Emerytury pomostowe na nowych zasadach

Ustawowe warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej uległy zmianie, co wpłynęło na możliwość przyznawania świadczenia osobom, które złożą wniosek o jego przyznanie, nie rozwiązując stosunku pracy. Emerytura pomostowa przysługuje osobom ubezpieczonym, które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Istotnym problemem było niepozostawanie przez ubezpieczonego w stosunku pracy. Nowelizacja ma na celu uelastycznienie warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej oraz wprowadzenie kontroli decyzji organu rentowego w sądowym postępowaniu odwoławczym.

Tematyka: emerytury pomostowe, zmiany ustawy, warunki nabycia prawa, świadczenie emerytalne, kontrola decyzji organu rentowego, sądowa kontrola, Państwowa Inspekcja Pracy, ustawa o emeryturach pomostowych

Ustawowe warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej 20.4.2022 r. uległy zmianie. Ustawodawca
zdecydował o przyznawaniu przedmiotowego świadczenia osobom, które złożą wniosek o jego przyznanie,
nie rozwiązawszy stosunku pracy, a jednocześnie spełniają wszystkie pozostałe warunki wymagane do jego
uzyskania.
Emerytura pomostowa
Emerytura pomostowa jest świadczeniem, które zostało zdefiniowane i którego warunki nabycia i utraty wskazano
w ustawie z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1924; dalej: EmPomU), a także
w ustawie z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz.
504; dalej: EmRentyFUSU). Jest to świadczenie przysługujące osobom ubezpieczonym, które wykonywały prace
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w pełnym wymiarze czasu pracy.
Jak czytamy w uzasadnieniu do wprowadzonych zmian istotnym problemem, jaki pojawił się w stosowaniu EmPomU,
była realizacja w praktyce ustawowego warunku nabycia prawa do emerytury pomostowej, określonego w art. 4 pkt.
7 EmPomU, tj. niepozostawania przez ubezpieczonego w stosunku pracy. Warunek rozwiązania stosunku pracy
został przewidziany przez ustawodawcę z uwagi na charakter świadczenia, jakim jest emerytura pomostowa.
Świadczenie to (o charakterze okresowym, przysługujące do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego)
skierowane jest do osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, u których
wraz z wiekiem bardzo istotnie zmniejsza się możliwość wykonywania pracy, związana z malejącą wydolnością
psychofizyczną pracownika (art. 3 ust. 1–3 EmPomU). Widać to zwłaszcza w definicji pracy w szczególnych
warunkach, zawartej w art. 3 ust. 1 EmPomU, zgodnie z którym prace w szczególnych warunkach to te związane
z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie
zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami
technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają
przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się
jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku.
Istota zmiany
Jak czytamy na stronie Prezydenta RP, celem ustawy z 9.3.2022 r. o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 755; dalej: ZmEmPomU22) jest wprowadzenie zmian
uelastyczniających warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej.
Warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej
Warunki nabywania i utraty prawa do emerytury pomostowej zostały uregulowane w art. 4 EmPomU, w którym
ustawodawca przewidział następujące (łączne) przesłanki uzyskania przedmiotowego świadczenia:
1. urodzenie po 31.12.1948 r.;
2. posiadanie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszącego co najmniej
15 lat;
3. osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4. posiadanie okresu składkowego i nieskładkowego, ustalonego na zasadach określonych w art. 5–9
EmRentyFUSU i art. 11 EmRentyFUSU, wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla
mężczyzn;
5. wykonywanie pracy przed 1.1.1999 r. w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu
art. 3 ust. 1 i 3 EmPomU lub art. 32 i art. 33 EmRentyFUSU;
6. wykonywanie pracy po 31.12.2008 r. w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu
art. 3 ust. 1 i 3 EmPomU;
7. rozwiązanie stosunku pracy.
Głowna zmiana dotyczy przyznawania emerytury pomostowej osobom, które złożą wniosek o jej przyznanie, nie
rozwiązawszy stosunku pracy, a spełniają jednocześnie pozostałe warunki wymagane do uzyskania tego
świadczenia. W związku z tym wykreślono (uchylono) jeden z warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej
(art. 4 pkt 7 EmPomU), tj. niepozostawanie przez ubezpieczonego w stosunku pracy (art. 1 pkt 1 ZmEmPomU22).

Zawieszenie emerytury pomostowej
Ponadto wprowadzono zmianę, na podstawie której w postępowaniu o przyznanie emerytury pomostowej będzie
stosowany również art. 103a EmRentyFUSU, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu
na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego
rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa
do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.
Na skutek takiego rozwiązania osobie, która wystąpi o ustalenie prawa do emerytury pomostowej przed
rozwiązaniem stosunku pracy, a spełni pozostałe warunki ustalenia tego prawa, organ rentowy wyda decyzję
o przyznaniu emerytury pomostowej. Emerytura ta nie będzie jednak wypłacana, gdyż prawo do niej ulegnie
zawieszeniu (art. 1 pkt 2 ZmEmPomU22).
Wprowadzone zmiany mają za zadanie wyeliminować po stronie ubezpieczonego ryzyko utraty źródła dochodu,
gdy brak jest podstaw do przyznania emerytury pomostowej. Dotychczasowa praktyka stosowania EmPomU
wskazała bowiem na częste trudności w zweryfikowaniu posiadanej dokumentacji ubezpieczonego, np. wynikające
z niepotwierdzenia okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Sądowa kontrola prawa do emerytury pomostowej
Skutkiem wprowadzonych zmian jest również rozszerzeniu zakres kontroli decyzji organu rentowego co do spełniania
pozostałych (poza niepozostawaniem w stosunku pracy) warunków ustawowych nabycia prawa do emerytury
pomostowej, dokonywanej w sądowym postępowaniu odwoławczym.
Zadania Państwowej Inspekcji Pracy
Zmian dokonano również w zakresie kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze (art. 4 ZmEmPomU22). Zmiany, na podstawie których poszerzono zadania
Państwowej Inspekcji Pracy, wprowadzono w ustawie z 13.4.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2019
r. poz. 1251). Ich katalog został uzupełniony o:
• kontrolę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze;
• kontrolę ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
o których mowa w art. 41 ust. 4 EmPomU.
Ponadto właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy uzyskają uprawnienie do nakazania pracodawcy:
• umieszczenia stanowiska pracy, na którym są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze, w wykazie stanowisk pracy, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 EmPomU, wykreślenia go z wykazu
oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym wykazie;
• umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 EmPomU, wykreślenia go z ewidencji oraz
sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tej ewidencji.
Etap legislacyjny
Ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, tj. 20.4.2022 r., z wyjątkiem art. 1 pkt 5 i art. 4
ZmEmPomU22, które dotyczą zakresu i trybu kontroli kwalifikowania prac jako prac w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, i które wejdą w życie 1.1.2023 r.

Zmiany w ustawie o emeryturach pomostowych mają na celu eliminację ryzyka utraty dochodu przez ubezpieczonych oraz wprowadzenie kontroli decyzji organu rentowego przez sąd. Dodatkowo Państwowa Inspekcja Pracy otrzymuje nowe zadania związane z kontrolą pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach. Ustawa weszła w życie 20.4.2022 r., z wyjątkiem niektórych przepisów, które zaczną obowiązywać od 1.1.2023 r.