Rzeczywista realizacja umowy o pracę przesłanką jej ważności

Sąd okręgowy podzielił pogląd, że decydującą kwestią w ważności umowy o pracę jest rzeczywista realizacja oraz zamiar wzajemnego zobowiązania się stron. ZUS stwierdził, że Ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom, gdyż umowa o pracę była fikcyjna. Po odwołaniu Sąd uznał, że Ubezpieczona faktycznie wykonywała umowę, dlatego podlega ubezpieczeniom społecznym.

Tematyka: umowa o pracę, realizacja umowy, ZUS, ubezpieczenia społeczne, ważność umowy, faktyczne wykonywanie umowy, stan faktyczny, Sąd, konsekwencje ubezpieczeniowe, wyrok sądu

Sąd okręgowy podzielił pogląd, zgodnie z którym o ważności umowy o pracę nie decyduje zamiar dyktujący
potrzebę jej zawarcia, ale to, czy zawierające ją strony miały zamiar wzajemnego zobowiązania się –
pracownik do świadczenia pracy, a pracodawca do dania mu pracy i wynagrodzenia za nią – oraz czy umowa
była w rzeczywistości realizowana.
Stanowisko ZUS
Decyzją z 21.5.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) w W. (dalej: ZUS) stwierdził, że E.B. (dalej:
Ubezpieczona) jako pracownik u płatnika składek A.S. (dalej: Pracodawca) nie podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 23.1.2021 r. W uzasadnieniu decyzji
ZUS wskazał, że w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego ustalił, że Ubezpieczona została
zgłoszona do ubezpieczeń wyłącznie w celu uzyskania świadczeń z tego tytułu, a nie faktycznego wykonywania
zatrudnienia. Zdaniem ZUS świadczyły o tym wyjaśnienia Ubezpieczonej w przedmiocie niewykonywania pracy
u Pracodawcy, brak reakcji Pracodawcy na wysłaną przez ZUS korespondencję, brak dowodów na świadczenie
pracy, brak orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy, a także brak szkolenia wstępnego w dziedzinie
BHP.
Ubezpieczona 2.6.2021 r. wniosła odwołanie od ww. decyzji i wskazała, że od sierpnia 2013 r. była zatrudniona
u S.S., a z uwagi na jego śmierć jej stosunek pracy był kontynuowany na rzecz sukcesora, tj. Pracodawcy. Strony
podpisały umowę o pracę 22.1.2021 r. oraz zadecydowały, że – z uwagi na pandemię – Ubezpieczona będzie
wykonywała obowiązki służbowe zdalnie. Ubezpieczona otrzymała od Pracodawcy skierowanie do lekarza medycyny
pracy, który ocenił, że jej stan zdrowia nie pozwala na wykonywanie pracy i ponoszenie odpowiedzialności za
wykonywane obowiązki. Ubezpieczona zadeklarowała chęć powrotu do pracy, gdy pozwoli jej na to stan zdrowia.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie ww. odwołania, a w uzasadnieniu zajętego stanowiska
podkreślił, że strony w toku postępowania wyjaśniającego nie udowodniły nawiązania stosunku pracy ani
świadczenia jej przez Ubezpieczoną na rzecz Pracodawcy.
Stan faktyczny
Działalność gospodarczą S.S. prowadził pod firmą Zakład (...) S.S. i w jej ramach 1.8.2013 r. zatrudnił Ubezpieczoną
na stanowisku specjalisty ds. finansów i administracji. Po śmierci S.S. w 2018 r. prowadzenie przedsiębiorstwa
kontynuowała jego żona – Pracodawca.
Ubezpieczona w czerwcu 2019 r. dowiedziała się, że jest w ciąży, a od 27.8.2019 r. była niezdolna do pracy,
25.1.2020 r. urodziła dziecko i do 22.1.2021 r. przebywała na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim. Ponadto w tym
dniu strony zawarły umowę o pracę na okres od 23.1.2021 r. do 31.1.2023 r. z wynagrodzeniem w wysokości 3500 zł
miesięcznie. Z uwagi na pandemię oraz fakt, że Ubezpieczona ma małe dziecko strony ustaliły, że będzie pracowała
zdalnie, a do jej obowiązków służbowych będzie należało stworzenie bazy klientów oraz wysyłanie do nich ofert
współpracy. Ok. 3–4 dni po zawarciu ww. umowy, lekarz prowadzący Ubezpieczonej stwierdził, że nie jest ona
zdolna do pracy i wydał jej zwolnienie lekarskie (datowane od 23.1.2021 r.).
Z uzasadnienia Sądu
Sporne w rozpatrywanej sprawie było to, czy strony począwszy od 23.1.2021 r. łączył stosunek pracy i czy
Ubezpieczona z tego tytułu powinna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423
ze zm.; dalej: SysUbSpołU) ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo podlegają osoby fizyczne, które
na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. W myśl art. 13 pkt 1
SysUbSpołU następuje to od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. Stosownie zaś do treści definicji
zawartej w art. 2 ustawy z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.; dalej: KP) pracownikiem
jest osoba zatrudniona m.in. na podstawie umowy o pracę. Użyty zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między
pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy, którego
istotą jest – w świetle art. 22 § 1 KP – uzewnętrznienie woli umawiających się stron, z których jedna deklaruje chęć
wykonywania pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania pracodawcy, natomiast druga – stworzenia
stanowiska pracy i zapewnienia świadczenia pracy za wynagrodzeniem. Celem i zamiarem stron umowy o pracę
powinna być każdorazowo faktyczna realizacja treści stosunku pracy, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze
strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika –
ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego za pracę.

Dla stwierdzenia, czy zaistniały podstawy do objęcia ubezpieczeniem społecznym wymagane jest ustalenie,
czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu pracy określonego rodzaju, na rzecz
pracodawcy i pod jego kierownictwem. Przy ocenie istnienia tytułu do ubezpieczenia społecznego nacisk kładzie
się na ustalenie faktycznego wykonywania umowy czy działalności (wyrok SN z 26.2.2013 r., I UK 472/12,
).
Nie wystarczy zatem zawarcie samej umowy, lecz konieczne jest rozpoczęcie jej wykonywania. Umowa taka powinna
mieć, przynajmniej w zamiarze, realne znaczenie gospodarcze, w innym bowiem przypadku można by mówić jedynie
o relacji grzecznościowej, a nie stosunku prawnym.
W rozpoznawanej sprawie ZUS argumentował, że nie doszło do nawiązania stosunku pracy między stronami, o czym
świadczył m.in. fakt, że rozpoczęcie stosunku pracy miało nastąpić od 23.1.2021 r., a w tej dacie Ubezpieczona była
niezdolna do pracy.
W ocenie Sądu Ubezpieczona udowodniła jednak, że po zawarciu umowy o pracę przystąpiła do wykonywania
umowy. Przeprowadzone postępowanie dowodowe doprowadziło Sąd do wniosku, że Ubezpieczona podjęła
czynności służbowe wynikające z umowy o pracę, tj. stworzyła plik, gdzie gromadziła dane firm, do których po
udostępnieniu jej hasła do skrzynki mailowej miała wysyłać oferty współpracy. Zauważyć przy tym należało, że
udostępniono jej hasło do służbowej skrzynki mailowej dopiero 23.2.2021 r., a Pracodawcy zależało na tym, aby
oferty do klientów były wysyłane właśnie z tej skrzynki, a nie z prywatnego adresu e-mail Ubezpieczonej. Siłą rzeczy,
nie miała ona więc możliwości wcześniejszego wykonania czynności związanych z wysyłką ofert i na początkowym
etapie swojej pracy skupiła się na stworzeniu listy potencjalnych klientów. Zauważyć przy tym należy, że
Ubezpieczona otrzymała zwolnienie lekarskie z datą wcześniejszą o 3–4 dni od jego wydania, czego ZUS nie
kwestionował. Oznacza to, że zanim wydano jej zwolnienie lekarskie, mogła ona podjąć czynności służbowe
przygotowujące do etapu wysyłki ofert do klientów.
Sąd zważył, że nie można uznać przedmiotowej umowy o pracę za pozorną z tego tylko względu, że stanowiłaby dla
Ubezpieczonej podstawę do pobierania zasiłku chorobowego. W orzecznictwie utrwalony jest bowiem pogląd, że nie
można uznać za sprzeczny z ustawą lub zmierzający do jej obejścia, zamiaru zawarcia umowy o pracę polegającego
na uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nawet gdyby był to jedyny cel przyświecający
przystępującemu do umowy pracownikowi. Nie jest bowiem obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu
osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa
o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego
i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń
z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa. O czynności prawnej mającej na celu
obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń
wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. O ważności umowy o pracę nie
decyduje zamiar dyktujący potrzebę jej zawarcia, lecz to, czy zawierające ją strony miały zamiar wzajemnego
zobowiązania się – pracownik do świadczenia pracy, a pracodawca do dania mu pracy i wynagrodzenia za
nią – oraz czy umowa była w rzeczywistości realizowana (wyrok SN z 5.10.2005 r., I UK 32/05,
). Przy
czym należy dodać, że z zeznań Ubezpieczonej wynikało, że dopiero po podjęciu czynności wynikających z umowy
o pracę ujawniły się u niej problemy zdrowotne, niepozwalające na sprostanie obowiązkom służbowym. Oznacza to
zatem, że przy zawieraniu umowy o pracę celem Ubezpieczonej nie było uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia
chorobowego, ponieważ 22.1.2021 r. nie zdawała sobie ona jeszcze sprawy z tego, że takie świadczenia będą jej
potrzebne.
Z opisanych przyczyn Sąd zmienił zaskarżoną decyzję, zgodnie z żądaniem Ubezpieczonej, tj. stwierdził, że jako
pracownik Pracodawcy podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu
i wypadkowemu od 23.1.2021 r.

Komentarz
W treści analizowanego rozstrzygnięcia Sąd wypowiedział się o przesłankach warunkujących ważność umowy
o pracę, a także o objęciu ubezpieczeniem społecznym, jako o konsekwencji nawiązania stosunku pracy. Wykazanie
faktycznego wykonywania umowy o pracę – jakiego dokonała Ubezpieczona w przedmiotowej sprawie –
zadecydowało o braku pozorności zawartej umowy, a tym samym o jej ważności i dalej o podleganiu ubezpieczeniom
społecznym, z których wynikają konkretne uprawnienia i świadczenia. Takiej oceny dokonuje sąd, mając
każdorazowo na uwadze stan faktyczny i okoliczności konkretnej sprawy.

Wyrok SO w Warszawie z 14.1.2022 r., VII U 837/21,

Sąd wskazał, że faktyczne wykonywanie umowy o pracę jest kluczowe dla jej ważności i podlegania ubezpieczeniom. W analizowanym przypadku Sąd uznał umowę za ważną, ponieważ Ubezpieczona rzeczywiście podjęła działania związane z umową. Decyzja sądu wprowadza jasne kryteria dotyczące oceny ważności umowy o pracę i konsekwencji ubezpieczeniowych.