Nietypowe składniki wynagrodzenia – napiwek jako dodatkowy ekwiwalent za pracę

Wynagrodzenie za pracę może składać się z różnorodnych składników, takich jak premie, prowizje, tantiemy czy honoraria. Publikacja omawia również zagadnienia związane z napiwkiem jako formą dodatkowego ekwiwalentu za pracę, poruszając kwestie prawne i podatkowe związane z przychodami z napiwków. Przyznawanie pracownikom napiwków może być traktowane jako składnik wynagrodzenia, podlegający obliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Tematyka: wynagrodzenie za pracę, składniki wynagrodzenia, napiwek, ekwiwalent za pracę, składki społeczne, przychody z napiwków, regulacje prawne, podatki, umowa o pracę

Wynagrodzenie za pracę nie ma charakteru jednorodnego. Zazwyczaj składa się ono z elementów
zróżnicowanych pod względem charakteru prawnego i wysokości, przy czym jego jedynym obligatoryjnym
składnikiem jest wynagrodzenie zasadnicze. Pozostałe składniki mają charakter fakultatywny w tym sensie,
że mogą one zostać wprowadzone w drodze odpowiedniego aktu płacowego, takiego jak układ zbiorowy
pracy, regulamin wynagradzania, rozporządzenie, albo aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku
pracy, czyli: umowa o pracę, powołanie, wybór, mianowanie, spółdzielcza umowa o pracę (zob. wyrok SN
z 18.11.2014 r., II PK 45/14, OSNP Nr 5-6/2010, poz. 59).
Składniki wynagrodzenia za pracę
W skład wynagrodzenia mogą wchodzić świadczenia takie jak: premie, prowizje (zob. wyrok SN z 18.2.2016 r.,
II PK 348/14,
), tantiemy, honoraria (zob. w yrok SN z 18.10.2017 r., I PK 278/16,
; wyrok SN
z 11.6.1997 r., I PKN 146/97, OSNP Nr 10/1998, poz. 293), dodatki np.: funkcyjny, stażowy, zmianowy, za pracę
w warunkach szkodliwych, za znajomość języków obcych (zob. wyrok SN z 26.7.2017 r., I PK 218/16,
;
postanowienie SN z 15.2.2012 r., I PK 156/11,
; wyrok SN z 3.6.1986 r., I PRN 40/86,
), świadczenie
w zamian za deputat węglowy (zob. wyrok SN z 8.10.1996 r., I PRN 90/96, niepubl.) czy dodatek wojenny i dodatek
zagraniczny przysługujące pracownikom wojska (zob. wyrok SN z 22.6.2011 r., II PK 3/11,
). Należy
podkreślić, że przesłanki powstania i utraty prawa do każdego ze składników wynagrodzenia za pracę muszą
pozostawać w związku z rodzajem, ilością i jakością pracy i z rzetelnym wykonywaniem obowiązków pracowniczych
(zob. uchwała SN z 21.11.1991 r., I PZP 59/91,
), zaś spełnienie świadczenia w postaci wynagrodzenia za
pracę przez inny podmiot niż pracodawca jest niedopuszczalne (zob. wyrok SN z 22.8.2018 r., III PK 68/17,
;
wyrok SN z 4.10.2017 r., III PK 147/16,
).
Zagadnienia związane z napiwkiem jako formą wynagradzania pracowników i ich ewentualnym oskładkowaniem były
poruszane już w przedwojennym orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. orzeczenie SN z 11.7.1938 r., III K 3016/37,
niepubl.; orzeczenie SN z 5.2.1932 r., I C 1602/31, OSN[C] Nr 1/1932, poz. 15; orzeczenie SN z 22.1.1932 r., I C
583/31, OSN[C] Nr 2/1931, poz. 243). W okresie gospodarki socjalistycznej przyjmowano, że napiwki nie mają
charakteru wynagrodzenia. Przyznawano, że jest to swoistego rodzaju dochód, który nieraz stanowi pokaźny dodatek
do wynagrodzenia (zob. postanowienie SN z 27.8.1979 r., III CRN 137/79,
), lecz pobieranie go w ówczesnych
warunkach ustrojowych nie było powszechnie akceptowanym zwyczajem (zob. wyrok SN z 8.10.1980 r., IV CR
383/80,
). W judykaturze wskazywano, że przyjmowanie napiwków przez np. kelnera lub fryzjera, choć może
budzić zastrzeżenia jest w pełni legalne (zob. wyrok SN z 30.12.1957 r., IV K 1057/57,
; wyrok SN z 6.7.1968
r., I KR 249/67, OSNPG Nr 11/1968, poz. 136), ale w odniesieniu do niektórych profesji prowadziło nawet do
odpowiedzialności karnej (zob. wyrok SN z 7.10.1959 r., IV K 412/58,
).
Przychody z napiwków
Ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; dalej: SysUbSpołU),
w zakresie ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne odsyła do pojęcia przychodu
w rozumieniu przepisów podatkowych (zob. wyrok SN z 21.11.2019 r., II UK 156/18; postanowienie SN
z 11.12.2018 r., I UK 484/17). NSA przyjmuje, że uzyskiwane przez pracowników kasyn przychody z napiwków
stanowią przychody ze stosunku pracy, a więc ze źródła zdefiniowanego w art. 12 ust. 1 ustawy z 26.7.1991 r.
o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; dalej jako: PDOFizU) (zob. wyrok NSA
z 9.3.2016 r., II FSK 257/14,
; wyrok NSA z 28.5.2013 r., II FSK 2074/11,
; wyrok NSA z 31.7.2012 r., II
FSK 76/11,
; wyrok NSA z 14.11.2006 r., II FSK 1416/05). Jednak pojęcie wynagrodzenia za pracę,
o którym mowa w art. 78 § 2 KP, ma charakter węższy niż pojęcie przychodów ze stosunku pracy, które są
zdefiniowane w art. 12 PDOFizU. Definicja przychodu zawarta w tym ostatnim przepisie jest zakreślona
szeroko, obejmując "wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne" i to bez względu na źródło finansowania tych
środków (zob. wyrok SN z 13.9.2018 r., II UK 343/17,
). Do sądów coraz częściej trafiają sprawy, w których
chodzi o ustalenie, czy napiwki otrzymywane przez ubezpieczonych podlegają reżimowi obowiązkowego
ubezpieczenia społecznego. Należy podkreślić, że w postępowaniu, w którym przedmiot sporu stanowi wysokość
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, sprawa ma charakter majątkowy i nie jest
sprawą o objęcie ubezpieczeniem społecznym, co ma znaczenie dla możliwości wniesienia skargi kasacyjnej (zob.
postanowienie SN z 28.11.2017 r., II UZ 80/17,
postanowienie SN z 21.3.2017 r., II UZ 90/16,
;
postanowienie SN z 14.3.2017 r., II UZ 85/16,
; postanowienie SN z 19.1.2017 r., I UZ 55/16,
;
postanowienie SN z 12.4.2016 r., II UZ 63/15,
). Wskazuje się, że tytuł ubezpieczenia społecznego istnieje

albo nie, a tylko wtedy gdy nie istnieje podlega ustaleniu. Z przepisów regulujących system ubezpieczeń społecznych
nie można wywodzić, że tytuł ubezpieczenia społecznego jest częściowy, jest on bowiem przypisany do zdarzenia
prawnego jakim jest umowa o pracę, zlecenie i inne (zob. postanowienie SN z 14.11.2017 r., II UZ 72/17,
)
W orzecznictwie przyjmuje się, że z art. 18 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 9 SysUbSpołU oraz art. 12 PDOFizU wynika, iż
napiwki organizowane, obliczane, przechowywane w depozycie pracodawcy i wypłacane przez
upoważnionych pracowników pracodawcy, stanowią podstawę obliczania składek na ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne wraz z innymi przychodami ze stosunku pracy (zob. wyrok SN z 13.9.2018 r., II UK
343/17,
). Dotyczy to również wypłat finansowanych z napiwków doliczanych do rachunku płaconego kartą
płatniczą, wypłacane kelnerowi (pracownikowi) przez pracodawcę, na którego konto wpływają, z zachowaniem
zasady, że kelner otrzymuje kwoty równoważne napiwkom zapłaconym kartą w jego rewirze (zob. postanowienie SN
z 9.1.2013 r., II UK 343/17, wyrok SN z 9.9.2010 r., II UK 98/10 OSNP).
Według art. 6 Konwencji nr 172 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 5.6.1991 r., dotyczącej warunków pracy
w hotelach, restauracjach i podobnych zakładach, napiwek stanowi kwotę pieniężną dobrowolnie przekazaną
pracownikowi przez klienta doliczaną do kwoty zapłaty za wykonane usługi, która przysługuje jako element
podstawowego wynagrodzenia za pracę płaconego w regularnych odstępach czasu, dlatego stanowi dodatkowy
ekwiwalent za wykonaną pracę.
Przyznawanie pracownikom zatrudnionym nieprzerwanie nawet od kilkunastu lat, stawek w granicach
minimalnego wynagrodzenia za pracę, co jest powszechną praktyką w branżach, w których klienci
zwyczajowo zostawiają napiwki, jest uznawane za ewidentnie nieodpowiednie do rodzaju wykonywanej pracy
i kwalifikacji wymaganych do jej wykonywania, a także ilości i jakości świadczonej pracy już w rozumieniu
art. 78 § 1 KP. Podkreśla się, że umowa o pracę, tak jak każda czynność prawna, wywołuje skutki nie tylko
w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych
zwyczajów. Zaś w razie braku wyraźnej regulacji ustawowej decyduje utrwalony zwyczaj zakładowy
dodatkowego wynagradzania pracowników z puli rejestrowanych i zebranych napiwków, choćby w taki
sposób pozwany pracodawca korzystał lub przerzucał koszty wynagradzania pracowników na graczy
hazardowych swojej podstawowej działalności gospodarczej.
Jeśli więc w umowie o pracę zastrzeżono na rzecz pracownika premię „uznaniową” w postaci dodatkowego
wynagrodzenia „napiwkowego”, czyli procentowego udziału w podziale funduszu napiwków, należy ją uznać za
składnik wynagrodzenia - umownie uregulowany premiowy ekwiwalent za pracę. Dochody w postaci udziału w puli
napiwków oparte o utrwalony punktowy systemu partycypacji pracowników w zgromadzonym funduszu
„napiwkowym”, którym dysponuje pracodawca współuczestniczący w gromadzeniu, wyliczeniu i wypłatach z tego
źródła finansowania środków pieniężnych, nie powstałyby bez pracy świadczonej przez pracowników bezpośrednio
lub pośrednio obsługujących graczy hazardowych, dlatego stanowią one nie tylko przychód z działalności hazardowej
kasyna, które nie może uzyskiwać legalnie innych środków niż pochodzące od klientów działalności hazardowej, ale
także oczywiste źródło dochodów z pracy zatrudnianych pracowników, które podlegają obowiązkowi podatkowemu
oraz stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz fundusz gwarantowanych
świadczeń pracowniczych (zob. wyrok SN z 6.8.2019 r., II PK 122/18,
). Należy przy tym podkreślić, że fakt, iż
określone świadczenie może otrzymać również osoba niebędąca pracownikiem nie oznacza, że napiwek
otrzymywany przez pracownika nie stanowi jego przychodu ze stosunku pracy (zob. postanowienie SN z 15.1.2019
r., II UK 437/17,
).
Wyrok SN z 18.11.2014 r., II PK 45/14

Napiwek jako dodatkowy ekwiwalent za pracę jest tematem, który wymaga uwagi w kontekście regulacji prawnych i podatkowych. W publikacji analizowane są aspekty związane z przychodami z napiwków, ich ewentualnym oskładkowaniem oraz konsekwencjami dla pracowników i pracodawców. Zwraca się uwagę na potrzebę uregulowania kwestii napiwków w umowach o pracę oraz ich wpływ na system ubezpieczeń społecznych.