Obliczanie wysokości emerytury do wypłaty przez ZUS

ZUS obliczając emeryturę pracownika z różnych państw członkowskich, uwzględnia teoretyczną i rzeczywistą kwotę świadczenia. Decyzja ZUS z 2014 r. dotyczyła S.C., gdzie uwzględniono okresy z różnych ustawodawstw. Trybunał orzekł, że kwota świadczenia powinna być obliczana proporcjonalnie do okresów ukończonych zgodnie z prawem.

Tematyka: emerytura, ZUS, okresy ubezpieczenia, TSUE, rozporządzenie 883/2004/WE

Pracownikowi, który pracował nie tylko w Polsce, ale i w innych państwach członkowskich, ZUS obliczając
emeryturę powinien ustalić teoretyczną kwotę świadczenia sumując okresy ubezpieczenia ukończone
zgodnie z ustawodawstwem różnych państw członkowskich. Natomiast określając rzeczywistą kwotę
świadczenia powinien uwzględnić zgodnie z polskim prawem składkowe okresy oraz nieskładkowe okresy
ubezpieczenia w wymiarze jednej trzeciej tych składkowych okresów ubezpieczenia, lecz z wyłączeniem
okresów ubezpieczenia ukończonych w innym państwie członkowskim.
Stan faktyczny
Decyzją ZUS z 2014 r. przyznano S.C. emeryturę. Przy ustalaniu prawa do emerytury ZUS uwzględnił różne okresy
ubezpieczenia S.C. ZUS ustalił najpierw długość składkowych okresów ubezpieczenia ukończonych zgodnie
z polskim prawem, a następnie uwzględnił okresy nieskładkowe ukończone zgodnie z tym prawem w wymiarze
jednej trzeciej owych składkowych okresów ubezpieczenia. Ze względu na nieosiągnięcie przez S.C. na podstawie
samych tylko okresów ubezpieczenia ukończonych zgodnie z polskim prawem minimalnego okresu ubezpieczenia
wymaganego do nabycia prawa do emerytury, dodał okresy ubezpieczenia ukończone zgodnie z niderlandzkim
ustawodawstwem, do długości okresów ubezpieczenia ukończonych zgodnie z polskim prawem.
Po ustaleniu okresu ubezpieczenia i zgodnie z art. 52 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) Nr 883/2004 z 29.4.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L
z 2004 r. Nr 166, s. 1 ze zm.; dalej: rozporządzenie 883/2004/WE) ZUS obliczył w ten sam sposób teoretyczną
wysokość świadczenia, sumując krajowe składkowe okresy ubezpieczenia i krajowe nieskładkowe okresy
ubezpieczenia w wymiarze jednej trzeciej tych pierwszych okresów ubezpieczenia, a następnie dodał okresy
ubezpieczenia ukończone zgodnie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego. Rzeczywista wysokość
świadczenia została obliczona proporcjonalnie do długości okresów ubezpieczenia ukończonych zgodnie z polskim
prawem, składkowych i nieskładkowych, przy czym tych drugich w wymiarze jednej trzeciej krajowych składkowych
okresów ubezpieczenia, w stosunku do całkowitej długości okresów ubezpieczenia ukończonych zarówno zgodnie
z ustawodawstwem polskim, jak i innego państwa członkowskiego.
S.C. zaskarżył decyzję ZUS z lutego 2014 r. odwołaniem, w którym wnosił m.in. o to, aby nieskładkowe okresy
ubezpieczenia ukończone zgodnie z polskim prawem zostały przy obliczaniu wysokości emerytury uwzględnione
w wyższym wymiarze, niż uczynił to organ rentowy, który wadliwie nie uwzględnił rozumowania Trybunału
przedstawionego w wyroku z 3.3.2011 r., C-440/09, Tomaszewska,
. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił to
odwołanie.
Stanowisko TSUE
Postanowienie art. 48 lit. a) Traktatu z 25.3.1957 r. o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz.
864[2]; dalej: TFUE) stanowi, w celu ustanowienia swobodnego przepływu pracowników, iż Parlament Europejski
i Rada Unii Europejskiej przyjmują środki niezbędne do zaliczenia wszystkich okresów ubezpieczenia ukończonych
zgodnie z prawem poszczególnych państw nie tylko w celu nabycia i zachowania prawa do świadczeń, lecz również
w celu naliczenia wysokości świadczeń. Z art. 52 ust. 1 lit. b) rozporządzenia 883/2004/WE, wynika, że obliczanie
wysokości emerytury odbywa się w dwóch etapach, najpierw poprzez obliczenie kwoty teoretycznej, a następnie
kwoty rzeczywistej.
Kwota teoretyczna
W odniesieniu do etapu pierwszego, o którym mowa w art. 52 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia 883/2004/WE,
TSUE wskazał, że właściwa instytucja zobowiązana jest do obliczenia teoretycznej wysokości świadczenia,
o które ubezpieczony mógłby się ubiegać, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia lub zamieszkania ukończone
z uwzględnieniem ustawodawstw innych państw członkowskich zostały ukończone na podstawie stosowanego przez
nią ustawodawstwa (wyrok TSUE z 7.12.2017 r., C-189/16, Zaniewicz-Dybeck,
). Zgodnie z tym przepisem
teoretyczna kwota świadczenia powinna więc być ustalona tak, jakby ubezpieczony całą swą aktywność zawodową
wykonywał wyłącznie w danym państwie członkowskim (wyrok TSUE z 21.2.2013 r., C-282/11, Salgado González,
). Rzecznik generalny wyjaśnił w pkt 53 opinii, że oznacza to w niniejszym przypadku, iż okresy składkowe
ukończone zgodnie z prawem polski i niderlandzkim należy uwzględnić przy określaniu granicy jednej trzeciej, której
to granicy zgodnie z polskim prawem nie mogą przekroczyć, przy obliczaniu teoretycznej kwoty świadczenia,
nieskładkowe okresy ubezpieczenia w stosunku do składkowych okresów ubezpieczenia.
Kwota rzeczywista

Natomiast w ramach etapu drugiego, o którym mowa w art. 52 ust. 1 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia 883/2004/WE,
TSUE wyjaśnił, że instytucja właściwa ustala rzeczywistą wysokość świadczenia na podstawie kwoty
teoretycznej w proporcji odzwierciedlającej stosunek długości okresów ubezpieczenia lub zamieszkana,
ukończonych zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem, do całkowitej długości okresów ubezpieczenia lub
zamieszkania ukończonych zgodnie z ustawodawstwem wszystkich odnośnych państw członkowskich (wyrok
Zaniewicz-Dybeck, pkt 42). Trybunał wskazał, że ten przepis ma zatem na celu wyłącznie podzielenie odpowiednich
obciążeń związanych ze świadczeniami pomiędzy instytucje odnośnych państw członkowskich proporcjonalnie do
długości okresów ubezpieczenia ukończonych zgodnie z ustawodawstwem każdego z tych państw członkowskich. To
zastosowanie, na etapie ustalania kwoty rzeczywistej, zasady proporcjonalności, a nie zasady sumowania, jest
uzasadnione ze względu na brak wspólnego systemu zabezpieczenia społecznego, skutkujący tym, że należy dbać
o zachowanie integralności finansowej systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich, nie
stawiając jednocześnie w niekorzystnej sytuacji pracowników korzystających z prawa do swobodnego
przemieszczania się. Jednak uwzględnienie, przy obliczaniu proporcjonalnym, okresu, który nie odpowiada
żadnemu okresowi ubezpieczenia lub nawet rzeczywistego zamieszkania w danym państwie członkowskim, mogłoby
w sposób niezgodny z mechanizmem ustanowionym w tym artykule jednostronnie i sztucznie zakłócić równowagę
obciążenia państw członkowskich świadczeniami.
Zdaniem TSUE w niniejszej sprawie ustalenie rzeczywistej kwoty świadczenia powinno nastąpić zgodnie z polskim
ustawodawstwem, z uwzględnieniem składkowych okresów ubezpieczenia ukończonych na podstawie tego
ustawodawstwa oraz nieskładkowych okresów ubezpieczenia ukończonych na podstawie ustawodawstwa tego
państwa członkowskiego w określonym przez to ustawodawstwo wymiarze jednej trzeciej tych składkowych okresów
ubezpieczenia, lecz z wyłączeniem okresów ubezpieczenia ukończonych w innym państwie członkowskim.
Reasumując TSUE orzekł, że art. 52 ust. 1 lit. b) rozporządzenia 883/2004/WE należy interpretować w ten
sposób, iż do celów określenia wymiaru, którego nie mogą przekraczać nieskładkowe okresy ubezpieczenia
w stosunku do składkowych okresów ubezpieczenia zgodnie z ustawodawstwem krajowym, właściwa
instytucja danego państwa członkowskiego powinna przy ustalaniu teoretycznej kwoty świadczenia, o której
mowa w art. 52 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia 883/2004/WE, uwzględnić wszystkie okresy ubezpieczenia,
w tym okresy ubezpieczenia ukończone na podstawie ustawodawstwa innych państw członkowskich,
natomiast ustalenia rzeczywistej kwoty świadczenia, o której mowa w art. 52 ust. 1 lit. b) ppkt (ii)
rozporządzenia 883/2004/WE, dokonuje się wyłącznie w odniesieniu do okresów ubezpieczenia ukończonych
na podstawie ustawodawstwa danego państwa członkowskiego.
Rozpatrując pytanie prejudycjalnym złożone przez polski Sąd Najwyższy Trybunału doprecyzował swoje
wcześniejsze rozstrzygnięcia przyjęte w wyroku w sprawie Tomaszewska. Sąd Najwyższy dążył do ustalenia, czy –
w okolicznościach postępowania głównego – okresy składkowe ukończone przez ubezpieczonego w państwie
członkowskim innym niż właściwe państwo członkowskie należy, na gruncie prawa UE, uwzględniać przy ustalaniu
wysokości świadczeń emerytalnych wypłacanych ubezpieczonemu przez Polskę (por. art. 5 ust. 2 ustawy
z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; dalej:
EmRentyFUSU). W wyroku w sprawie Tomaszewska tę kwestię rozstrzygnięto wyłącznie w odniesieniu do nabycia
prawa do świadczeń emerytalnych. Trybunał rozgraniczył reguły stosowane w dwóch etapach obliczania wysokości
emerytury. W przypadku pierwszego etapu, tj. obliczaniu teoretycznej kwoty świadczenia okresy ubezpieczenia
ukończone zgodnie z ustawodawstwem różnych państw członkowskich należy zsumować. Natomiast w drugim
etapie, rzeczywistą kwotę świadczenia należy obliczyć z uwzględnieniem wszystkich okresów składkowych
rzeczywistych lub traktowanych jako takie przez ustawodawstwo, które stosuje właściwa instytucja, z wyłączeniem
okresów ubezpieczenia ukończonych poza danym państwem członkowskim. Uzasadniając swoje stanowisko TSUE
stwierdził, że zgodnie z zasadą ustalania proporcjonalnego każda właściwa instytucja powinna wypłacić jedynie
część świadczenia, która odnosi się do odpowiednich okresów ukończonych na podstawie stosowanego przez nią
ustawodawstwa. Zatem rzeczywista kwota świadczenia, które ma zostać wypłacone, stanowi stosunkową część
kwoty teoretycznej odpowiadającej całkowitym okresom ubezpieczenia lub zamieszkania rzeczywiście ukończonym
zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego.
Na marginesie należy zauważyć, że chociaż rozporządzenie Rady (EWG) Nr 1408/71 z 14.6.1971 r. w sprawie
stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie (Dz.Urz. UE L z 1971 r. Nr 149, s. 2) zostało zastąpione 1.5.2010 r. przez rozporządzenie
883/2004/WE, to wykładnia dokonana na gruncie tego pierwszego rozporządzenia znajduje zastosowanie dla
wykładni również rozpatrywanych w niniejszym wyroku przepisów rozporządzenia 883/2004/WE.
Wyrok TSUE z 21.10.2021 r., C-866/19,

TSUE wyjaśnił, że obliczanie emerytury odbywa się w dwóch etapach - teoretycznym i rzeczywistym. Okresy składkowe i nieskładkowe są uwzględniane proporcjonalnie do całkowitej długości okresów ukończonych. Rozporządzenie 883/2004/WE precyzuje zasady obliczania świadczeń emerytalnych.