Zwolnienie pracownika a dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność

Państwo członkowskie nie może wprowadzić regulacji przewidującej bezwzględną niemożność dalszego pełnienia obowiązków przez funkcjonariusza służby więziennej, co stanowi dyskryminację ze względu na niepełnosprawność. Sprawa XX vs. estoński zakład karny dotyczyła rozwiązania umowy o pracę z XX z powodu niedochowania wymogów dotyczących ostrości słuchu funkcjonariuszy służby więziennej.

Tematyka: TSUE, wyrok, dyskryminacja, niepełnosprawność, ostrość słuchu, funkcjonariusz służby więziennej, dyrektywa 2000/78/WE

Państwo członkowskie nie może wprowadzić regulacji przewidującej bezwzględną niemożność dalszego
pełnienia obowiązków przez funkcjonariusza służby więziennej, którego ostrość słuchu nie odpowiada
minimalnym progom percepcji dźwiękowej, bez umożliwienia sprawdzenia, czy jest on w stanie wykonywać
te obowiązki np. stosując aparat słuchowy. Trybunał uznał, że takie uregulowanie wprowadza dyskryminację
bezpośrednią ze względu na niepełnosprawność naruszając dyrektywę 2000/78/WE.
Stan faktyczny
Spór pomiędzy XX a estońskim zakładem karnym dotyczył decyzji dyrektora tego zakładu o rozwiązaniu umowy
o pracę z XX z powodu niedochowania wymogów dotyczących ostrości słuchu funkcjonariuszy służby więziennej.
Podstawa decyzji było rozporządzenie Nr 12 ustanawiające wymogi zdrowotne stawiane funkcjonariuszom służby
więziennej. Rozporządzenie to określa w szczególności minimalne progi percepcji dźwiękowej mające zastosowanie
do tych funkcjonariuszy i przewiduje, że obniżenie zdolności słyszenia poniżej tych norm stanowi bezwzględne
przeciwwskazanie medyczne dla wykonywania obowiązków funkcjonariusza służby więziennej. Ponadto, nie zezwala
ono na stosowanie aparatów korygujących przy ocenie spełniania wymogów dotyczących ostrości słuchu. XX żądał
stwierdzenia niezgodności z prawem decyzji o zwolnieniu i zasądzenia odszkodowania, podnosząc, że to
rozporządzenie powoduje dyskryminacje ze względu na niepełnosprawność.
Stanowisko TSUE
Trybunał uznał, że rozporządzenie Nr 12 traktuje osoby z obniżonym poziomem ostrości słuchu mniej przychylnie, niż
traktuje się, traktowano lub traktowano by inne osoby w porównywalnej sytuacji, tj. innych pracowników, którzy są
zatrudnieni jako funkcjonariusze służby więziennej, lecz których poziom ostrości słuchu spełnia te normy. W ocenie
TSUE to rozporządzenie wprowadza dyskryminację bezpośrednią ze względu na niepełnosprawność
w rozumieniu art. 2 ust. 2 lit. a) Dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe
równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. UE L z 2000 r. Nr 303, s. 16: dalej: dyrektywa
2000/78/WE). W myśl art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE przepisy państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne
traktowanie ze względu na cechy związane z jedną z przyczyn wymienionych w art. 1 dyrektywy 2000/78/WE nie
stanowi dyskryminacji w przypadku, gdy ze względu na rodzaj działalności zawodowej lub warunki jej
wykonywania dane cechy są istotnym i determinującym wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest
zgodny z prawem, a wymóg jest proporcjonalny. Odstępstwo to podlega ścisłej wykładni (wyrok TSUE
z 13.9.2011 r., C-447/09,
).
Trybunał przyznał, że troska o zapewnienie zdolności operacyjnej i prawidłowego funkcjonowania służb
więziennych stanowi cel zgodny z prawem w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE. Ponadto, zgodnie
z art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE nie narusza ona środków przewidzianych przepisami krajowymi, które
w społeczeństwie demokratycznym są niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, utrzymania porządku
i zapobiegania działaniom podlegającym sankcjom karnym, ochrony zdrowia i ochrony praw oraz wolności innych
osób. Przewidując sporny wymóg rozporządzenie Nr 12 ma na celu ochronę bezpieczeństwa osób i porządku
publicznego poprzez zapewnienie, aby funkcjonariusze służby więziennej byli fizycznie w stanie wykonywać
wszystkie ciążące na nich zadania. Z orzecznictwa TSUE wynika, że fakt posiadania szczególnej sprawności
fizycznej można uważać za „istotny i determinujący wymóg zawodowy” – w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy
2000/78/WE – dla wykonywania niektórych zawodów, takich jak zawód strażaka lub funkcjonariusza policji (wyrok
TSUE z 13.11.2014 r., C‑ 416/13, Vital Pérez,
). W związku z tym, ze względu na charakter obowiązków
funkcjonariusza służby więziennej i warunków ich wykonywania, okoliczność, że jego ostrość słuchu musi spełniać
określony w uregulowaniu krajowym minimalny próg percepcji dźwiękowej, zdaniem TSUE, można uznać za „istotny
i determinujący wymóg zawodowy” w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE dla wykonywania zawodu
funkcjonariusza służby więziennej. W konsekwencji TSUE stwierdził, że rozporządzenie Nr 12 realizuje cele zgodne
z prawem.
Odnosząc się do proporcjonalnego charakteru wymogu do osiągnięcia celów zamierzonych przez rozporządzenie
Nr 12, związanych z utrzymaniem bezpieczeństwa osób i porządku publicznego, TSUE przyjął, że ustalenie
minimalnego progu percepcji dźwiękowej dla wykonywania obowiązków funkcjonariusza służby więziennej bez
stosowania aparatów korygujących słuch, pozwala zapewnić, że ten funkcjonariusz będzie w stanie reagować na
alarmy dźwiękowe lub ewentualny akt agresji i udzielić pomocy policji, bez ryzyka doznawania ewentualnych
przeszkód z powodu używania, pogorszenia działania lub utraty aparatu słuchowego. Natomiast dochowanie
minimalnych progów percepcji dźwiękowej określonych w rozporządzeniu Nr 12 podlega ocenie bez możliwości
użycia przez funkcjonariusza służby więziennej protezy słuchowej, podczas gdy w trakcie oceny dochowania

przewidzianych w nim norm w zakresie ostrości wzroku funkcjonariusz może korzystać z urządzeń korygujących,
takich jak soczewki kontaktowe lub okulary. Trybunał podkreślił, że noszenie, utrata lub pogorszenie działania
soczewek kontaktowych lub okularów może również utrudniać wykonywanie przez niego obowiązków i powodować
dla funkcjonariusza służby więziennej ryzyka porównywalne z ryzykiem wynikającym ze stosowania, utraty lub
pogorszenia działania protezy słuchowej, w szczególności w sytuacji konfliktu fizycznego, w której funkcjonariusz
mógłby się znaleźć.
Jeśli chodzi o niezbędność tego wymogu do osiągnięcia celów związanych z utrzymaniem bezpieczeństwa osób
i porządku publicznego, do których dąży rozporządzenie Nr 12, TSUE wskazał, że niedochowanie minimalnych
progów percepcji dźwiękowej określonych w tym rozporządzeniu stanowi przeciwwskazanie medyczne
uniemożliwiające w sposób bezwzględny wykonywanie obowiązków funkcjonariusza służby więziennej. Progi te mają
zastosowanie do wszystkich funkcjonariuszy służby więziennej, bez możliwości odstępstwa, niezależnie od zakładu,
do którego są przydzieleni, lub zajmowanego przez nich stanowiska. Ponadto, to rozporządzenie nie pozwala na
indywidualną ocenę zdolności funkcjonariusza służby więziennej do wypełniania podstawowych obowiązków.
Trybunał przypomniał, że na mocy art. 5 dyrektywy 2000/78/WE pracodawca jest zobowiązany wprowadzić
„racjonalne usprawnienia”, z uwzględnieniem potrzeb konkretnej sytuacji, aby umożliwić osobie niepełnosprawnej
dostęp do pracy, wykonywanie jej lub rozwój zawodowy bądź kształcenie, o ile środki te nie nakładają na pracodawcę
nieproporcjonalnie wysokich obciążeń. Trybunał uściślił, że pojęcie „racjonalnych usprawnień” należy rozumieć
szeroko, jako usunięcie wszelkich barier, które mogą utrudniać osobom niepełnosprawnym pełne i skuteczne
uczestnictwo w życiu zawodowym na równych zasadach z innymi pracownikami.
Ograniczenie pracy niedosłyszących niezgodne z dyrektywą
Reasumując TSUE orzekł, że art. 2 ust. 2 lit. a), art. 4 ust. 1 i art. 5 dyrektywy 2000/78/WE należy interpretować
w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu przewidującemu, że bezwzględnie
niemożliwe jest dalsze pełnienie obowiązków przez funkcjonariusza służby więziennej, którego ostrość
słuchu nie odpowiada minimalnym progom percepcji dźwiękowej określonym w tym uregulowaniu, bez
umożliwienia sprawdzenia, czy funkcjonariusz ten jest w stanie wykonywać te obowiązki, w stosownym
przypadku po przyjęciu racjonalnych usprawnień w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2000/78/WE.

Komentarz
Bardzo ważny wyrok dla polskich pracowników dotyczący wykładni zakazu dyskryminacji ze względu na
niepełnosprawność!
Stan faktyczny w estońskiej sprawie dotyczył regulacji przewidującej wymóg, zgodnie z którym ostrość słuchu
funkcjonariusza służby więziennej powinna spełniać minimalne progi percepcji dźwiękowej, których niedochowanie
stanowi bezwzględne przeciwwskazanie medyczne dla wykonywania jego obowiązków, powodujące ich zakończenie
i tym samym mogące prowadzić do jego zwolnienia. Przy czym nie jest dozwolone stosowanie aparatów
korygujących w trakcie oceny spełnienia tych progów. W niniejszym wyroku TSUE analizował ten wymóg w świetle
wyjątku uregulowanego w art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE. Nie budzi wątpliwości, że wymóg prawidłowego
słyszenia, a tym samym posiadania pewnego poziomu ostrości słuchu, wynika z charakteru obowiązków
funkcjonariusza służby więziennej. Jednakże w związku z tym, że sporna estońska regulacja nie pozwalała
pracodawcy na dokonanie przed zwolnieniem osoby dotkniętej taką niepełnosprawnością, weryfikacji, czy możliwe
jest zastosowanie racjonalnych usprawnień zgodnie z art. 5 dyrektywy 2000/78/WE (por. art. 23a ustawy z 27.8.1997
r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 573;
dalej: RehZawU), takich jak stosowanie aparatu słuchowego czy zwolnienie go z obowiązku wykonywania zadań
wiążących się z koniecznością osiągnięcia wymaganych minimalnych progów percepcji dźwiękowej, trafnie Trybunał
uznał, że narusza ona zasadę proporcjonalności.
Ze stanowiska TSUE jasno wynika, że art. 2 ust. 2 lit. a) w zw. z art. 4 ust. 1 i art. 5 dyrektywy 2000/78/WE należy
interpretować w ten sposób, że bezwzględny zakaz wykonywania zadań funkcjonariusza zakładu karnego
związanych z nadzorowaniem więźniów uwarunkowany tylko tym, że zainteresowany ma niepełnosprawność
polegającą na słabszej zdolności słyszenia niż norma ustanowiona przez to uregulowanie, należy uznać za
nieproporcjonalny, a tym samym sprzeczny z tą dyrektywą.
Ta propracownicza interpretacja Trybunału zawarta w prezentowanym wyroku powinna być stosowana również przed
polskimi sądami i ma charakter uniwersalny, tym samym nie ogranicza się do stanu faktycznego przedstawionego
w tej sprawie (por. m.in. art. 18 (3a) KP).

Wyrok TSUE z 15.7.2021 r., w spr. Tartu Vangla, C-795/19,

Wyrok TSUE potwierdza, że wymóg ostrości słuchu dla funkcjonariuszy służby więziennej stanowił dyskryminację ze względu na niepełnosprawność. Interpretacja art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78/WE jest kluczowa dla zapewnienia równego traktowania osób niepełnosprawnych w miejscu pracy.