Obowiązki pracodawcy związane z zagrożeniem rozprzestrzeniania się COVID-19
Z powodu pandemii COVID-19 pracodawcy muszą respektować prywatność pracowników, ale jednocześnie dbać o ich zdrowie i życie. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy leży po stronie pracodawcy, który ma obowiązek zapewnić faktyczne bezpieczeństwo pracownikom. Działania mające na celu przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2 są legalne i nie naruszają praw pracowniczych.
Tematyka: pracodawca, obowiązki, bezpieczeństwo pracy, higiena pracy, COVID-19, ryzyko zawodowe, transmisja wirusa, ocena ryzyka zawodowego, Inspektorzy pracy
Z powodu pandemii COVID-19 pracodawcy muszą respektować prywatność pracowników, ale jednocześnie dbać o ich zdrowie i życie. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy leży po stronie pracodawcy, który ma obowiązek zapewnić faktyczne bezpieczeństwo pracownikom. Działania mające na celu przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2 są legalne i nie naruszają praw pracowniczych.
Z powodu pandemii pojawiły się pytania o odpuszczalność domagania się od pracowników informacji o przemieszczaniu się poza granice kraju, przebytym szczepieniu przeciwko COVID-19 lub statusie ozdrowieńca. W najnowszym orzecznictwie wskazuje się, że prawo do prywatności pracownika nie przedstawia wartości wyższej od zdrowia i życia innych pracowników zakładu pracy. Odpowiedzialność pracodawcy za stan bezpieczeństwa i higieny pracy Z art. 15 i art. 207 KP wynika, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy (zob. wyrok SA w Lublinie z 8.4.2020 r., III APa 4/20, ; wyrok WSA w Krakowie z 7.1.2020 r., III SA/Kr 1008/19, ). W art. 94 pkt 4 KP zobowiązano pracodawcę do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy czym pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia pracownikowi faktycznego bezpieczeństwa, a nie tylko do realizacji obowiązków z powszechnie obowiązujących zasad BHP (zob. wyrok SA w Szczecinie z 12.10.2017 r., III APa 7/17, ; wyrok SN z 13.9.2016 r., III PK 146/15, ). Dlatego nie uznano za niezgodne z prawem postępowania pracodawcy, który mając obowiązek dostosowywania środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników do aktualnych potrzeb, wdrożył działania mające przeciwdziałać rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, w ramach których wymagał od pracownika złożenie oświadczenia o pobycie za granicą. Nie skutkowałoby dla niego negatywnymi konsekwencjami, zostałby jedynie skierowany na kwarantannę lub ewentualnie tzw. „postojowe”, zachowując swoje dotychczasowe uprawnienia – wynagrodzenie, dodatki, nagrody. Zarządzenie pracodawcy nie miało na celu jakiejkolwiek formy ograniczania aktywności pracownika w zakresie jego czasu wolnego lub pozyskiwania, niezgodnie z prawem, informacji prywatnych, a jedynie uchronienie zakładu pracy przed transmisją wirusa. Pracodawca podejmował także inne czynności np.: przeniesienie części pracowników na pracę zdalną czy ograniczenie kontaktów osobistych z innymi pracownikami, w tym także wyodrębnienie poszczególnych pomieszczeń dla konkretnych brygad pracowniczych. Działania te miały na celu uniknięcie paraliżu działalności zakładu pracy, co wiązałoby się z narażeniem pracodawcy na znaczne straty materialne (zob. wyrok SO w Olsztynie z 29.1.2021 r., IV Pa 79/20, ). Obowiązki informacyjne Należy też podkreślić, że pracodawca odpowiada za szkody, które poniósł pracownik w związku z wykonywaniem pracy, co obejmuje także przebywanie w sferze interesów pracodawcy w celu wykonywania czynności zmierzających do realizacji zadań pracodawcy, do których pracownik zobowiązał się w umowie o pracę. Znaczenie ma więc to, że pracownik znajduje się już (jeszcze) na terenie zakładu pracy. Odpowiedzialność pracodawcy za stan bezpieczeństwa i higieny pracy określona w art. 207 KP obejmuje bowiem zakład pracy, a nie tylko miejsce wykonywania czynności przez danego pracownika (zob. uchwała SN z 7.2.2013 r., III UZP 6/12, ). Powinnością pracodawcy jest zapoznanie pracownika z ogólnymi przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także wskazanie na konkretne zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na którym pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki (zob. wyrok SA w Łodzi z 8.5.2019 r., III APa 31/18, ). W art. 226 pkt 2 KP i art. 227 KP doprecyzowano te obowiązki, wymagając od pracodawcy przekazania pracownikowi informacji o ryzyku zawodowym i sposobach jego zapobiegania w szczególności w celu przeciwdziałania chorobom zawodowym i parazawodowym. Chorobę zawodową lub parazawodową może w szczególności stanowić choroba zakaźna (zob. wyrok SN z 19.4.2013 r., III PK 45/12, ), a do takich należy choroba COVID-19 wywołana wirusem SARS- CoV-2. Obowiązek przeciwdziałania chorobom zawodowym i innym chorobom występującym w środowisku pracy obejmuje ocenę, na jakie choroby pracownicy mogą zapaść oraz zastosowanie środków ochronnych, np. w postaci szczepień. SN w jednej ze spraw uznał, że pracodawca nie może ponosić odpowiedzialności uzupełniającej za szkodę w postaci uszczerbku na zdrowiu, jakiej doznał pracownik, bowiem prowadził działania profilaktyczne w celu przeciwdziałania wystąpieniu u tej grupy zawodowej przypadków jednej z chorób. Pracownicy byli informowani o ryzyku zawodowym związanym z pracą, w tym o ryzyku zachorowania. Zapewniono im odzież ochronną lub ekwiwalent na samodzielny zakup takiej odzieży. Prowadzono także coroczne badania lekarskie w celu zweryfikowania przypadków tej choroby (zob. wyrok SN z 7.6.2011 r., I PK 324/10). Ocena ryzyka zawodowego Należy podkreślić, że podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Ocena ryzyka zawodowego nie jest więc czynnością jednorazową i konieczne jest dokonywanie jej przeglądów w celu zapewnienia, że jej wyniki pozostają aktualne i że uwzględnia ona nowopowstające zagrożenia, a także nowe rozwiązania opracowane w celu eliminowania i ograniczania ryzyka zawodowego. Nie ulega więc wątpliwości, że panujący stan epidemii wpływa na warunki pracy i zagrożenia z tym związane, w szczególności ze względu na transmisyjność wirusa SARS-CoV-2. Do zakażenia poprzez wdychanie wirusa może dojść podczas kontaktu z osobą chorującą na COVID-19 lub przez dotknięcie skażonej powierzchni, a następnie oczu, nosa lub ust. Wirus rozprzestrzenia się łatwiej w pomieszczeniach oraz zatłoczonych miejscach, zaś pod pojęciem środowiska pracy należy rozumieć nie tylko bezpośrednie stanowisko pracy, na którym dany pracownik świadczy pracę, lecz całą powierzchnię zakładu, gdzie praca jest bezpośrednio świadczona oraz pomieszczenia związane z zakładem. Inspektorzy pracy wydają już nakazy aktualizacji oceny ryzyka zawodowego o zagrożenia związane z epidemią COVID-19. Ze względu na szczególną transmisyjność COVID-19, za błędne uznano twierdzenie pracodawcy – zakładu pracy z sektora handlowego, że pracownicy nie są zatrudnieni na stanowisku pracy, gdzie występuje ten wirus. Prawdopodobieństwo kontaktu z osobą potencjalnie zarażoną wirusem SARS-CoV-2 pomiędzy pracownikami fizycznymi, pracownikami a klientami lub skażonymi nim przedmiotami i pomieszczeniami w środowisku pracy w określonym miejscu i czasie jest bowiem potencjalnie możliwe (zob. wyrok WSA w Krakowie z 29.7.2021 r., III SA/Kr 1350/20, ). Wyrok SA w Lublinie z 8.4.2020 r., III APa 4/20, ; wyrok WSA w Krakowie z 7.1.2020 r., III SA/Kr 1008/19,
Pracodawca ma obowiązek informować pracowników o ryzyku zawodowym, w tym związanym z COVID-19, oraz zapobiegać zagrożeniom w środowisku pracy. Ocena ryzyka zawodowego musi uwzględniać nowe zagrożenia, takie jak transmisja wirusa SARS-CoV-2. Inspektorzy pracy nakładają obowiązek aktualizacji oceny ryzyka zawodowego w kontekście pandemii.