Projekt dyrektywy dla osób zatrudnionych za pośrednictwem cyfrowych platform pracy

Komisja Europejska przedstawiła projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący poprawy warunków pracy osób zatrudnionych za pośrednictwem cyfrowych platform pracy. Proponowane zmiany mają na celu zagwarantowanie pracownikom platform przysługujących im praw pracowniczych, świadczeń socjalnych oraz ochrony danych osobowych.

Tematyka: dyrektywa dla osób zatrudnionych, prawa pracownicze, warunki pracy, cyfrowe platformy pracy, zarządzanie algorytmiczne

Komisja Europejska przedstawiła 9.12.2021 r. propozycję dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2021/0414 (COD) o poprawie warunków pracy w pracy na platformach (Directive on improving working
conditions in platform work). Aktualnie trwają konsultacje społeczne i prace nad uchwaleniem przepisów.
• Proponowane zmiany zakładają, aby osoby pracujące za pośrednictwem cyfrowych platform pracy (np.
Uber czy Bolt) korzystały z przysługujących im praw pracowniczych, świadczeń socjalnych, a także
otrzymały dodatkową ochronę w zakresie danych osobowych i stosowania zarządzania algorytmicznego (tj.
zautomatyzowanych systemów wspierających lub zastępujących funkcje kierownicze w pracy);
• Jeżeli platforma spełni przesłanki do nadania jej statusu pracodawcy, to wówczas zastosowanie ma mieć
instytucja domniemania statusu pracownika platformy jako pracownika najemnego;
• Dyrektywa ma na celu nie tylko transparentność przepisów i poprawę warunków pracy w ramach platform,
lecz także rozwój społecznej gospodarki cyfrowej XXI w.
Dane
Aktualnie ponad 28 mln osób w UE pracuje za pośrednictwem cyfrowych platform pracy. W 2025 r. ich liczba ma
sięgnąć nawet 43 mln osób. Szacuje się, że 5,5 mln osób zostało błędnie sklasyfikowanych jako samozatrudnieni
(osoby te powinny mieć status pracownika). Platformy przynoszą korzyści gospodarcze: w latach 2016-2020
przychody w gospodarce platformowej wzrosły prawie pięciokrotnie - z szacowanych 3 miliardów euro do około 14
miliardów euro.
Celem dyrektywy jest poprawa warunków pracy osób wykonujących obowiązki w ramach platform. Ma ona zapewnić
prawidłowe określenia ich statusu zatrudnienia poprzez promowanie przejrzystości, uczciwości i odpowiedzialności
w algorytmice zarządzania pracą platformy, w tym w sytuacjach transgranicznych, przy jednoczesnym wspieraniu
warunków zrównoważonego wzrostu cyfrowych platform pracy w Unii Europejskiej. Dlatego też dyrektywa, w oparciu
o platformę UE, ustanawia minimalne prawa, które mają zastosowanie do każdej osoby wykonującej pracę. Na
podstawie oceny faktów może być ona uznana za pracownika i powinna mieć zawarty stosunek pracy. Powyższe
regulacje zostały opracowane zgodnie z układami zbiorowymi pracy, praktyką obowiązującą w państwach
członkowskich, oraz z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (Dz.Urz. UE C z 2020 r. Nr 79, s.
36).
Prawny status zatrudnienia i platform
Od kilku lat w samej UE, jak i poza nią istnieje prawny problem określenia statusu i charakteru zatrudnienia osób
pracujących za pośrednictwem cyfrowych platform pracy. Aktualnie zaciera się granica pomiędzy samozatrudnionym
a pracownikiem, ze względu na faktyczną organizację pracy i wolę stron. Nie są też jasne zasady zarządzania
algorytmicznego - stąd też konieczne stało się ustalenie, czy platforma jest pracodawcą. Jeżeli spełnia ona co
najmniej dwa z kryteriów określonych w przepisach, to zgodnie z prawem domniemywa się, że jest pracodawcą.
Osoby pracujące za pośrednictwem platform korzystałyby zatem z praw pracowniczych i socjalnych, które wiążą się
ze statusem pracownika. Dla osób przeklasyfikowanych jako pracownicy oznacza to prawo do płacy minimalnej (jeśli
istnieje), rokowań zbiorowych, ochrony czasu pracy i zdrowia, prawa do płatnego urlopu lub lepszego dostępu do
ochrony przed wypadkami przy pracy, bezrobociem i zasiłkiem chorobowym. Platformy będą miały prawo
zakwestionować lub odrzucić tę klasyfikację z ciężarem udowodnienia, że nie spoczywa na nich żaden stosunek
pracy.
Zgodnie z projektem „cyfrowa platforma pracy” oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną zapewniającą usługę
handlową, spełniającą wszystkie poniższe wymagania:
1. jest świadczona, przynajmniej częściowo, na odległość drogą elektroniczną (poprzez stronę internetową lub
aplikację mobilną);
2. jest świadczona na żądanie usługobiorcy;
3. jako niezbędny i istotny element obejmuje organizację pracy wykonywanej przez osoby fizyczne niezależnie od
tego, czy praca ta jest wykonywana online, czy w określonej lokalizacji.

Z kolei „praca na platformie” oznacza każdą pracę zorganizowaną za pośrednictwem cyfrowej platformy pracy
i wykonywaną na terenie Unii przez osobę fizyczną na podstawie umowy. Jest to relacja między cyfrową platformą
pracy a jednostką niezależnie od tego, czy istnieje stosunek umowny między osobą a odbiorcą usługi. Odpowiednio
proponuje się, aby pracownik platformy oznaczał każdą osobę wykonującą tam pracę, która ma umowę o pracę lub
stosunek pracy w rozumieniu przepisów prawa, układów zbiorowych lub praktyk obowiązujących w państwach
członkowskich, z uwzględnienie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości.
Zarządzanie algorytmiczne
Dyrektywa zwiększa przejrzystość korzystania z algorytmów przez cyfrowe platformy pracy, zapewnia monitorowanie
warunków pracy przez określone osoby i daje prawo do kwestionowania automatycznych decyzji, podejmowanych
przez sztuczną inteligencję, która np. ze względu na negatywne opinie klientów (odbiorców usług) może
automatycznie i definitywnie rozwiązać umowę z osobą pracującą na platformie. Osoba ta często nie ma prawa
odwołania się i ustosunkowania do opinii. Nowe prawa zostaną przyznane zarówno pracownikom, jak
i samozatrudnionym. Postęp technologiczny musi być sprawiedliwy i integracyjny, dlatego wniosek dotyczy również
przejrzystości i nadzoru algorytmów platform.
Konsultacje i prace nad jednolitymi przepisami
Mając na uwadze fakt, że platformy działają w sposób transgraniczny, Komisja UE wzywa państwa członkowskie,
partnerów społecznych i wszystkie właściwe podmioty do przedstawienia konkretnych środków, mających na celu
poprawę warunków pracy w pracy platform. Celem działań jest wykorzystanie korzyści płynących z transformacji
cyfrowej i ochrona europejskiej społecznej gospodarki rynkowej. Ponadto UE chce przyczyniać się do kształtowania
przyszłych globalnych standardów wysokiej jakości pracy na platformach. Od grudnia trwają więc konsultacje
społeczne w sprawie projektu. Dyskusję rozpoczęła wiceprzewodnicząca wykonawcza ds. Europy, Margrethe
Vestager, wskazując: „(...) Nasz wniosek dotyczący dyrektywy pomoże fałszywym samozatrudnionym pracującym dla
platform w prawidłowym określeniu ich statusu zatrudnienia i korzystaniu ze wszystkich praw socjalnych, które się
z tym wiążą”. Z kolei wiceprezes wykonawczy ds. gospodarki UE, Valdis Dombrovskis, dodał, że: „Cyfrowe platformy
pracy odgrywają ważną rolę w naszej gospodarce, ponieważ zapewniają innowacje, zapewniają miejsca pracy
i pomagają zaspokoić popyt konsumentów. W centrum tego modelu biznesowego znajdują się ludzie, którzy mają
prawo do godnych warunków pracy i ochrony socjalnej. Właśnie dlatego proponujemy dziś nowe przepisy, aby
zwiększyć pewność rozwoju cyfrowych platform pracy i chronić prawa osób pracujących w gospodarce platform, tak
aby każdy mógł w pełni wykorzystać tę szansę”.
Cyfrowe platformy pracy stwarzają możliwości dla przedsiębiorstw, pracowników i osób samozatrudnionych, a także
lepszy dostęp do usług dla konsumentów. Jednak pewne standardy związane z ochroną danych, pracą oraz
wolnością działalności gospodarczej powinny być zachowane. Po konsultacjach, debatach i przyjęciu dyrektywy,
państwa członkowskie będą miały dwa lata na jej transpozycję do prawa krajowego.

Dyrektywa ma na celu poprawę warunków pracy osób na platformach, zapewniając im prawidłowe określenie statusu zatrudnienia oraz minimalne prawa pracownicze. Wprowadza także regulacje dotyczące zarządzania algorytmicznego i przejrzystości korzystania z algorytmów przez platformy.