Alternatywne roszczenia zwolnionego pracownika

W przypadku nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracownik może żądać bezskuteczności wypowiedzenia lub przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach albo odszkodowania. Sąd pracy orzeka o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach oraz o odszkodowaniu, a roszczenia te mają charakter alternatywy rozłącznej. Pracownik może zmienić żądanie w trakcie procesu, ale zamiana roszczenia o odszkodowanie na przywrócenie do pracy wymaga zgody pracodawcy.

Tematyka: wypowiedzenie umowy o pracę, przywrócenie do pracy, odszkodowanie, roszczenia alternatywne, wyrok sądu pracy, postanowienie sądu najwyższego, art. 45 KP, art. 56 KP, zmiana żądania w trakcie procesu, kontradyktoryjność postępowania sądowego, restytucja stosunku pracy, możliwość zaskarżenia orzeczenia

W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub
narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, w zależności od żądania pracownika, co do zasady sąd
pracy orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu
pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Pracownikowi, z którym rozwiązano
umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie,
przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie.
Przywrócenie pracownika do pracy a odszkodowanie
Przywrócenie przez sąd pracownika do pracy na poprzednich warunkach oznacza, że pracodawca jest obowiązany
zatrudnić go na takim samym stanowisku, jakie zajmował uprzednio, zapewnić mu możliwość wykonywania takiej
samej pracy i za wynagrodzeniem zgodnym z przepisami płacowymi obowiązującymi u tego pracodawcy. Obowiązek
ten ciąży na pracodawcy pod warunkiem terminowego zgłoszenia przez pracownika gotowości niezwłocznego
podjęcia pracy. W następstwie tych dwóch zdarzeń - wyroku przywracającego do pracy i zgłoszenia przez
pracownika gotowości podjęcia pracy - następuje reaktywowanie stosunku pracy (zob. wyrok SN z 15.1.2020 r., III
PK 199/18,
).
Zawarte w art. 45 § 1 i art. 56 § 1 KP roszczenia mają charakter alternatywy rozłącznej, więc nie można domagać się
równocześnie odszkodowania za wadliwe prawnie rozwiązanie stosunku pracy oraz przywrócenia do pracy (zob.
wyrok SN z 23.1.2020 r., II PK 142/18,
; wyrok SN z 16.7.2015 r., II PK 169/14,
). Po wniesieniu pozwu
pracownik może w trakcie procesu zmienić żądanie i zamiast dochodzonego początkowo przywrócenia do pracy
wnieść o zasądzenie odszkodowania, bez zgody pracodawcy nie jest natomiast dopuszczalna zamiana roszczenia
o odszkodowanie na roszczenie o przywrócenie do pracy (zob. wyrok z 8.12.2016 r., II PK 264/15,
). Jednak
brak takiej zgody może być uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, jeśli pracodawca blokuje
ochronę praw w sposób bardziej adekwatny do sytuacji, w której znalazł się pracownik, np. ze względu na trudności
w nawiązaniu nowego stosunku pracy z uwagi na wiek, stan zdrowia, ciążę, posiadanie małych dzieci (zob. wyrok SN
z 11.2.2020 r., I PK 243/18).
Jeżeli sąd ustali, że uwzględnienie zgłoszonego w pozwie żądania przywrócenia do pracy jest niemożliwe lub
niecelowe, wówczas na podstawie art. 45 § 2 KP lub art. 45 § 2 w zw. z art. 56 § 2 KP sąd pracy może go nie
uwzględnić i orzec o odszkodowaniu. Należy jednak podkreślić, że p rzyznanie pracownikowi innego
roszczenia niż przez niego wybrane jest wyjątkiem, dlatego wymaga przekonującego wykazania, że
przywrócenie go do pracy byłoby niemożliwe lub niecelowe (zob. postanowienie SN z 18.11.2020 r., III PK
219/19,
; wyrok SN z 29.7.2020 r., I PK 20/19,
; wyrok SN z 20.3.2019 r., I PK 266/17,
; wyrok
SN z 4.2.2015 r., III PK 81/14,
). Ocena w tym zakresie powinna więc zmierzać do wyjaśnienia w świetle
okoliczności konkretnej sprawy, na ile restytucja rozwiązanego stosunku pracy jest realna i czy reaktywowany
w wyniku wyroku sądowego stosunek pracy ma szanse na prawidłowe funkcjonowanie (zob. postanowienie SN
z 15.12.2020 r., III PK 4/20,
; wyrok SN z 7.6.2016 r., I PK 172/15,
; wyrok SN z 29.10.2014 r., I PK
65/14,
). Przyjmuje się, że o możliwości zastosowania art. 45 § 2 KP lub art. 45 § 2 w zw. z art. 56 § 2 KP
strony każdorazowo powinny być uprzedzone po to, aby przedstawiły swoje stanowiska co do niemożliwości lub
niecelowości uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy (zob. wyrok SN z 4.12.2018 r., I PK 179/17,
;
wyrok SN z 23.11.2016 r., II PK 222/15,
; wyrok SN z 17.5.2016 r., I PK 132/15,
). Z uwagi na
obowiązującą w procesie cywilnym zasadę kontradyktoryjności sąd nie powinien sam poszukiwać argumentów za
odmową orzeczenia o restytucji stosunku pracy - inicjatywa dowodowa w tym zakresie spoczywa na pozwanym
pracodawcy. Nie wystarczy przy tym samo dowodzenie przez pracodawcę prawidłowości dokonanego rozwiązania
stosunku pracy, ale konieczne jest wykazanie dodatkowych okoliczności, jakimi są określone w art. 45 § 2 KP
przesłanki uwzględnienia tego rodzaju wniosku (zob. wyrok SN z 12.10.2017 r., I PK 300/16,
; wyrok SN
z 18.5.2017 r., II PK 111/16,
). W orzecznictwie SN obowiązek poinformowania stron o możliwości wydania
wyroku na innej podstawie niż ta wskazana przez stronę jest wywodzony z prawa do sądu. Do istoty tego prawa
należy bowiem sprawiedliwość proceduralna obejmująca prawo do rzetelnego procesu, w którym podstawowym
uprawnieniem jest możliwość bycia wysłuchanym (zob. wyrok SN z 19.03.2015 r., IV CSK 368/14,
; wyrok SN
z 2.12.2011 r., III CSK 136/11,
). Obowiązek ten znalazł potwierdzenie we wprowadzonych 7.11.2019 r.
przepisach art. 1561 KPC i art. 1562 KPC.
Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z roszczeń alternatywnych z art. 45 § 1 KP lub art. 56 § 1 KP i zażądał
przywrócenia do pracy, to sąd przyznając odszkodowanie, powinien orzec o zgłoszonym roszczeniu. Za
dopuszczalne uważa się jednak skierowanie apelacji pracownika przeciwko orzeczeniu o zasądzeniu odszkodowania
także przy braku oddalenia powództwa w części dotyczącej żądania przywrócenia do pracy i domaganie się

uwzględnienia takiego roszczenia. Jest to problem istnienia orzeczenia, które może podlegać zaskarżeniu. Jeżeli
pracownik dochodzi przywrócenia do pracy, a sąd na podstawie art. 45 § 2 KP (także w zw. z art. 56 § 2 KP) zasądzi
odszkodowanie, wówczas pracownik może złożyć od tego wyroku apelację, wnosząc o jego zmianę i przywrócenie
do pracy. Przedmiotem zaskarżenia jest wówczas pozytywne orzeczenie o zasądzeniu odszkodowania w miejsce
żądanego przywrócenia do pracy (zob. postanowienie SN z 11.2.2020 r., I PK 6/19,
).
wyrok SN z 23.1.2020 r., II PK 142/18,
; wyrok SN z 15.1.2020 r., III PK 199/18,
; wyrok SN
z 29.7.2020 r., I PK 20/19,
; postanowienie SN z 11.2.2020 r., I PK 6/19,

Sąd pracy może nie uwzględnić żądania przywrócenia do pracy, jeśli uzna je za niemożliwe lub niecelowe, i zdecydować o przyznaniu odszkodowania. Decyzja sądu powinna być oparta na przekonujących argumentach dotyczących możliwości funkcjonowania restytuowanego stosunku pracy. Strony powinny być informowane o możliwości orzeczenia innych roszczeń niż te zgłoszone.