Działalność nierejestrowana a świadczenie pielęgnacyjne
W postępowaniu administracyjnym analizowano związek między niepodejmowaniem pracy a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną w kontekście przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Decyzja SKO oraz opinia WSA w Poznaniu dotyczą interpretacji przepisów dotyczących warunków uzyskania tego świadczenia w sytuacji konieczności opieki nad bliską osobą. Sprawa porusza kwestie rezygnacji z pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki oraz analizy działalności nierejestrowanej w kontekście warunków przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.
Tematyka: działalność nierejestrowana, świadczenie pielęgnacyjne, opieka nad osobą niepełnosprawną, rezygnacja z pracy zarobkowej, wyrok WSA, interpretacja przepisów
W postępowaniu administracyjnym analizowano związek między niepodejmowaniem pracy a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną w kontekście przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Decyzja SKO oraz opinia WSA w Poznaniu dotyczą interpretacji przepisów dotyczących warunków uzyskania tego świadczenia w sytuacji konieczności opieki nad bliską osobą. Sprawa porusza kwestie rezygnacji z pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki oraz analizy działalności nierejestrowanej w kontekście warunków przyznania świadczenia pielęgnacyjnego.
W postępowaniu administracyjnym konieczne jest ustalenie związku między niepodejmowaniem pracy a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną, tj. wymiaru opieki w kontekście braku możliwości podjęcia pracy, co stanowi przesłankę przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Postępowanie przed organami Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej: SKO) w wyniku rozpatrzenia sprawy z odwołania M.B.-A. (dalej: Skarżąca) utrzymało w mocy decyzję Burmistrza Miasta i Gminy P. (dalej: Organ) z października 2021 r., wydaną w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego. W uzasadnieniu Organ uznał, że Skarżąca nie podejmuje zatrudnienia, przy czym prowadzi nierejestrowaną działalność, która nie jest działalnością gospodarczą i nie można jej traktować jako podjęcia zatrudnienia lub wykonywania innej pracy zarobkowej. Oceniając te okoliczności na płaszczyźnie art. 17 ust. 1 pkt. 1 ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615; dalej: ŚwRodzU), SKO wyjaśniło, że należy go stosować wyłącznie do takich stanów faktycznych, w których zakres opieki wyklucza możliwość podjęcia jakiejkolwiek pracy zarobkowej, nawet w niepełnym wymiarze. Przepisy nie przewidują możliwości przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości części kwoty tego świadczenia. Zdaniem SKO, skoro Skarżąca sprawuje opiekę nad ojcem przez niepełny miesiąc, to nie spełnia jednego z warunków przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, tj. wymogu konieczności stałej lub długotrwałej opieki. Przedmiot sporu Przedmiotem kontroli w sprawie jest decyzja SKO, utrzymująca w mocy decyzję odmawiającą Skarżącej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad niepełnosprawnym ojcem. Materialnoprawną podstawę wydania ww. decyzji stanowił art. 17 ŚwRodzU, zgodnie z którym świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje innym osobom, na których zgodnie z KRO ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności. Stanowisko WSA w Poznaniu W tym kontekście WSA w Poznaniu zauważył, że SKO nie wzięło pod uwagę wszystkich aspektów funkcjonalnych i celowościowych, jakie należało uwzględnić przy wykładni art. 17 ust. 1 pkt. 1 ŚwRodzU. Z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU i art. 3 pkt. 22 ŚwRodzU wynika, że jedną z podstawowych przesłanek uprawniających do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego jest stała i osobista opieka ubiegającego się o przyznanie świadczenia nad osobą niepełnosprawną. Drugą zaś przesłanką jest rezygnacja (lub powstrzymanie się) z pracy zarobkowej, spowodowana koniecznością sprawowania stałej lub długotrwałej opieki nad osobą bliską o określonym stopniu niepełnosprawności. Dlatego też w sytuacji, gdy opieka nie nosi cech opieki stałej lub długotrwałej, taki związek przyczynowo-skutkowy między koniecznością rezygnacji z zarobkowania (lub niepodejmowania zatrudnienia) a opieką nie istnieje. W postępowaniu administracyjnym konieczne jest zatem ustalenie związku między niepodejmowaniem pracy a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną, tj. wymiaru opieki w kontekście braku możliwości podjęcia pracy. Należy też podkreślić, że sprawowanie opieki zgodnej z wymogami danego orzeczenia o niepełnosprawności, nawet jeżeli z uwagi na stan zdrowia (sprawności organizmu) i potrzeby osoby niepełnosprawnej wymaga wykonywania opieki lub pomocy w sposób stały, nie musi polegać na wykonywaniu czynności opiekuńczych lub pomocowych „stale przez cały dzień”. Skarżąca ma rację, iż warunku „stałej lub długotrwałej” opieki nie można rozumieć jako wykonywania opieki nieustannie i przez 24 godziny na dobę, lecz ma to być opieka nad niepełnosprawną osobą, której zakres wyznaczony jest niepełnosprawnością osoby wymagającej opieki, a więc koniecznością wykonywania czynności warunkujących egzystowanie tej osoby z poszanowaniem godności człowieka (wyrok NSA z 7.5.2019 r., I OSK 3946/18, ). Z wywiadu środowiskowego wynika jednoznacznie, że Skarżąca sprawuje opiekę nad niepełnosprawnym ojcem niezdolnym do samodzielnej egzystencji, który wymaga pomocy drugiej osoby w codziennych czynnościach. W obowiązującym stanie prawnym ustawodawca na płaszczyźnie art. 17 ŚwRodzU nie dopuszcza możliwości pozostawania opiekuna w jakimkolwiek stosunku zatrudnienia czy stosunku prawnym dotyczącym innej pracy zarobkowej, gdyż sprawowanie opieki w sposób oczywisty stanowi przeszkodę do wykonywania pracy zawodowej. Stąd też prezentowany jest pogląd, że art. 17 ust. 1 ŚwRodzU należy stosować wyłącznie do takich stanów faktycznych, w których zakres wykonywanej opieki wyklucza możliwość podjęcia jakiejkolwiek pracy zarobkowej. Zdaniem WSA w Poznaniu nie chodzi tu jednak o fizyczną niemożność podjęcia jakiejkolwiek innej aktywności (brak czasu w ciągu doby), lecz przeszkodę życiowo-organizacyjną, związaną z koniecznością wykonywania określonych czynności opiekuńczych w określonych porach dnia i tygodnia, jak również stałego czuwania i pozostawania w pełnej gotowości do wykonywania niezbędnej pomocy w ramach wykonywanej opieki. Sporadyczna działalność nierejestrowana W ocenie WSA w Poznaniu fakt wykonywania sporadycznej, niesystematycznej (podejmowanej nieregularnie) aktywności, z której może być uzyskiwany niewielki, a wręcz znikomy dochód roczny w warunkach tzw. działalności nierejestrowanej nie stanowi ani podstawy do uznania, że Skarżąca nie wykonuje stałej opieki nad swoim ojcem, ani też przeszkody do przyjęcia, że Skarżąca zrezygnowała z aktywności zarobkowej (spełnia warunek niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej) w związku z koniecznością wykonywania tej opieki. Tego rodzaju aktywność, tj. zajmowanie się fotografią w sposób niesystematyczny (raz lub dwa razy w miesiącu, jednorazowo od 30 do 45 min), nawet jeżeli stanowi jakiś rodzaj działalności zarobkowej, to nie jest zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową, o której mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU w zw. z art. 3 pkt. 22 ŚwRodzU. Drugi z wymienionych artykułów stanowi, że zatrudnienie lub inna praca zarobkowa oznacza wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Art. 5 ust. 1 ustawy z 6.3.2018 r. Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162) określa wprost, że działalności gospodarczej nie stanowi działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia, i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej. Podejmowana przez Skarżącą działalność nie stanowi zatem pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 3 pkt 22 ŚwRodzU) ani innego rodzaju pracy zarobkowej. Jej sporadyczne, nieregularne wykonywanie, nawet jeśli skutkuje uzyskaniem pewnego niewielkiego dochodu rocznego, nie jest objęte wymogiem rezygnacji z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU. Ponadto uwarunkowania tej aktywności oraz wykonywanej opieki nad niepełnosprawnym ojcem (wspólne zamieszkiwanie z ojcem; możliwość skorzystania ze wsparcia męża Skarżącej) nie stanowią przeszkody do uznania stałości sprawowanej opieki, adekwatnej do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Reasumując, w prawie ziściły się przesłanki przyznania Skarżącej przedmiotowego świadczenia opiekuńczego, o których mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, a zarazem nie zachodzi negatywna przesłanka z art. 17 ust. 5 pkt. 2 lit. a ŚwRodzU. W tym stanie rzeczy WSA w Poznaniu stwierdził, że skarga była zasadna i uchylił zaskarżoną decyzję. Komentarz Rozpatrując stan faktyczny ustalony w niniejszej sprawie, WSA w Poznaniu skoncentrował się na analizie przesłanek przysługiwania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze szczególnym uwzględnieniem okoliczności, jaką jest rezygnacja (lub powstrzymanie się) z pracy zarobkowej, spowodowana koniecznością sprawowania stałej lub długotrwałej opieki nad osobą bliską o określonym stopniu niepełnosprawności. W tym kontekście WSA w Poznaniu dokonał przeglądu definicji legalnych takich pojęć jak: „zatrudnienie lub inna praca zarobkowa” oraz „działalność gospodarcza” i na tej podstawie stwierdził, że wykonywanie dorywczej, sporadycznej, nieregularnej i przynoszącej bardzo niskie (a wręcz znikome) dochody działalności (niejako hobbystycznej) nie stanowi przesłanki negatywnej przyznania przedmiotowego świadczenia. Tym samym uznał, że Skarżącej, która w takim właśnie zakresie zajmuje się fotografią, przysługuje prawo do wnioskowanego o świadczenie z tytułu opieki sprawowanej nad niepełnosprawnym ojcem. Wyrok WSA w Poznaniu z 10.5.2022 r., II SA/Po 60/22,
Wyrok WSA w Poznaniu potwierdził prawo Skarżącej do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na adekwatność opieki nad niepełnosprawnym ojcem oraz brak przeszkód w przypadku sporadycznej działalności nierejestrowanej. Analiza prawna skoncentrowała się na związku między rezygnacją z pracy zarobkowej a sprawowaniem stałej lub długotrwałej opieki. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla interpretacji przepisów dotyczących przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych.