że taka
praktyka jest sprzeczna z wolą pracownika, uderza zarówno w pracownika (brak ochrony ubezpieczeniowej, brak
uprawnień związanych z ciągłością zatrudnienia, niskie świadczenia z ubezpieczeń społecznych w związku z niskim
wynagrodzeniem legalnie wykazywanym), jak i w prawa osób alimentowanych, stąd proponowane kwoty graniczne
wymierzanej grzywny są wyższe, niż w przypadku nielegalnego zatrudniania (lub odpowiednio wypłacania
wynagrodzenia „pod stołem”) pracownika nieposiadającego zobowiązań alimentacyjnych lub nieuchylającego się od
płacenia alimentów”.
Pierwszeństwo zatrudnienia przy robotach publicznych
Zmian dokonano też w PromZatrU, bowiem art. 56a wskazuje na pierwszeństwo zatrudniania bezrobotnych
będących dłużnikami alimentacyjnymi przy robotach publicznych. Podmioty organizujące roboty publiczne, to
podmioty zatrudniające bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac
organizowanych przez powiaty, gminy, organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się problematyką ochrony
środowiska, kultury, oświaty, kultury fizycznej i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej,
a także spółki wodne i ich związki, jeżeli prace te są finansowane lub dofinansowane ze środków samorządu
terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych, organizacji pozarządowych, spółek wodnych i ich związków.
Powyższe ma na celu aktywizację zawodową bezrobotnych dłużników alimentacyjnych a tym samym
możliwość zaspokajania wierzytelności. Dotąd brak zatrudnienia był najczęściej podawaną przyczyną
niewywiązywania się z zobowiązań finansowych wobec dzieci. Jak wskazał ustawodawca, roboty publiczne są
jednym z instrumentów rynku pracy mającym walor nie tylko społecznie użyteczny, ale również służący
zachęceniu bezrobotnego do dalszego poszukiwania pracy, a także uniknięciu zjawiska bezrobocia
długookresowego.
Ponadto w art. 108 po ust. 2 dodano ust. 2a w brzmieniu: Minister właściwy do spraw pracy przy podziale środków
rezerwy Funduszu Pracy na finansowanie działań aktywizacyjnych realizowanych przez powiatowe i wojewódzkie
urzędy pracy uwzględnia w szczególności działania aktywizujące bezrobotnych będących dłużnikami
alimentacyjnymi. Powyższe przepisy weszły w życie wcześniej niż te na gruncie KP, bowiem już w 2019 r.
ZUS i komornik - współpraca
W zakresie SysUbSpołU dokonano zmian co do zakresu i sposobu udzielania informacji o ubezpieczonym
(dłużniku alimentacyjnym uchylającymi się od zobowiązań alimentacyjnych) i danych zgromadzonych na
jego koncie - przez ZUS - komornikowi sądowemu. Ponadto zmian dokonano też co do sposobu prowadzenia
sprawy i udzielanych informacji przez komornika ZUS-owi, tak aby przepływ informacji był jak najszybszy
a egzekucja alimentów skuteczna. Nowelizacji, poprzez zmianę dotychczasowego brzmienia czy też dodanie nowych
regulacji uległy w tym zakresie: art. 50 ust. 7 pkt 2, ust. 9, ust. 20 – 23 SysUbSpołU.

Zmiany te mają na celu skuteczną egzekucję świadczeń alimentacyjnych oraz zniechęcenie pracodawców do nielegalnego zatrudniania dłużników. Dzięki wprowadzonym regulacjom, wierzytelności alimentacyjne mają większą szansę na zaspokojenie, a bezrobotni dłużnicy są aktywniej zaangażowani w rynek pracy.