Wybór korzystniejszego świadczenia rodzinnego

Tematyka: świadczenie rodzinne, wybór świadczenia, specjalny zasiłek opiekuńczy, świadczenie pielęgnacyjne, organy decyzyjne, NSA, Skarżąca

Dokonanie przez uprawnionego wyboru korzystniejszego świadczenia rodzinnego jest możliwe także
wówczas, gdy jedno z tych świadczeń jest już przyznane na mocy wcześniejszej decyzji. Prawo wyboru nie
oznacza konieczności definitywnej rezygnacji z dotychczasowego świadczenia przed przyznaniem (w drodze
decyzji) drugiego ze świadczeń.
Stan faktyczny sprawy
Burmistrz Miasta i Gminy S. (dalej: Organ) przyznał J.B. (dalej: Skarżąca) specjalny zasiłek opiekuńczy na matkę
W.B., za okres od 1.11.2019 r. do 31.10.2020 r. Następnie Skarżąca złożyła wniosek o świadczenie pielęgnacyjne
(na matkę W.B.), oświadczając, że dopiero z dniem przyznania prawa do tego świadczenia zrezygnuje z już
przyznanego specjalnego zasiłku opiekuńczego. Organ odmówił przyznania Skarżącej wnioskowanego świadczenia
i stwierdził, że nie przysługuje ono, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku
opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna. Z taką sytuacją mamy do czynienia
w rozpatrywanej sprawie.
SKO we Włocławku uchyliło ww. decyzję i przyznało Skarżącej świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad niepełnosprawną matką W.B., od 11.9.2020 r. na
stałe. SKO podkreśliło, że wydanie decyzji o uchyleniu decyzji przyznającej specjalny zasiłek opiekuńczy wywołuje
skutki prawne najwcześniej z datą wydania decyzji uchylającej. Zatem dopiero od tej daty strona spełnia wszystkie
wymogi warunkujące przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.
Stanowisko WSA w Bydgoszczy
WSA w Bydgoszczy oddalił skargę Skarżącej, wskazując, że istota sporu dotyczy kwestii przysługiwania Skarżącej
prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, począwszy od miesiąca, w którym złożyła wniosek o przyznanie tego
świadczenia, to jest od lipca 2020 r. SKO przyjęło, że wnioskowane świadczenie przysługuje od 11.9.2020 r., gdyż
z tym dniem uchylono decyzję przyznającą specjalny zasiłek opiekuńczy, tym samym nie zachodziła już negatywna
przesłanka do uwzględnienia wniosku, wynikająca z art. 17 ust. 5 pkt. 1 lit. b) ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach
rodzinnych (t.j. Dz.U z 2022 r. poz. 615; dalej: ŚwRodzU). WSA w Bydgoszczy podkreślił, że Skarżącej nie mogło być
przyznane świadczenie pielęgnacyjne za okres, na który miała już przyznane prawo do zasiłku dla opiekuna
wcześniejszą decyzją ostateczną. Dopiero uchylenie lub zmiana decyzji pozwala na przyznanie nowo wybranego
świadczenia na ten sam cel. Warunkiem jego przyznania jest rezygnacja z uprzednio przyznanego świadczenia,
która nie może sprowadzać się tylko do deklaracji, ale jej wyrazem musi być ustanie dotychczasowego prawa przez
zmianę wcześniejszej decyzji. Okres nowego świadczenia nie jest determinowany tylko datą wpływu wniosku o to
świadczenie, ale też uzależniony jest od terminu przysługiwania dotychczasowego zbieżnego uprawnienia.
Skarga kasacyjna
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie prawa materialnego - art. 17 ust. 5 pkt. 1 lit. b) ŚwRodzU i art. 27 ust. 5
ŚwRodzU - przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że ww. przepisy wykluczają możliwość zbiegu
uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego oraz specjalnego zasiłku opiekuńczego oraz na przyjęciu, że
świadczenie pielęgnacyjne nie może być przyznane osobie, która ma już ustalone prawo do specjalnego zasiłku
opiekuńczego. W uzasadnieniu wskazano, że w przypadku zbiegu uprawnień do ww. świadczeń to osoba
uprawniona ma prawo wyboru świadczenia. Skoro Skarżąca dokonała wyboru świadczenia, o którym mowa w art. 27
ust. 5 pkt. 5 ŚwRodzU, to nie może ona zostać pozbawiona prawa do świadczenia pielęgnacyjnego za okres od dnia
złożenia wniosku.
Istota sporu
Różnica stanowisk stron dotyczy ustalenia daty, od której świadczenie pielęgnacyjne powinno zostać przyznane,
z uwagi na zbieg tego świadczenia z przyznanym uprzednio specjalnym zasiłkiem opiekuńczym.
Stanowisko NSA
W orzecznictwie NSA na tle art. 27 ust. 5 ŚwRodzU ugruntowało się stanowisko, że wymaganie organu, aby strona
w pierwszej kolejności zrezygnowała z przyznanego jej świadczenia przed zbadaniem, czy spełnia pozostałe
warunki do otrzymania świadczenia wybranego i korzystniejszego dla niej, stawia ją w dość trudnej sytuacji,
wprowadza stan niepewności i zrozumiałą obawę co do tego, czy uzyska wybrane ze świadczeń w miejsce
już otrzymywanego. Skoro przepisy umożliwiają stronie wybór świadczenia, to organ nie powinien czynić
jakichkolwiek przeszkód w uzyskaniu przez nią świadczenia korzystniejszego, a wręcz przeciwnie - powinien

przedsięwziąć takie czynności, aby strona mogła z tego prawa wyboru skorzystać (wyrok NSA z 16.4.2021 r., I OSK
2852/20,
).
W uzasadnieniu wyroku WSA w Bydgoszczy odwołano się do przesłanki negatywnej, określonej w art. 17 ust. 5 pkt.
1 lit. b) ŚwRodzU, i wskazano, że dopiero wyeliminowanie decyzji przyznającej prawo do specjalnego zasiłku
opiekuńczego otwiera możliwość pozytywnego rozpatrzenia wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego,
a w konsekwencji że przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego osobie, która ma ustalone prawo do świadczenia
rodzicielskiego, nie może nastąpić od daty, o której stanowi art. 24 ust. 2 ŚwRodzU. Wobec powyższego NSA
stwierdził, że art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b) ŚwRodzU nie powinien być interpretowany w oderwaniu od art. 27 ust. 5
ŚwRodzU oraz art. 24 ust. 2 ŚwRodzU, wprowadzającego zasadę ustalania prawa do świadczeń rodzinnych,
począwszy od miesiąca wpływu wniosku z prawidłowo wypełnionymi dokumentami. Konflikt między wymienionymi
wyżej przepisami należy wykładać w ten sposób, że art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b) ŚwRodzU nie uniemożliwia wyboru
przez uprawnionego świadczenia także wówczas, gdy jedno z nich jest już przyznane wcześniejszą decyzją.
Dokonanie wyboru, o którym mowa w art. 27 ust. 5 ŚwRodzU, nie oznacza konieczności definitywnej
rezygnacji z przyznanego już świadczenia przed otrzymaniem decyzji organu, przyznającej drugie z tych
świadczeń (wyrok NSA z 13.7.2018 r., I OSK 235/18,
). Sam fakt, że na dany okres przyznano wcześniej (a
nawet pobrano) świadczenie wymienione w art. 27 ust. 5 ŚwRodzU, co do zasady nie wyklucza przyznania,
w uzasadnionym przypadku, na ten okres świadczenia pielęgnacyjnego, o ile zostanie zapewnione, że nie dojdzie do
kumulatywnego pobrania obu tych świadczeń za ten sam okres. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy strona deklaruje
gotowość zrzeczenia się wcześniej ustalonego prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego.
Z wniosku Skarżącej o ustalenie świadczenia pielęgnacyjnego wynika, że w obrocie prawnym pozostaje decyzja
o przyznaniu jej specjalnego zasiłku opiekuńczego, którą w przypadku wydania decyzji przyznającej świadczenie
pielęgnacyjne należy uchylić. Oznacza to, że wola Skarżącej została przez nią wyrażona we wniosku w sposób
wystarczający. Fakt pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego w świetle ww. oświadczenia nie mógł stanowić
przeszkody do przyznania korzystniejszego świadczenia od daty złożenia wniosku.
Jak wyjaśniono w wyroku NSA z 22.2.2021 r., I OSK 2508/20,
, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje
począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami. Decyzje
z zakresu świadczeń rodzinnych mają charakter decyzji konstytutywnych i – co do zasady – mają moc na przyszłość,
ale nie wyklucza to jednak ich mocy wstecznej. Powyższe oznacza, że decyzja, mocą której skrócono okres, na który
przyznano świadczenie uniemożliwiające przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, wydana na skutek dokonania
wyboru, może zostać wydana z mocą wsteczną, co umożliwi przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego od miesiąca
wpływu wniosku. W konsekwencji oznacza to, że przedstawiony pogląd WSA w Bydgoszczy, że przeszkoda prawna
do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego przestała istnieć dopiero na skutek uchylenia decyzji z 4.11.2019 r.
o przyznaniu specjalnego zasiłku opiekuńczego, naruszał prawo.
Mając powyższe na uwadze, NSA uznał skargę kasacyjną za mającą usprawiedliwione podstawy i uchylił
dotychczasowe rozstrzygnięcia w sprawie (tj. zaskarżony wyrok, zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję
Burmistrza Miasta i Gminy S.).

Komentarz
Rozważając stan faktyczny zaistniały w sprawie, NSA przypomniał prawa przysługujące osobie uprawnionej
i jednocześnie zwrócił uwagę na sposób ich faktycznej realizacji, w sytuacji zbiegu prawa do dwóch świadczeń na ten
sam cel, tj. prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego i prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, które przysługują
z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad osobą niepełnosprawną.
W takim przypadku prawo wyboru świadczenia (korzystniejszego) przysługuje osobie uprawnionej. Jednocześnie nie
ma ona obowiązku rezygnacji ze świadczenia już przyznanego do czasu przyznania (wydania decyzji) nowego
świadczenia. Taka sytuacja zaistniała w rozpatrywanej sprawie, a postawa Skarżącej została nieprawidłowo
oceniona przez rozstrzygające dotychczas Organy i WSA w Bydgoszczy.

Wyrok NSA z 8.7.2022 r., I OSK 1728/21,

NSA uchylił dotychczasowe rozstrzygnięcia w sprawie, uznał skargę kasacyjną za mającą usprawiedliwione podstawy. Przypomniał prawa osobie uprawnionej i zwrócił uwagę na sposób ich faktycznej realizacji w sytuacji zbiegu prawa do dwóch świadczeń na ten sam cel.