Zmiany w projekcie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej przedstawiło nową wersję projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, czyli tzw. ustawę o ochronie sygnalistów. Ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Nowa wersja projektu wprowadza szereg zmian w definicjach, katalogu osób objętych ustawą, wyłączeniach z postanowień ustawy, procedurach wewnętrznych i zewnętrznych, ochronie anonimowych zgłaszających oraz przepisach karanych, co stanowi istotną zmianę w polskim systemie ochrony sygnalistów.
Tematyka: ustawa, ochrona sygnalistów, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, zmiany, definicje, katalog osób, procedury wewnętrzne, procedury zewnętrzne, kary, vacatio legis
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej przedstawiło nową wersję projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, czyli tzw. ustawę o ochronie sygnalistów. Ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Nowa wersja projektu wprowadza szereg zmian w definicjach, katalogu osób objętych ustawą, wyłączeniach z postanowień ustawy, procedurach wewnętrznych i zewnętrznych, ochronie anonimowych zgłaszających oraz przepisach karanych, co stanowi istotną zmianę w polskim systemie ochrony sygnalistów.
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej przedstawiło nową wersję projektu ustawy o ochronie osób
zgłaszających naruszenia prawa, czyli tzw. ustawę o ochronie sygnalistów. W porównaniu z poprzednią
wersją zaproponowano kilka zmian. Ustawa pozwoli na wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz.
UE L Nr 305, str. 17 oraz Dz.Urz. UE L Nr 347, str. 1). W polskim prawie brak jest regulacji dotyczącej ochrony
osób, które działając w dobrej wierze i w interesie publicznym zgłaszają lub ujawniają informacje
o naruszeniach prawa.
W 2021 r. zaprezentowano projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Na stronie Rządowego
Centrum Legislacji 12.4.2022 r. pojawiła się nowa wersja projektu ustawy o sygnalistach z 6.4.2022 r. Poniżej
przedstawiono porównanie rozwiązań prawnych zawartych w obu wersjach projektu.
Porównanie wersji projektów ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa
Obszar, w którym Rozwiązania w wersji projektu ustawy z 6.4.2022 r. w porównaniu do rozwiązań
dokonano zmiany z wersji z 14.10.2021 r.
Zmiany w słowniku
pojęć • Usunięcie ze słownika pojęcia „pracownik”. Wprowadzenie pojęcie „podmiot prawny”,
zamiast „pracodawca”.
• Wprowadzenie nowego pojęcia „postępowania prawnego”, czyli postępowania
toczącego się na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego lub regulacji
wewnętrznych wydanych w wykonaniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego,
w szczególności: karne, cywilne, dyscyplinarne, antymobbingowe, o naruszenie
dyscypliny finansów publicznych.
Katalog osób, do Do katalogu zgłaszających dodano:
których będzie
stosowana ustawa • pracownika tymczasowego,
• praktykanta,
• funkcjonariusza, w rozumieniu ustawy z 18.2.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura
Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa,
Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 723),
• żołnierza zawodowego.
Wyłączenia Wymogami ustawy nie będą objęte urzędy albo jednostki organizacyjne gminy liczące
z postanowień ustawy mniej niż 10 000 mieszkańców.
Katalog naruszeń prawa Dodanie do katalogu naruszeń prawa interesy finansowe skarbu państwa
Rzeczypospolitej Polskiej.
Katalog zakazanych Do katalogu działań odwetowych dodano:
działań odwetowych
• niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na
okres próbny, w przypadku gdy pracownik miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie
z nim zawarta taka umowa,
• obniżenie wysokości świadczeń związanych z pracą,
• przymus, zastraszanie lub wykluczenie,
• mobbing,
• dyskryminację,
• niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie,
• spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej lub utratę dochodu,
• wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym nadszarpnięcie reputacji, zwłaszcza
w mediach społecznościowych.
Procedura zamiast Określanie wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań
regulaminu następczych w formie „procedury wewnętrznej” a nie jak poprzednio w „regulaminie
zgłoszeń”.
Wspólna procedura Nowa wersja ustawy przewiduje możliwość ustalenia wspólnej procedury wewnętrznej na
podstawie umowy dla kilku urzędów lub jednostek organizacyjnych w ramach jednej
gminy lub kilku gmin, pod warunkiem zapewnienia ich odrębności i niezależności od
procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych i podejmowania działań następczych.
Podmioty zewnętrzne Nowe rozwiązanie przewidujące, że podmiot zewnętrzny może zostać upoważniony
obsługujące zgłoszenia przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych. Upoważnienie podmiotu
wewnętrzne zewnętrznego wymagać będzie zawarcia umowy, w której podmiot prawny powierzy
obsługę przyjmowania zgłoszeń, potwierdzania przyjęcia zgłoszenia, przekazania
informacji zwrotnej oraz zapewnienia informacji na temat procedury wewnętrznej
z zastosowaniem rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapewniających zgodność
tych czynności z ustawą.
Podmiot, do którego Zgłaszający będzie mógł dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego dokonania
dokonuje się zgłoszeń zgłoszenia wewnętrznego nadal do Rzecznika Praw Obywatelskich ale także do organu
zewnętrznych publicznego. Przy czym organem publicznym, do którego będzie można zgłaszać
informacje o naruszeniu prawa będą naczelne i centralne organy administracji rządowej,
organy państwowe, organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego, regionalne
izby obrachunkowe, Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Komendant Główny
Straży Pożarnej oraz Urząd Komisji Nadzoru Finansowego.
Ochrona zgłaszającego Jeżeli informacja o naruszeniu prawa zostanie zgłoszona anonimowo podmiotowi
anonimowo prawnemu, Rzecznikowi Praw Obywatelskich lub organowi publicznemu lub ujawniona
publicznie, a następnie dojdzie do ujawnienia tożsamości zgłaszającego i doświadczy on
działań odwetowych, będzie podlegał ochronie takiej jak zgłaszający nieanonimowo.
W poprzedniej wersji rozwiązanie takie nie było oczywiste. Zniknął zapis mówiący
o możliwości wyboru przez pracodawcę lub organ publiczny czy rozpatruje zgłoszenia
dokonane anonimowo.
Okres przechowywania Dane w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych będą przechowywane przez okres 12 miesięcy
danych od dnia zakończenia działań następczych. Poprzedni termin wynosił 5 lat i liczony był od
dnia przyjęcia zgłoszenia.
Terminy na Wprowadzenie obowiązku realizacja ustalenia:
ustanowienie procedur
• procedury wewnętrznej przez podmioty prywatne, na rzecz których wykonuje pracę co
najmniej 250 osób,
• procedury wewnętrznej przez podmioty prywatne, wykonujące działalność w zakresie
usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy
i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objęte
zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II
załącznika do dyrektywy 2019/1937/UE,
• procedury wewnętrznej przez podmioty publiczne,
• procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych albo procedury zewnętrznej przez
Rzecznika Praw Obywatelskich albo organ publiczny
w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy.
Przepisy karne
• Dodano usiłowanie utrudnienia dokonanie zgłoszenia.
• Rozróżniono utrudnianie i usiłowanie dokonania zgłoszenia od stosowania przemocy,
groźby lub podstępu przy utrudnianiu lub usiłowaniu dokonania zgłoszenia. Przewidziano
karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2
w przypadku stosowania przemocy, groźby lub podstępu przy utrudnianiu lub usiłowaniu
dokonania zgłoszenia.
• Wprowadzono regulację, zgodnie z którą jeśli stosowane będą łącznie więcej niż 2
działania odwetowe wobec osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego,
może być orzeczona kara pozbawienia wolności do lat 3.
• Obniżono w niektórych przypadkach górny wymiar ustawowego zagrożenia, np.:
naruszenie zasad poufności zagrożone będzie karą roku pozbawienia wolności, a nie jak
w poprzedniej wersji karą 3 lat pozbawienia wolności. Ponadto za niewdrożenie
procedury wewnętrznej, może zostać orzeczona kara grzywny, a nie jak w poprzedniej
wersji kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
Vacatio legis Wydłużenie terminu na wejście w życie ustawy z 14 dni do 2 miesięcy od jej dnia
ogłoszenia.
Nowa wersja ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa wprowadza istotne zmiany w zakresie definicji, katalogu osób objętych ustawą, procedur wewnętrznych i zewnętrznych, karach dla osób utrudniających zgłoszenia oraz vacatio legis. Dzięki tym zmianom polski system ochrony sygnalistów staje się bardziej kompleksowy i zgodny z wymaganiami prawnymi Unii Europejskiej.