Skuteczne zawarcie umowy o pracę a COVID-19
W wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga stwierdzono, że brak możliwości świadczenia pracy przez pracownika z uwagi na nieprzewidywalną konieczność zapewnienia opieki dziecku w związku z zamknięciem żłobków i przedszkoli nie niweczy skutku zgodnych oświadczeń stron umowy o pracę. Analiza dotyczyła także zobowiązań pracownika i pracodawcy oraz istoty stosunku pracy.
Tematyka: umowa o pracę, COVID-19, Sąd Okręgowy, zatrudnienie, ubezpieczenia społeczne, korzyści pracownika, obowiązki pracodawcy, sytuacja nadzwyczajna
W wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga stwierdzono, że brak możliwości świadczenia pracy przez pracownika z uwagi na nieprzewidywalną konieczność zapewnienia opieki dziecku w związku z zamknięciem żłobków i przedszkoli nie niweczy skutku zgodnych oświadczeń stron umowy o pracę. Analiza dotyczyła także zobowiązań pracownika i pracodawcy oraz istoty stosunku pracy.
W wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11.10.2021 r. stwierdzono, że brak możliwości świadczenia pracy przez pracownika z uwagi na nieprzewidywalną konieczność zapewnienia przez niego opieki dziecku i korzystanie z zasiłku opiekuńczego w związku z zamknięciem żłobków i przedszkoli z powodu wprowadzonego w Polsce stanu epidemii nastąpił z przyczyn obiektywnych i jako taki nie niweczy skutku zgodnych oświadczeń stron umowy o pracę w postaci nawiązania stosunku pracy. Stan prawny SO rozpoczął od wskazania właściwych regulacji prawnych, tj. art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.; dalej: SysUbSpołU), art. 11 ust. 1 SysUbSpołU, art. 12 ust. 1 SysUbSpołU i art. 13 pkt 1 SysUbSpołU, zgodnie z którymi obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalno-rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy w okresie od momentu nawiązania stosunku pracy do jego ustania. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. W ujęciu art. 22 § 1 ustawy z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.; dalej: KP) stosunek pracy to relacja prawna łącząca pracodawcę i pracownika, na której treść składają się wzajemne prawa i obowiązki. Zasadniczym elementem konstrukcyjnym stosunku pracy jest więc zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy w czasie i miejscu przez niego wyznaczonym za wynagrodzeniem. Swoistość stosunku pracy wyraża się w jego cechach, które odróżniają go od stosunków cywilnoprawnych, do których należą: dobrowolność zobowiązania, zarobkowy charakter stosunku pracy, osobisty charakter świadczenia pracy oraz podporządkowanie pracownika co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy, wyrażające się także w możliwości wydawania pracownikowi poleceń dotyczących pracy. Następnie SO wskazał, że osoba, która zawarła fikcyjną umowę o pracę, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu i nie nabywa prawa do świadczeń wynikających z tego ubezpieczenia (wyrok SN z 17.12.1996 r., II UKN 32/96, ). Fakt, że oświadczenia stron umowy zawierają określone w art. 22 KP formalne elementy umowy o pracę, nie oznacza jednak, że umowa taka jest ważna. Jeżeli bowiem strony nie zamierzały osiągnąć skutków wynikających z umowy, w szczególności jeżeli nie doszło do podjęcia i wykonywania pracy, a jedynym celem umowy było umożliwienie pracownikowi skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, umowa taka jest pozorna (art. 83 KC). Stan faktyczny W tym kontekście SO zauważył, iż okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie potwierdzają, aby celem zawartej umowy o pracę był brak woli rzeczywistego jej świadczenia z jednej strony i brak woli korzystania z tej pracy przez drugą stronę. Zawierając przedmiotową umowę o pracę G.S. (dalej: Ubezpieczony) nie mógł przewidzieć tego, że 20.3.2020 r. zostanie wprowadzony w Polsce stan epidemii i w związku z tym zostaną zamknięte żłobki, przedszkola i obiekty hotelowe, przez co nie będzie mógł świadczyć pracy. Ponadto Ubezpieczony w dniu rozpoczęcia pracy stawił się w Hotel (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. (dalej: Pracodawca), odbył szkolenie bhp, a także zapoznał się ze strukturą obiektu. Stąd, gdyby nie sytuacja nadzwyczajna zaistniała w Polsce, której Ubezpieczony nie mógł przewidzieć, mógłby w dalszym ciągu świadczyć pracę na rzecz Pracodawcy. Ubezpieczony dopełnił również wszelkich formalności związanych z nawiązaniem stosunku pracy, albowiem wziął udział w postępowaniu rekrutacyjnym, a następnie po pomyślnie odbytej rozmowie kwalifikacyjnej, stawił się na podpisanie umowy. Dostarczył także orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do podjęcia pracy na stanowisku wskazanym w umowie o pracę. W świetle poczynionych w sprawie ustaleń nie można zatem - zdaniem SO - uznać, że umowa o pracę została zawarta jedynie dla pozoru celem uzyskania ochrony ubezpieczeniowej i świadczeń z ubezpieczenia społecznego, i jako taka jest nieważna. Cel zawarcia umowy o pracę, jakim jest chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego – wbrew zarzutom organu rentowego – nie jest sprzeczny z ustawą, ani nie zmierza do jej obejścia, nie świadczy też o pozorności umowy. Objęcie ubezpieczeniem społecznym i uzyskanie świadczeń z tego ubezpieczenia jest wszak głównym celem zawierania umowy o pracę (wyrok SN z 7.7.2005 r., II UK 275/04, ). Wskazać przy tym także trzeba, że Ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych w związku z podjęciem zatrudnienia, ponadto 16.3.2020 r. stawił się w pracy i realizował określone czynności. Podkreślić należy, że w przypadku gdy strony w umowie o pracę wskazały datę rozpoczęcia pracy – stosunek pracy nawiązał się w dacie określonej w umowie o pracę. Art. 29 § 1 pkt 5 KP wymaga, by w treści umowy o pracę strony określiły termin rozpoczęcia pracy. Dzień ten, na podstawie art. 26 KP - uważa się za rozpoczęcie stosunku pracy. Wobec powyższego SO uznał, że zamiar zatrudnienia i systematycznego świadczenia pracy zaktualizował się 16.3.2020 r., czyli w dniu przystąpienia przez Ubezpieczonego do wykonywania obowiązków i zgłoszenia gotowości do pracy. SO zauważył, że co prawda Ubezpieczony na skutek wystąpienia niespodziewanej oraz niezależnej od niego sytuacji, nie mógł świadczyć pracy w okresie obowiązywania umowy od 17.3.2020 r. do 15.6.2020 r. Mając jednak na uwadze powyższe okoliczności, trudno jest przyjąć, aby Ubezpieczony nie kierował się zamiarem rzeczywistego podjęcia zatrudnienia i świadczenia pracy w oparciu o nawiązany stosunek pracowniczy. Realizacja umowy o pracę okazała się jednak niemożliwa na skutek sytuacji nadzwyczajnej w kraju. Wobec tego, zarówno Ubezpieczony, jak i Pracodawca, w chwili zawierania umowy o pracę, nie składali pozornych oświadczeń woli, ponieważ w rzeczywistości Ubezpieczony chciał świadczyć pracę, a Pracodawca zamierzał ją przyjmować i wypłacać za nią ustalone wynagrodzenie. Świadczy o tym chociażby fakt wypłacenia wynagrodzenia za marzec 2020 r. oraz to, że stanowisko menadżera gastronomii nie było stanowiskiem nowoutworzonym, a potrzeba pilnego zatrudnienia osoby w tym charakterze wynikała z odejścia dotychczasowego pracownika. Należy mieć również na uwadze, że świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, które obejmują m.in. zasiłek opiekuńczy, mają na celu pokrycie szkody spowodowanej zajściem danego rodzaju ryzyka, tj. określonej sytuacji życiowej, z której wystąpieniem wiąże się opłacanie składki (wyrok TK z 6.3.2007 r., P 45/06, ). Treścią ryzyka objętego komentowanym przepisem jest ochrona sytuacji polegających na zapewnieniu opieki dziecku. Celem ogólnym zasiłków wypłacanych okresowo jest zastąpienie pracownikowi wynagrodzenia, którego nie może uzyskać z powodu niemożności świadczenia pracy. Ubezpieczony nie przystąpił do pracy wyłącznie z przyczyn obiektywnych, z powodu konieczności zapewnienia dziecku niezbędnej opieki, a tego rodzaju okoliczność nie niweczy skutku zgodnych oświadczeń stron umowy o pracę w postaci nawiązania stosunku pracy. Niewątpliwie bowiem zamknięcie placówek hotelarskich i oświatowych stanowiło wyłączną przyczynę niemożności dalszej okresowej realizacji umowy. Zaakcentować przy tym należy, że przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie uzależniają skuteczności nawiązania stosunku pracy od czasookresu trwania konkretnej umowy, a także od długości wcześniej przysługującej ochrony ubezpieczeniowej. Z tego wynika, że nagłe przerwanie relacji z pracodawcą bądź nieprzystąpienie do realizacji umowy o pracę w ustalonym czasie z powodu pogorszenia stanu zdrowia pracownika, nie może wpływać negatywnie na powstały stosunek ubezpieczenia społecznego i skutki z niego wynikające. Dla powstania wskazanych skutków konieczne jest bowiem skuteczne nawiązanie umowy o pracę. Skutku takiego nie rodzi zawarcie przez strony umowy o pracę bez woli jej realizacji, nawet jeżeli strony podejmują jakieś czynności, które mają na zewnątrz pozorować realizację umowy (wyrok SA w Łodzi z 15.5.2014 r., III AUa 826/13, ). W przedmiotowej sprawie, nie zaistniała sytuacja, aby strony umowy o pracę nie zamierzały jej realizować. W prawie ubezpieczeń społecznych nie decyduje ważność umowy o pracę związana z zamiarem dyktującym potrzebę jej zawarcia, lecz to, czy zawierające ją strony miały zamiar wzajemnego zobowiązania się - pracownik do świadczenia pracy, a pracodawca do dania mu pracy i wynagrodzenia za nią - oraz czy umowa była w rzeczywistości realizowana. Nie jest także istotny czas (okres trwania) tej realizacji (wyrok SN z 5.10.2005 r., I UK 32/05, ). Rozstrzygnięcie SO W ocenie SO nie ma zatem podstaw, aby uznać, że zawarcie umowy o pracę było zaplanowane przez strony z zamiarem nieprzystąpienia przez Ubezpieczonego do jej realizacji, a zarzuty pozorności przedmiotowego stosunku prawnego nie znajdują uzasadnienia. Wobec powyższego, SO uznał odwołanie za zasadne i zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że Ubezpieczony, jako pracownik u Pracodawcy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od 16.3.2020 r. do 15.6.2020 r. Komentarz W analizowanym rozstrzygnięciu SO wypowiedział się na temat skuteczności zawarcia umowy o pracę i nawiązania na jej podstawie stosunku pracy ze szczególnym uwzględnieniem aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej związanej z pandemią COVID-19 i jej skutkami w postaci czasowego zamknięcia branży gastronomiczno- hotelarskiej, co jest równoznaczne z niemożnością świadczenia usług w tym zakresie. SO zaprezentował pogląd, zgodnie z którym brak przystąpienia do pracy w terminie uzgodnionym i wskazanym w treści zawartej uprzednio umowy o pracę z powodu zaistnienia obiektywnych przyczyn (tu: konieczności zapewnienia dziecku niezbędnej opieki w związku z zamknięciem placówek oświatowych z uwagi na pandemię COVID-19) nie jest okolicznością niweczącą nawiązanie stosunku pracy na podstawie zgodnych oświadczeń stron umowy o pracę. Wyrok SO w Warszawie z 11.10.2021 r., VII U 1444/20,
W wyroku Sądu Okręgowego podkreślono, że brak woli rzeczywistego świadczenia pracy oraz zamierzone korzyści z ubezpieczenia społecznego nie stanowią podstaw do uznania umowy o pracę za pozorną. Zawarcie umowy zostało potwierdzone faktami i zamiarami obu stron, także w kontekście sytuacji nadzwyczajnej.