Zasiłek macierzyński a świadczenie pielęgnacyjne

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego wyklucza otrzymywanie w tym samym okresie świadczenia pielęgnacyjnego. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu stwierdził, że zasiłek macierzyński ma charakter ekwiwalentu wynagrodzenia za pracę, natomiast świadczenie pielęgnacyjne ma na celu pomoc osobie opiekującej się niepełnosprawną. WSA podzielił pogląd, że nie można jednocześnie pobierać obu świadczeń, gdyż okres pobierania zasiłku macierzyńskiego wyłącza osobę z aktywności zawodowej.

Tematyka: zasiłek macierzyński, świadczenie pielęgnacyjne, WSA Poznań, niepodjęcie zatrudnienia, rezygnacja z pracy, opieka nad niepełnosprawnym

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego wyklucza otrzymywanie w tym samym okresie świadczenia
pielęgnacyjnego z uwagi na brak możliwości mówienia o „niepodejmowaniu”, czy „rezygnacji z zatrudnienia”
w tym okresie, będącej przesłanką przyznania świadczenia pielęgnacyjnego w rozumieniu art. 17 ust. 1
ŚwRodzU, bowiem pracownica jest wówczas w zasadzie wyłączona z aktywności zawodowej – stwierdził
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu.
Świadczenie pielęgnacyjne
WSA w Poznaniu rozpoznał na posiedzeniu niejawnym 25.2.2021 r. sprawę ze skargi N.S. (dalej: Skarżąca) na
decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego (dalej: SKO) z czerwca 2020 r. w przedmiocie odmowy
przyznania świadczenia pielęgnacyjnego i wskazał, że materialnoprawną podstawą do przyznania świadczenia
pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej jest art. 17 ust. 1 ustawy z 28.11.2003
r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111, dalej: ŚwRodzU), który stanowi, iż świadczenie
pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1. matce albo ojcu,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej,
4. innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży
obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności; jeżeli nie podejmują lub
rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze
wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie
ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna
dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, gdy zostanie spełniona choćby jedna z przesłanek wymienionych w art.
17 ust. 5 ŚwRodzU, zaś jego przyznanie musi poprzedzać szczegółowa analiza warunków, jakie muszą zostać
spełnione łącznie.
Zasiłek macierzyński a świadczenie pielęgnacyjne
WSA w Poznaniu podzielił pogląd wyrażony w orzecznictwie sądów administracyjnych, zgodnie z którym pobieranie
zasiłku macierzyńskiego wyklucza otrzymywanie w tym samym okresie czasu świadczenia pielęgnacyjnego
i uznał, że należy zgodzić się ze stanowiskiem organów obu instancji, że zasiłek macierzyński jest świadczeniem
pieniężnym mającym na celu zapewnienie środków utrzymania w czasie, kiedy osoba go otrzymująca nie wykonuje
pracy w związku z urodzeniem dziecka i koniecznością opieki nad nim. Zasiłek ten zastępuje dochód z pracy
(wynagrodzenie za pracę) mając na względzie to, że osoba taka nie może w tym okresie wykonywać pracy
zarobkowej. Jest on świadczeniem okresowym dla osób pozostających w zatrudnieniu (które powrócą do pracy) ale
przysługuje także tym osobom, którym umowa o pracę wygasła. Instytucja, jaką jest świadczenie pielęgnacyjne
stanowi natomiast pomoc dla podmiotu opiekującego się osobą niepełnosprawną. W wypadku osób rezygnujących
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej świadczenie pielęgnacyjne ma więc zrekompensować utratę szans
zarobkowych na skutek poświęcenia czasu wyłącznie na opiekę nad bliską osobą niepełnosprawną. Z kolei urlop
macierzyński jest uprawnieniem pracownicy, która w trakcie trwania stosunku pracy urodziła dziecko i ma służyć
przygotowaniu się do porodu, odnowie organizmu pracownicy po porodzie oraz umożliwienie matce nawiązania więzi
psychicznej z nowo narodzonym dzieckiem oraz roztoczeniu nad nim opieki w pierwszych miesiącach jego życia.
Świadczenie w postaci zasiłku macierzyńskiego ma charakter ekwiwalentu wynagrodzenia za pracę i pozostaje
w ścisłym związku ze stosunkiem pracy kobiety albo innym stosunkiem, z którym wiąże się obowiązek albo
możliwość ubezpieczenia chorobowego (art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (t.j. Dz.U z 2020 r. poz. 266)), zapewniając jej utrzymanie w okresie, który zgodnie z zamysłem
ustawodawcy ma służyć zarówno jej rekonwalescencji, jak i sprawowaniu opieki nad nowo narodzonym dzieckiem,
zwalniając ją w tym okresie ze świadczenia pracy. Oznacza to, że w okresie korzystania z urlopu
macierzyńskiego (a tym samym również korzystania z zasiłku macierzyńskiego) w istocie nie można mówić
o niepodejmowaniu, czy rezygnacji z zatrudnienia w rozumieniu art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, bowiem okres ten
w zasadzie wyłącza pracownicę z aktywności zawodowej. Bez znaczenia pozostaje – w ocenie WSA w Poznaniu

– akcentowana przez Skarżącą okoliczność braku formalnego zakazu podejmowania pracy w okresie pobierania
zasiłku macierzyńskiego. Nie zmienia on bowiem charakteru instytucji zasiłku, który ze swej natury ma umożliwić
opiekę nad dzieckiem poprzez stworzenie możliwości niepodejmowania aktywności zawodowej.
W okresie otrzymywania zasiłku macierzyńskiego, nawet po ustaniu stosunku pracy, nie można otrzymywać
równocześnie świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu niepodjęcia lub rezygnacji z zatrudnienia w związku
z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, bowiem w istocie nie może tu zaistnieć przesłanka
„niepodjęcia lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej” w celu sprawowania opieki nad
niepełnosprawnym.
Zakres zaskarżenia decyzji
Niezależnie od powyższego, WSA w Poznaniu stwierdził wadliwość zaskarżonej decyzji z uwagi na naruszenie przez
SKO zasad ogólnych postępowania administracyjnego, tj.: zasady skargowości (zasady związania żądaniem strony
wszczynającym postępowanie, tu: odwoławcze) oraz zasady dwuinstancyjności postępowania administracyjnego,
gdyż z rozstrzygnięcia decyzji wynika, że SKO przeprowadziło kontrolę instancyjną decyzji organu I instancji
w zakresie wykraczającym poza żądanie (odwołanie) Skarżącej, które w niniejszej sprawie w sposób jasny i w pełni
dopuszczalny (a więc i skuteczny) ograniczało się tylko do tej części decyzji, która dotyczyła odmowy przyznania
świadczenia. Powyższe skutkuje – w ocenie WSA w Poznaniu – kolejną wadliwością. Uzasadnienie zaskarżonej
decyzji dotyczy tylko kwestii odmowy świadczenia mimo, że formalnie decyzja SKO rozstrzygnęła o decyzji organu
I instancji w całości. Mając to na uwadze należy stwierdzić, że dla poprawności decyzji administracyjnej niezbędnym
jest, aby pomiędzy jej podstawowymi elementami (art. 107 § 1 ustawy z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania
administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735)), jak podstawą prawną, rozstrzygnięciem czyli osnową oraz
uzasadnieniem prawnym i faktycznym istniała wewnętrzna spójność, a brak spójności między osnową
a uzasadnieniem świadczy o wadliwości decyzji.
W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że prawidłowe uzasadnienie rozstrzygnięcia powinno
umożliwiać stronie zapoznanie się z motywami, którymi kierował się organ, a także kontrolę prawidłowości
rozstrzygnięcia przez sąd. Treść uzasadnienia winna obrazować szczegółowy tok rozumowania organu, które
doprowadziło do wydania konkretnego rozstrzygnięcia, oraz wskazywać i wyjaśniać przesłanki faktyczne, jakimi
kierował się organ podejmując konkretne rozstrzygnięcie. Uzasadnienie decyzji wydawanej przez organ odwoławczy
winno nadto zawierać szczegółowe ustosunkowanie się do zarzutów zawartych w odwołaniu i nie może pozostać
w obrocie prawnym decyzja organu odwoławczego, która w uzasadnieniu nie zawiera własnych ustaleń i rozważań
poprzestając na ustaleniach i rozważaniach organu pierwszej instancji. Ponadto organ administracji obowiązany jest
do wyjaśnienia stronie zasadności przesłanek, którymi kierował się przy załatwieniu sprawy, aby w miarę możliwości
doprowadzić do realizacji decyzji bez stosowania środków przymusu. Zasada przekonywania nie zostanie
zrealizowana, gdy organ pominie milczeniem niektóre twierdzenia lub nie odniesie się do okoliczności istotnych dla
danej sprawy. Obowiązkiem organu odwoławczego przy uzasadnianiu decyzji jest więc ustosunkowanie się do
wszystkich zarzutów podnoszonych przez stronę w trakcie toczącego się postępowania. Niewykonanie tego
obowiązku stanowi naruszenie prawa procesowego w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, a to z kolei
skutkuje uchyleniem zaskarżonej decyzji.
Uwzględniając powyższe, WSA w Poznaniu stwierdził, że SKO nie odniosło się do zarzutu sformułowanego
w końcowym fragmencie odwołania, a dotyczącego daty początkowej spornego okresu nieprzyznania świadczenia
pielęgnacyjnego. Burmistrz datę te określił jako (...) lutego 2019 r., nie uzasadniając tego jednak w żaden sposób,
w odwołaniu podniesiono, że świadczenie winno być przyznane od innej daty, tj. (...) lutego 2019 r.
Rozstrzygnięcie WSA w Poznaniu
Mając powyższe na uwadze, WSA w Poznaniu doszedł do przekonania o konieczności uwzględnienia skargi, gdyż
zaskarżona decyzja nie odpowiada prawu i na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z 30.8.2002 r. Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325) uchylił zaskarżoną decyzję.

Komentarz
Na gruncie rozpatrywanej sprawy WSA w Poznaniu zaprezentował stanowisko dotyczące relacji pomiędzy zasiłkiem
macierzyńskim a świadczeniem pielęgnacyjnym i jednoznacznie wypowiedział się na temat braku możliwości
łączenia ww. świadczeń, innymi słowy: jednoczesnego pobierania zasiłku macierzyńskiego i świadczenia
pielęgnacyjnego. Zaprezentowany pogląd uzasadnił charakterem przedmiotowych świadczeń, w tym w szczególności
przesłanką przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, jaką jest „niepodjęcie lub rezygnacja z zatrudnienia lub innej
pracy zarobkowej” w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym i brakiem możliwości jej zaistnienia w okresie
otrzymywania zasiłku macierzyńskiego.

Wyrok WSA w Poznaniu z 25.2.2021 r., IV SA/Po 1648/20,

WSA w Poznaniu uchylił decyzję o odmowie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, kwestionując działania SKO i wskazując na brak spójności w rozstrzygnięciu. Sąd jednoznacznie stwierdził, że zasiłek macierzyński oraz świadczenie pielęgnacyjne nie mogą być pobierane jednocześnie, argumentując to brakiem przesłanki 'niepodjęcia lub rezygnacji z zatrudnienia' podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego.