Umowy nauczycieli o pracę na czas określony
Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że nadużywanie zawierania z nauczycielami religii katolickiej kolejnych umów o pracę na czas określony narusza klauzulę 5 Porozumienia ramowego. Sprawa dotyczyła zatrudnienia nauczycieli religii katolickiej w szkołach publicznych we Włoszech na podstawie umów na czas określony. TSUE podkreślił konieczność skutecznego wprowadzenia środków ograniczających stosowanie takich umów. Sąd krajowy ma obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z unijnym prawem.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości UE, nauczyciele religii katolickiej, umowy o pracę na czas określony, Porozumienie ramowe, TSUE, dyskryminacja, prawo krajowe, nadużycia, ochrona pracowników
Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że nadużywanie zawierania z nauczycielami religii katolickiej kolejnych umów o pracę na czas określony narusza klauzulę 5 Porozumienia ramowego. Sprawa dotyczyła zatrudnienia nauczycieli religii katolickiej w szkołach publicznych we Włoszech na podstawie umów na czas określony. TSUE podkreślił konieczność skutecznego wprowadzenia środków ograniczających stosowanie takich umów. Sąd krajowy ma obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z unijnym prawem.
Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że nadużywanie zawierania z nauczycielami religii katolickiej uczącymi w instytucjach publicznych kolejnych umów o pracę na czas określony nie stanowi dyskryminacji, natomiast narusza klauzulę 5 Porozumienia ramowego, która przewiduje ograniczenie stosowania kolejnych umów o pracę na czas określony. Niemniej ta klauzula nie wywiera bezpośredniego skutku i sąd krajowy nie jest zobowiązany do odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z tą klauzulą. Stan faktyczny Powodowie w postępowaniu głównym są nauczycielami religii katolickiej zatrudnionymi przez włoskie ministerstwo ds. edukacji, szkolnictwa wyższego i badań naukowych (dalej jako: MIUR) i od wielu lat zatrudnionymi w szkołach publicznych na podstawie kolejnych umów na czas określony. Wskazując, że zawieranie takich umów nie jest zgodne z prawem i że nie mogli oni skorzystać z mechanizmu mianowania, powodowie twierdzili, że są poszkodowani w następstwie dyskryminacji w porównaniu z osobami uczącymi innych przedmiotów. Stanowisko TSUE Ograniczenie stosowania Trybunał przypomniał, że klauzula 5 Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego 18.3.1999 r. (dalej: Porozumienie ramowe), stanowiącego załącznik do dyrektywy Rady 1999/70/WE z 28.6.1999 r. dotyczącej Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC) (Dz.Urz. UE L z 1999 r. Nr 175, s. 43; dalej: dyrektywa 1999/70/WE), służy realizacji jednego z celów wytyczonych przez to Porozumienie, a mianowicie ograniczenia stosowania kolejnych umów o pracę na czas określony lub zawierania stosunków pracy na czas określony, uważanego za źródło potencjalnych nadużyć na niekorzyść pracowników, poprzez ustanowienie pewnej liczby przepisów określających minimalny poziom ochrony w celu uniknięcia sytuacji, w której pracownicy zostaliby pozbawieni stabilności zatrudnienia. Klauzula 5 pkt 1 Porozumienia ramowego, mając na celu zapobieganie nadużyciom wynikającym z zawierania kolejnych umów o pracę lub nawiązywania stosunków pracy na czas określony, zobowiązuje państwa członkowskie do skutecznego wprowadzenia w sposób wiążący przynajmniej jednego spośród wskazanych w niej rozwiązań, w sytuacji gdy prawo krajowe nie przewiduje rozwiązań równorzędnych. Trzy środki wymienione w tej klauzuli dotyczą, odpowiednio, obiektywnych powodów uzasadniających odnowienie takich umów lub stosunków pracy, maksymalnej łącznej długości kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy na czas określony oraz maksymalnej liczby ich odnowień. Państwom członkowskim pozostawiono w tej kwestii zakres uznania, który przejawia się w możliwości wyboru między wprowadzeniem jednego lub kilku rozwiązań, o których mowa w klauzuli 5 pkt 1 lit. a)–c) Porozumienia ramowego, a pozostawieniem istniejących równoważnych im rozwiązań prawnych. Tym samym TSUE stwierdził, że klauzula 5 pkt 1 Porozumienia ramowego wyznacza państwom członkowskim ogólny cel polegający na zapobieganiu takim nadużyciom, pozostawiając im wybór środków do jego osiągnięcia, pod warunkiem że środki te nie mogą podważać celu ani skuteczności tego Porozumienia ramowego. Trybunał zaznaczył, że w klauzuli 5 Porozumienia ramowego nie przewidziano konkretnych sankcji na wypadek, gdyby stwierdzono jednak istnienie nadużyć. W takiej sytuacji to na państwach członkowskich ciąży obowiązek ustanowienia środków, które muszą być nie tylko proporcjonalne, lecz również wystarczająco skuteczne i odstraszające, aby zagwarantować pełną skuteczność przepisów ustanowionych w wykonaniu Porozumienia ramowego. Obiektywne powody Trybunał wskazał, że sąd krajowy powinien zbadać, czy zawieranie, w publicznym sektorze nauczania religii katolickiej, kolejnych umów o pracę na czas określony może być uzasadnione istnieniem, w prawie krajowym, obiektywnych powodów w rozumieniu klauzuli 5 pkt 1 lit. a) Porozumienia ramowego, a w szczególności, czy wydanie dokumentu poświadczającego zdolność do nauczania przez ordynariusza diecezji w celu umożliwienia nauczycielowi religii katolickiej nauczania tego przedmiotu może stanowić taki obiektywny powód. Pojęcie „obiektywne powody” w rozumieniu klauzuli 5 pkt 1 lit. a) Porozumienia ramowego, powinno być ono rozumiane jako odnoszące się do precyzyjnych i konkretnych okoliczności charakteryzujących określoną działalność, a zatem mogących uzasadniać w tym szczególnym kontekście wykorzystanie kolejnych umów o pracę na czas określony. Rząd włoski podnosił szereg argumentów mających na celu wykazanie, że w niniejszej sprawie istnieją precyzyjne i konkretne okoliczności mogące uzasadnić zawieranie kolejnych umów o pracę na czas określony przez nauczycieli religii katolickiej w szkołach publicznych, przy czym te okoliczności wynikają zasadniczo z relacji między Republiką Włoską a Stolicą Apostolską oraz z elastyczności organizacyjnej wymaganej przy nauczaniu religii katolickiej. Co do kwestii, czy konieczność wydania dokumentu poświadczającego zdolność do nauczania, jakim powinni dysponować nauczyciele religii katolickiej w celu nauczania tego przedmiotu, może stanowić „obiektywny powód” w rozumieniu klauzuli 5 ust. 1 lit. a) Porozumienia ramowego, TSUE stwierdził, że z akt sprawy wynika, iż ten dokument jest wydawany tylko jeden raz, w chwili gdy organ szkolny przedstawia swoją listę kandydatów, i to niezależnie od czasu trwania funkcji powierzonej danemu nauczycielowi religii katolickiej. Wydanie tego dokumentu wszystkim nauczycielom religii katolickiej – bez względu na to, czy zawarli oni umowę na czas nieokreślony lub umowę na czas określony – stanowi zatem aspekt niezależny od czasu trwania funkcji powierzonej nauczycielom religii katolickiej. Podobnie cofnięcie dokumentu poświadczającego zdolność do nauczania stanowi podstawę rozwiązania stosunku pracy zarówno w wypadku mianowanych nauczycieli religii katolickiej, jak i nauczycieli, którzy, tak jak powodowie, mają jedynie umowę na czas określony, i nie stanowi zatem „obiektywnego powodu” w rozumieniu klauzuli 5 pkt 1 lit. a) Porozumienia ramowego. W konsekwencji, o ile nie istnieją „równoważne rozwiązania prawne, zmierzające do zapobiegania nadużyciom” w rozumieniu klauzuli 5 pkt 1 Porozumienia ramowego, co powinien ustalić sąd odsyłający, uregulowanie krajowe, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, nie może zapobiec nadużyciom wynikającym z zawierania kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy na czas określony ani ich sankcjonować. Wykładnia zgodna prawa krajowego Trybunał wskazał, że na sądzie rozpatrującym sprawę spoczywa obowiązek dokonania, w miarę możliwości i w przypadku gdy doszło do nadużyć wynikających z wykorzystania kolejnych umów o pracę na czas określony, wykładni i zastosowania istotnych przepisów prawa krajowego, włącznie ze stosownym ukaraniem tych nadużyć i usunięciem skutków naruszenia prawa UE (wyrok TSUE z 11.2.2021 r., C-760/18, ). W niniejszej sprawie z uwagi na to, że rozpatrywane włoskie przepisy zawierają normy mające zastosowanie do umów o pracę prawa powszechnego, mające na celu sankcjonowanie nadużywania kolejnych umów na czas określony poprzez automatyczne kwalifikowanie umowy o pracę na czas określony jako umowy o pracę na czas nieokreślony, w przypadku gdy czas trwania stosunku pracy przekracza określony okres, zastosowanie takich reguł w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym mogłoby, zdaniem TS, stanowić środek zapobiegający takiemu nadużyciu w rozumieniu klauzuli 5 Porozumienia ramowego. Reasumując TSUE orzekł, że klauzulę 5 Porozumienia ramowego należy interpretować w ten sposób, że, po pierwsze, stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu wykluczającemu nauczycieli religii katolickiej w szkołach publicznych z zakresu stosowania przepisów mających na celu sankcjonowanie nadużywania kolejnych umów na czas określony, gdy w wewnętrznym porządku prawnym nie istnieje żaden inny skuteczny środek sankcjonujący nadużywanie tych umów, i po drugie, że konieczność posiadania dokumentu poświadczającego zdolność do nauczania wydanego przez organ kościelny w celu umożliwienia tym nauczycielom nauczania religii katolickiej nie stanowi „obiektywnego powodu” w rozumieniu klauzuli 5 pkt 1 lit. a) Porozumienia ramowego, ponieważ ten dokument jest wydawany tylko jeden raz – a nie przed każdym rokiem szkolnym implikującym zawarcie umowy o pracę na czas określony. Komentarz Należy wskazać przede wszystkim, że TSUE konsekwentnie uznaje, iż pojęcie „pracownik zatrudniony na czas określony” w rozumieniu klauzuli 3 pkt 1 Porozumienia ramowego obejmuje zarówno zatrudnionych przez podmiot publicznym, jak i prywatny. Z niniejszego wyroku wynika, że brak regulacji zapobiegających nadużywaniu kolejnych umów o pracę na czas określony w odniesieniu do nauczycieli religii katolickiej uczących w instytucjach publicznych, nie stanowi dyskryminacji ze względu na religię (por. art. 18 3a § 1 KP). Natomiast TSUE uznał, że niewystępowanie „obiektywnego powodu” w rozumieniu klauzuli 5 pkt 1 lit. a) Porozumienia ramowego w takiej sytuacji narusza tę klauzulę. Niemniej ponieważ klauzula 5 Porozumienia ramowego nie wywiera bezpośredniego skutku, jednostka nie może powoływać się na tę klauzulę, a w konsekwencji sąd krajowy nie jest zobowiązany do odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego z nią sprzecznego. Przy czym TSUE podkreślił na tym sądzie ciąży obowiązek wykładni zgodnej z unijnym prawem. Tym samym Trybunał podkreślił wiodąca rolę sądu krajowego, który powinien ocenić, w jakim stopniu warunki stosowania oraz skuteczne wykonywanie istotnych przepisów prawa krajowego są odpowiednim środkiem służący zapobieganiu i w razie potrzeby karaniu nadużyć związanych z wykorzystywaniem kolejnych umów o pracę na czas określony. W niniejszym wyroku Trybunał udzielił sądowi odsyłającemu wskazówek służących do dokonywania takiej oceny, które powinny być wykorzystane przez polskie sądy. Wyrok TSUE z 13.1.2022 r., w spr. YT i inni przeciwko przeciwko Ministero dell’Istruzione, dell’Universita e della Ricerca–MIUR i innym, C-282/19,
Wyrok TSUE potwierdza konieczność skutecznego wprowadzenia środków zapobiegających nadużyciom w zawieraniu kolejnych umów o pracę na czas określony z nauczycielami religii katolickiej. Sąd krajowy ma kluczową rolę w ocenie zgodności prawa krajowego z unijnymi standardami. Wniosek jest klarowny - konieczne jest unikanie nadużyć w stosowaniu umów o pracę na czas określony.