Zawarcie umowy o pracę w czasie ciąży
Zawarcie umowy o pracę w czasie ciąży nie jest naganne ani sprzeczne z prawem. Jest to rozsądne i uzasadnione postępowanie, nawet gdy celem jest uzyskanie zasiłku macierzyńskiego. Przyczyniło się to do powiększenia przychodów pracodawcy, a stawka wynagrodzenia była uzasadniona. Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania wysokości wynagrodzenia Skarżącej.
Tematyka: umowa o pracę, czas ciąży, wynagrodzenie, ZUS, składki, zasiłek macierzyński, sąd, rozstrzygnięcie
Zawarcie umowy o pracę w czasie ciąży nie jest naganne ani sprzeczne z prawem. Jest to rozsądne i uzasadnione postępowanie, nawet gdy celem jest uzyskanie zasiłku macierzyńskiego. Przyczyniło się to do powiększenia przychodów pracodawcy, a stawka wynagrodzenia była uzasadniona. Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania wysokości wynagrodzenia Skarżącej.
Zawarcie umowy o pracę w czasie ciąży nie jest naganne ani sprzeczne z prawem. Z osobistego i społecznego punktu widzenia jest to rozsądne i uzasadnione postępowanie nawet wówczas, gdy jego główny motyw to uzyskanie zasiłku macierzyńskiego lub też podwyższenie świadczeń związanych z nadchodzącym macierzyństwem i potencjalnym okresem niezdolności do pracy. Stan faktyczny sprawy J.O. od 21.11.2012 r. prowadzi działalność gospodarczą Centrum (...) (dalej: Płatnik) i dysponuje pięcioma gabinetami, w których specjaliści przyjmują pacjentów rotacyjnie. Fizjoterapeuci prowadzą własne działalności gospodarcze, zawierając z Płatnikiem umowy o współpracę (B2B). Uzyskują oni wynagrodzenie zależne od liczby przyjętych pacjentów, tj. 50–60% z każdej wizyty, w zależności od poziomu wykształcenia i doświadczenia zawodowego. Fizjoterapeuta, który pracuje średnio 30–40 godzin tygodniowo, zarabia u Płatnika ok. 10000–12000 zł miesięcznie brutto. M.D. (dalej: Skarżąca) w 2014 r. ukończyła studia magisterskie na kierunku fizjoterapii, a w latach 2015 i 2016 studia podyplomowe: Fizjoterapia w pediatrii i Medycyna osteopatyczna. Skarżąca 7.10.2020 r. zawarła umowę o pracę z Płatnikiem i została zatrudniona na stanowisku fizjoterapeuty w pełnym wymiarze czasu pracy. Jej wynagrodzenie wynosiło 6256,69 zł, tj. 25% przychodu Płatnika od każdego przyjętego pacjenta przy założeniu, że Skarżąca przyjmie średnio 8 pacjentów dziennie. Niższa stawka od każdej wizyty w porównaniu ze stawką pozostałych fizjoterapeutów wynikała z faktu, że Płatnik zobowiązany był do opłacania składek za Skarżącą, do czego nie był zobowiązany w przypadku współpracy z fizjoterapeutami prowadzącymi własne działalności gospodarcze. Całkowity koszt zatrudnienia Skarżącej stanowił dla Płatnika kwotę ok. 7500 zł miesięcznie. Skarżąca świadczyła pracę od 7.10.2020 r. do 15.1.2021 r., pracując w systemie zmianowym, a od 18.1.2021 r. była niezdolna do pracy z powodu ciąży. Na jej miejsce zatrudniono innego fizjoterapeutę. Decyzja ZUS Skarżoną decyzją z 7.5.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. (dalej: ZUS) stwierdził, że podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe Skarżącej z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u Płatnika stanowi od 7.10.2020 r. kwota odpowiadająca wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym, tj. kwota 2600 zł brutto w 2020 r. i 2800 zł brutto w 2021 r. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zgłoszenie roszczenia zasiłkowego w krótkim okresie po zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych wzbudziło wątpliwość. Dotyczyła ona tego, czy faktycznie nawiązano stosunek pracy, czy też zgłoszenia dokonano jedynie w celu umożliwienia uzyskania świadczeń finansowanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS stwierdził, że materiał dowodowy nie daje podstaw do zakwestionowania spornego stosunku pracy. Uznał jednak, że Płatnik i Skarżąca naruszyli zasady współżycia społecznego, czyli powszechnie przyjmowane zasady poprawności i uczciwości w relacjach z innymi osobami. Świadczył o tym fakt, że Skarżąca uzyskiwała najwyższe wynagrodzenie za pracę wśród pracowników Płatnika. Nigdy wcześniej nie była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych z tak wysoką podstawą wymiaru składek, jak na podstawie aktualnej umowy o pracę. Stan prawny Sąd wskazał, że spór w niniejszej sprawie koncentrował się na kwestii wysokości wynagrodzenia Skarżącej, jakie przysługiwało jej z tytułu zatrudnienia u Płatnika. Zasady podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym reguluje ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.; dalej: SysUbSpołU). Wskazuje ona, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy (art. 18 ust. 1 SysUbSpołU), a także podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe (art. 20 ust. 1 SysUbSpołU). Zakwestionowanie wysokości wynagrodzenia uprawnieniem ZUS Sąd podkreślił, że ZUS zakwestionował przewidziane w umowie o pracę wynagrodzenie jako podstawę wymiaru składek. Decyzja wynikała z faktu, że ustalenie wynagrodzenia w kwocie 6256,69 zł prowadziło do uzyskania przez Skarżącą wyższych świadczeń z tytułu zasiłku chorobowego i macierzyńskiego. Tym samym ZUS skorzystał z prawa kontrolowania wysokości wynagrodzenia w zakresie zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego, pozwalającego na zbadanie zarówno tytułu zawarcia umowy, jak i ważności jej poszczególnych postanowień. W ramach art. 41 ust. 12 i 13 SysUbSpołU ZUS może bowiem zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Takie prawo przysługuje mu wówczas, gdy okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub działania zmierzały do obejścia prawa (art. 58 ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.; dalej: KC)). W związku z powyższym ustalenie w umowie o pracę rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę, stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne może być, w konkretnych okolicznościach, uznane za nieważne z mocy art. 58 § 3 KC w zw. z art. 300 ustawy z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.; dalej: KP) jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego. Nieważnością mogą być wówczas dotknięte jedynie uzgodnienia stron umowy dotyczące wynagrodzenia za pracę, przy zachowaniu ważności pozostałych postanowień umownych. Zgodnie z art. 58 § 3 KC, jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, to pozostaje ona w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (wyrok SN z 5.6.2009 r., I UK 19/09, ). Zgodnie zaś z art. 78 KP wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość pracy. W orzecznictwie SN wskazuje się, że do oceny ekwiwalentności wynagrodzenia należy stosować wzorzec, który w najbardziej obiektywny sposób pozwoli ustalić poziom wynagrodzenia za pracę o zbliżonym lub takim samym charakterze, oraz który będzie uwzględniał również warunki obrotu i życia społecznego (wyrok SN z 23.1.2014 r., I UK 302/13, ). Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga uwzględnienia każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji (wyrok SN z 16.12.1999 r., I PKN 456/99). Rozstrzygnięcie Sądu Sąd nie podzielił stanowiska ZUS w zakresie uznania, że podstawa wymiaru składek Skarżącej została ustalona w celu umożliwienia uzyskania wyższych świadczeń. Wskazał, że samo ustalenie przez strony wysokiego wynagrodzenia nie przesądza o naruszeniu zasad współżycia społecznego. Za takim stwierdzeniem nie przemawia również okoliczność zawarcia umowy o pracę w czasie ciąży lub niedługo przed ciążą. Sąd przypomniał, iż, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego bądź też podwyższenie świadczeń związanych z nadchodzącym macierzyństwem i potencjalnym okresem niezdolności do pracy, nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem. Przeciwnie, jest to postępowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia (wyrok SN z 6.2.2006 r., III UK 156/05, ). W ocenie Sądu wynagrodzenie Skarżącej odpowiadało zasadom wynagradzania obowiązującym u Płatnika z zastrzeżeniem, że Skarżąca była jedyną specjalistką zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, a stawka jej wynagrodzenia była uzasadniona i usprawiedliwiona. Z jednej strony Skarżąca swoją pracą przyczyniła się do powiększenia przychodów Płatnika, z drugiej zaś – to pracodawca, a nie pracownik (jak w przypadku pozostałych fizjoterapeutów zatrudnionych u Płatnika) ponosi ryzyko związane z nieodbyciem wizyty pacjenta. W oparciu o powyższe okoliczności Sąd stwierdził, że stanowisko ZUS było niezasadne. Uwzględniając całokształt okoliczności faktycznych, ustalonych w oparciu o przeprowadzone postępowanie dowodowe, Sąd nie znalazł podstaw do uznania wynagrodzenia Skarżącej za rażąco zawyżone, ustalone z naruszeniem zasad współżycia społecznego. Wobec tego Sąd stwierdził, że odwołanie było zasadne, skutkowało jego uwzględnieniem i stosowną zmianą skarżonej decyzji. Uznał że podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe Skarżącej jako pracownika Płatnika od 7.10.2020 r. wynosi 6256,69 zł. Komentarz Na gruncie stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy Sąd wypowiedział się na temat sposobu ustalenia wysokości wynagrodzenia za pracę. Ocenił jego godziwość ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji, w której do zawarcia umowy o pracę doszło w czasie ciąży lub niedługo przed nią. Sąd wskazał, że ustawowe uprawnienie do skontrolowania wysokości wynagrodzenia w kontekście wysokości wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przysługuje ZUS. Niemniej jak podkreślił Sąd (za dotychczasowym poglądem SN), przedmiotowe uprawnienie powinno być realizowane z każdorazowym uwzględnieniem specyfiki konkretnego stanu faktycznego. Ani sam moment nawiązania stosunku pracy (w czasie ciąży lub niedługo przed ciążą), ani samo ustalenie przez strony tego stosunku wysokiego wynagrodzenia, nie mogą być okolicznościami przesądzającymi o sprzeczności umowy o pracę z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Wyrok SO Warszawa-Praga w Warszawie z 29.9.2021 r., VII U 972/21,
Sąd uznał, że umowa o pracę w czasie ciąży była uzasadniona i nie naruszała zasad współżycia społecznego. Wynagrodzenie Skarżącej zostało uznane za odpowiednie i usprawiedliwione. Decyzja ZUS w sprawie wysokości składek została zmieniona. Sąd podkreślił, że samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży nie jest sprzeczne z prawem.