Status bezrobotnego a umowa o dzieło
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie wydał wyrok dotyczący pozbawienia statusu osoby bezrobotnej za okres wsteczny w sytuacji, gdy Skarżący wykonał usługę na podstawie umowy o dzieło, uzyskując niewielki dochód. Decyzja ta została uchylona przez WSA w Olsztynie ze względu na nieproporcjonalność i nieadekwatność takiego działania. Sprawa dotyczyła interpretacji przepisów prawa pracy i zabezpieczenia społecznego w kontekście jednorazowego podjęcia pracy przez osobę bezrobotną.
Tematyka: Status bezrobotnego, umowa o dzieło, WSA Olsztyn, nieproporcjonalność, nieadekwatność, zasiłek dla bezrobotnych, zabezpieczenie społeczne
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie wydał wyrok dotyczący pozbawienia statusu osoby bezrobotnej za okres wsteczny w sytuacji, gdy Skarżący wykonał usługę na podstawie umowy o dzieło, uzyskując niewielki dochód. Decyzja ta została uchylona przez WSA w Olsztynie ze względu na nieproporcjonalność i nieadekwatność takiego działania. Sprawa dotyczyła interpretacji przepisów prawa pracy i zabezpieczenia społecznego w kontekście jednorazowego podjęcia pracy przez osobę bezrobotną.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z 22.6.2021 r. zaprezentował pogląd o nieproporcjonalności i nieadekwatności (do celów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) pozbawienia Skarżącego za okres wsteczny statusu osoby bezrobotnej, a w dalszej konsekwencji prawa do zasiłku i prawa do zabezpieczenia społecznego, w sytuacji gdy tylko przez kilka godzin wykonał usługę na podstawie umowy o dzieło, uzyskując niewielki dochód. Stan faktyczny Decyzją organ pierwszej instancji orzekł o utracie przez B.P. (dalej: Skarżący) statusu osoby bezrobotnej 20.6.2020 r. i utracie zasiłku z ww. dniem. Organ pierwszej instancji ustalił, że Skarżący podjął zatrudnienie lub inną pracę zarobkową. W złożonym od powyższej decyzji odwołaniu Skarżący podał, że w maju 2020 r. po raz pierwszy w życiu został bez pracy i zarejestrował się jako bezrobotny. W tej dacie nie wiedział o konieczności zgłoszenia umowy o dzieło. Z uwagi na treść warunków zachowania statusu bezrobotnego i innych oświadczeń, był przekonany, że miał obowiązek zgłosić tylko ewentualną umowę o pracę lub zlecenie, ponieważ umowa o dzieło nie była wymieniona w udostępnionych Skarżącemu pouczeniach. Przyznał, że 20.6.2020 r. wykonał usługę, o której wykonanie został poproszony telefonicznie i wówczas nie wiedział, czy jakiekolwiek wynagrodzenie zostanie mu wypłacone, gdyż w przeszłości wiele tego rodzaju czynności wykonywał non profit. Umowę podpisał dopiero 1.9.2020 r. i wówczas wystawił rachunek na kwotę 300 zł brutto. Przyznał, że nie zgłosił tej umowy do urzędu pracy, gdyż nie był świadomy takiego obowiązku. Była to jedyna usługa, jaką od maja 2020 r. wykonał i w żaden sposób nie wpływała na jego zdolność do podjęcia pracy. Skarżący ocenił, że skutek wykonania jednej kilkugodzinnej usługi za kwotę niewiele większą od 10% najniższego wynagrodzenia jest niewspółmierny do pozbawienia statusu osoby bezrobotnej i konieczności zwrotu pobranych świadczeń. Zaznaczył, że o wykonaniu umowy powiedział doradcy zawodowemu 1.12.2020 r., a następnego dnia złożył oświadczenie w tym przedmiocie. Zaskarżona decyzja została utrzymana w mocy decyzją Wojewody, w której uzasadnieniu organ odwoławczy wyjaśnił, że fakt zatrudnienia lub wykonywania jakiejkolwiek innej pracy zarobkowej, skutkuje brakiem możliwości uzyskania lub utratą statusu osoby bezrobotnej, bez względu na wysokość wynagrodzenia. Skarżący wywiódł skargę do WSA w Olsztynie na ww. decyzję Wojewody, podtrzymując zarzuty i argumenty zawarte w odwołaniu. Dodał, że z uwagi na pandemię, rejestracja w urzędzie pracy odbywała się online - bez udziału pracownika organu pierwszej instancji, który wyjaśniłby Skarżącemu zawiłości związane z odpowiednim zrozumieniem zwrotu „podjęcie zatrudnienia”. Podniósł, że pomimo ponownej rejestracji, nie przysługuje mu zasiłek dla bezrobotnych. Skarżący ocenił, że pozbawienie go od 20.6.2020 r. statusu bezrobotnego, w sytuacji gdy tylko przez kilka godzin w ciągu jednego dnia świadczył pracę na podstawie ustnego porozumienia, a uzyskany dochód wyniósł 259 zł, jest nieludzkie i nieadekwatne do celu, jaki powinien zostać osiągnięty w wyniku podjęcia decyzji na podstawie art. 33 ust. 4 pkt 1 ustawy z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1100, dalej: PromZatrU). Wywiódł, powołując się na orzecznictwo sądów administracyjnych, że przyczyną utraty statusu osoby bezrobotnej powinno być pozostawanie nie w jakimkolwiek stosunku cywilnoprawnym, ale tylko w takim, który koliduje z gotowością do podjęcia pracy. W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji i argumentację tam przedstawioną. Uzasadnienie stanowiska WSA w Olsztynie WSA w Olsztynie wskazał, że - zgodnie z art. 33 ust. 4 pkt 1 PromZatrU - starosta pozbawia statusu bezrobotnego osobę, która nie spełnia warunków, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 PromZatrU, który definiuje osobę bezrobotną. Następnie WSA w Olsztynie zauważył, iż w niniejszej sprawie poza sporem pozostaje, że Skarżący wykonał jednorazowo, 20.6.2020 r. kilkugodzinną usługę, za którą we wrześniu 2020 r. otrzymał kwotę 259 zł netto. Kwestią sporną pozostaje, czy w tej sytuacji zasadnie organy obu instancji stwierdziły, że wykonanie ww. umowy o dzieło powinno skutkować utratą statusu bezrobotnego i tym samym prawa do zasiłku dla bezrobotnych. W ocenie WSA w Olsztynie, organy administracji powinny dokonywać wykładni ww. przepisów mając na uwadze nie tylko ich literalne brzmienie, ale również wykładnię celowościową i funkcjonalną oraz zasadę proporcjonalności wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, zgodnie z którą ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Niewątpliwie, status bezrobotnego nie zależy od uznania organów orzekających, gdyż art. 2 ust. 1 pkt 2 PromZatrU jest kategoryczny i żadne inne okoliczności, poza wymienionymi, nie mogą mieć znaczenia przy określaniu tego statusu. Powyższe nie przekreśla jednak możliwości naruszenia zasady proporcjonalności przy pozbawianiu statusu bezrobotnego. Może to mieć miejsce w realiach konkretnej sprawy, z których wynika, że ingerencja w sferę praw jednostki nie pozostaje w racjonalnej i właściwej proporcji do celów, których ochrona uzasadnia dokonane ograniczenie praw. Nie można pomijać, że celem ustawy jest zwiększenie zatrudnienia i zahamowanie wzrostu bezrobocia, w tym rozwiązywanie problemów społecznych, zwłaszcza takich jak bezrobocie, ubóstwo i wykluczenie społeczne (wyrok NSA z 25.7.2018 r., I OSK 1020/18, ). Istotą powołanego przepisu jest to, że zasiłek dla bezrobotnych ma zapewnić środki do życia w okresie przejściowym między utratą pracy, a znalezieniem nowej. Jeśli strona posiada stosowne środki z innych źródeł, to odpada uzasadnienie dla ich wypłacania ze środków publicznych. W sytuacji gdy przychód jest jednorazowy, cel przyznania zasiłku dalej istnieje. Ponadto odwołując się do literalnej treści cytowanego przepisu podkreślić należy, iż posługuje się on czasownikiem „uzyskuje” (tryb niedokonany, w domyśle – wielokrotnie) a nie „uzyskał” (tryb dokonany, jednorazowo). Ponadto, należy mieć na uwadze, że konsekwencją utraty statusu bezrobotnego jest nie tylko utrata prawa do zasiłku, ale także również utrata prawa do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego i to z mocą wsteczną, kiedy Skarżący mógł z nich korzystać. Konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego w powiązaniu z zasadą działania w zaufaniu do organów państwa w przytoczonych powyżej okolicznościach, powinno przeważać nad zasadą legalizmu i praworządności, gdyż w przeciwnym razie zachwiana zostałaby zasada proporcjonalności wyrażona w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 22.4.2021 r., II SA/Go 144/21, ). Rozstrzygnięcie WSA w Olsztynie Uwzględniając powyższe WSA w Olsztynie stwierdził, że narusza zasadę proporcjonalności pozbawienie Skarżącego za okres wsteczny statusu osoby bezrobotnej, a w dalszej konsekwencji prawa do zasiłku i prawa do zabezpieczenia społecznego, w sytuacji gdy tylko przez kilka godzin wykonał usługę na podstawie umowy o dzieło, uzyskując niewielki dochód i jest nieadekwatne do celu, jaki powinien zostać osiągnięty w wyniku podjęcia decyzji na podstawie art. 33 ust. 4 pkt 1 PromZatrU. W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325), WSA w Olsztynie uchylił zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną nią w mocy decyzję organu pierwszej instancji. Komentarz WSA w Olsztynie na gruncie rozpatrywanego stanu faktycznego sformułował pogląd o nieproporcjonalności i nieadekwatności pozbawienia bezrobotnego statusu osoby bezrobotnej w sytuacji jednorazowego podjęcia się przez niego i wykonania kilkugodzinnej usługi na podstawie umowy o dzieło. WSA w Olsztynie oparł się o kryteria: (i) jednorazowości, (ii) krótkotrwałości i (iii) niskiego dochodu uzyskanego za realizację przedmiotowej umowy. Te przesłanki należy mieć każdorazowo na uwadze i w ich kontekście, a także przy uwzględnieniu celu ww. ustawy, jakim jest zwiększenie zatrudnienia i zahamowanie wzrostu bezrobocia, rozpatrywać ewentualne ryzyko utraty statusu bezrobotnego. Wyrok WSA w Olsztynie z 22.6.2021 r., II SA/Ol 276/21
WSA w Olsztynie uznał, że pozbawienie statusu osoby bezrobotnej za jednorazowe wykonanie pracy na podstawie umowy o dzieło było nieproporcjonalne i nieadekwatne do celów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Wyrok ten podkreślił konieczność uwzględnienia kryteriów jednorazowości, krótkotrwałości i niskiego dochodu przy ocenie utraty statusu bezrobotnego.