Przedstawiciele pracowników w radzie nadzorczej spółki

Zagwarantowanie praw nabytych w spółce europejskiej (SE) po przekształceniu implikuje nie tylko utrzymanie praw pracowników, lecz także rozszerzenie ich na wszystkich pracowników SE. Prawo do proponowania kandydatów w wyborach przedstawicieli pracowników do rady nadzorczej SE musi być rozszerzone na wszystkie związki zawodowe. Stanowisko TSUE wskazuje, że układ w sprawie uczestnictwa pracowników w SE powinien zapewnić co najmniej taki sam poziom uczestnictwa jak istniejący w spółce przed przekształceniem.

Tematyka: przedstawiciele pracowników, rada nadzorcza, spółka europejska, uczestnictwo pracowników, TSUE, związki zawodowe, prawo pracy, partycypacja pracownicza

Zagwarantowanie praw nabytych w spółce europejskiej (SE) powstającej w wyniku przekształcenia implikuje
nie tylko utrzymanie praw nabytych pracowników w spółce, która ma być przekształcona w SE, lecz także
rozszerzenie tych praw na wszystkich pracowników SE. Zatem prawo do proponowania kandydatów
w wyborach przedstawicieli pracowników do rady nadzorczej SE, przewidziane w ustawodawstwie krajowym
państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma spółka przekształcana, nie może być zastrzeżone wyłącznie
dla związków zawodowych spółki przekształcanej. Musi być rozszerzone na wszystkie związki zawodowe
reprezentowane w SE, jej spółkach zależnych i oddziałach.
Stan faktyczny
Przed przekształceniem w SE SAP miała formę prawną spółki akcyjnej niemieckiego prawa. Zgodnie
z ustawodawstwem krajowym była w niej ustanowiona rada nadzorcza, składająca się z ośmiu członków
reprezentujących akcjonariuszy i ośmiu członków reprezentujących pracowników, w tym sześciu pracowników
przedsiębiorstwa i dwóch przedstawicieli związków zawodowych. Organizacje związkowe zakwestionowały
postanowienia układu w sprawie uczestnictwa, dotyczące desygnowania przedstawicieli pracowników do
pomniejszonej rady nadzorczej ponieważ nie przewidywały one wyłącznego przysługiwania związkom zawodowym –
tzn. zagwarantowanego w trybie odrębnego głosowania – prawa proponowania pewnej liczby przedstawicieli
pracowników do pomniejszonej rady nadzorczej.
Stanowisko TSUE
Przepis art. 4 ust. 4 dyrektywy Rady 2001/86/WE z 8.10.2001 r. uzupełniającej statut spółki europejskiej
w odniesieniu do uczestnictwa pracowników (Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 294, s. 22) stanowi, że bez uszczerbku dla
przepisów art. 13 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2001/86/WE w przypadku SE utworzonej w wyniku przekształcenia, układ
w sprawie mechanizmów uczestnictwa pracowników, mający zastosowanie do tej SE, zapewnia „dla wszystkich
aspektów uczestnictwa pracowników co najmniej taki sam poziom ich uczestnictwa jak istniejący w ramach spółki,
która ma być przekształcona w SE”. Trybunał wskazał, że w art. 2 lit. h) dyrektywy 2001/86/WE zdefiniowano
„uczestnictwo pracowników” jako „mechanizm, obejmujący również informowanie, konsultowanie i partycypację,
poprzez który przedstawiciele pracowników mogą mieć wpływ na decyzje, jakie mają być podjęte w ramach spółki”.
Pojęcie „partycypacja” zostało zdefiniowane w art. 2 lit. k) dyrektywy 2001/86/WE jako „wpływ organu
reprezentującego pracowników i/lub przedstawicieli pracowników na sprawy spółki” poprzez „prawo wybierania lub
desygnowania niektórych członków organu nadzorczego lub zarządzającego spółki” lub „prawo [rekomendowania]
desygnowania niektórych lub wszystkich członków organu nadzorczego lub zarządzającego spółki i/lub sprzeciwiania
się temu”. W ocenie TSUE z definicji tych wynika, że „partycypacja” jako taka stanowi mechanizm, poprzez który
przedstawiciele pracowników mogą mieć wpływ na decyzje, jakie mają być podjęte w ramach spółki, korzystając albo
z prawa wybierania lub desygnowania niektórych członków organu nadzorczego lub zarządzającego spółki, albo
z prawa rekomendowania tego desygnowania lub sprzeciwienia się mu. Przy uwzględnieniu wyrażenia „wszystkie
aspekty”, użytego w art. 4 ust. 4 dyrektywy 2001/86/WE, zdaniem TSUE należy uznać, że w ramach układu
dotyczącego SE utworzonej w wyniku przekształcenia powinny być brane pod uwagę wszystkie aspekty
charakteryzujące dany sposób partycypacji, które umożliwiają organowi reprezentującemu pracowników lub ich
przedstawicielom wywieranie wpływu na sprawy spółki, czyli takie, jak w szczególności zasady wykonywania wyżej
wymienionych praw dotyczących wyboru, desygnowania, rekomendowania lub sprzeciwienia się.
Trybunał wskazał, że powyższe definicje odwołują się do pojęcia „przedstawiciele pracowników”, które zgodnie
z art. 2 lit. e) dyrektywy 2001/86/WE odnosi się do „przedstawicieli pracowników w rozumieniu prawa krajowego i/lub
krajowej praktyki”. Zatem prawodawca Unii nie zdefiniował tego pojęcia, lecz ograniczył się do odesłania do prawa
krajowego lub praktyk krajowych. Analogicznie jest w przypadku ujętego w art. 4 ust. 4 dyrektywy 2001/86/WE
sformułowania „co najmniej taki sam poziom ich uczestnictwa jak istniejący w ramach spółki, która ma być
przekształcona w SE”. W zakresie, w jakim odnosi się ono do poziomu uczestnictwa istniejącego w spółce przed jej
przekształceniem w SE, sformułowanie to odsyła w sposób oczywisty do prawa krajowego lub praktyki krajowej
w państwie członkowskim siedziby tej spółki, czyli w niniejszym przypadku do prawa niemieckiego. Zdaniem TSUE
wynika z tego, że do stron układu w sprawie mechanizmów uczestnictwa pracowników w SE należy sprawdzenie, czy
przewidziany w nim poziom uczestnictwa pracowników jest, w odniesieniu do wszystkich aspektów tego
uczestnictwa, co najmniej równy poziomowi określonemu przez to prawo.
Zdaniem TSUE, jeżeli ustanowiony przez ustawodawstwo krajowe aspekt proceduralny stanowi element
charakterystyczny krajowego systemu partycypacji przedstawicieli pracowników, wprowadzony w celu wzmocnienia
partycypacji pracowników w przedsiębiorstwie, i jeśli ustawodawstwo to przyznaje mu, jak w niniejszym przypadku,

charakter wiążący – ten aspekt proceduralny należy uznać za stanowiący część „wszystkich aspektów
uczestnictwa pracowników” w rozumieniu art. 4 ust. 4 dyrektywy 2001/86/UE. Zatem ten aspekt proceduralny
należy wziąć pod uwagę dla celów układu w sprawie mechanizmów uczestnictwa.
W niniejszej sprawie TSUE uznał, że to w świetle prawa niemieckiego, które miało zastosowanie do SAP, zanim
została ona przekształcona w SE, należy ocenić, czy układ w sprawie uczestnictwa gwarantuje co najmniej taki sam
poziom uczestnictwa pracowników w podejmowaniu decyzji w tej spółce po jej przekształceniu w SE. Trybunał
uściślił, że wszyscy pracownicy SAP powinni mieć możliwość korzystania z procedury wyborczej przewidzianej
w prawie niemieckim, nawet w przypadku braku wskazówki w tym zakresie w ustawodawstwie. Aby w pełni chronić
prawa tych pracowników, wspierać cele społeczne Unii, o których mowa w motywie 3 dyrektywy 2001/86/WE, oraz
zagwarantować istnienie procedur informowania pracowników, konsultowania z pracownikami i ich partycypacji na
poziomie transnarodowym, prawo do proponowania pewnej części kandydatów w wyborach przedstawicieli
pracowników do rady nadzorczej SE utworzonej w wyniku przekształcenia, takiej jak SAP, nie może być zastrzeżone
wyłącznie dla niemieckich związków zawodowych. M usi być rozszerzone na wszystkie związki zawodowe
reprezentowane w SE, jej spółkach zależnych i oddziałach, tak aby zapewnić równość tych związków
zawodowych w odniesieniu do tego prawa.
Reasumując, TSUE orzekł, że art. 4 ust. 4 dyrektywy 2001/86/WE należy interpretować w ten sposób, iż układ
w sprawie mechanizmów uczestnictwa pracowników, mający zastosowanie do SE utworzonej w wyniku
przekształcenia – o którym mowa w tym przepisie – powinien przewidywać odrębne głosowanie dla celów
wyboru na przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej SE określonej części kandydatów
proponowanych przez związki zawodowe, w sytuacji gdy mające zastosowanie prawo krajowe wymaga
takiego odrębnego głosowania w odniesieniu do składu rady nadzorczej spółki podlegającej przekształceniu
w SE. W ramach tego głosowania należy zapewnić równość traktowania pracowników tej SE, jej spółek
zależnych i oddziałów, oraz reprezentowanych w nich związków zawodowych.

Komentarz
Forma spółki europejskiej (SE) wydawała się atrakcyjna zwłaszcza przed przyjęciem dyrektywy dotyczącej
transgranicznego łączenia, jako antidotum na brak unijnych regulacji w tym zakresie. Z praktyki wynika, że jednym
z czynników, które wpłynęły na niewielkie zainteresowanie biznesu tą formą prowadzenia działalności gospodarczej,
nie tylko w Polsce, jest ochrona nabytych praw pracowników w odniesieniu do uczestnictwa w podejmowaniu decyzji
przez spółkę, oraz zasada „przed i po” - zob. także art. 83 ustawy z 4.3.2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów
gospodarczych i spółce europejskiej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 259; dalej: SpółkaEuropU). Niniejsza sprawa dotyczyła
założenia SE w wyniku przekształcenia niemieckiej spółki akcyjnej. Ogólnie mówiąc, specyfiką niemieckiego prawa
spółek akcyjnych jest znacznie szerszy udział pracowników w radzie nadzorczej, niż w przypadku innych państw
członkowskich Unii (jak wynika z doświadczenia był to też czynnik, który wpłynął na niezałożenie SE z udziałem
polskich i niemieckich spółek akcyjnych). Dodatkowo unijny prawodawca „zabezpieczył” tę formę powstania SE (por.
również art. 81 ust. 4 SpółkaEuropU).
W niniejszym wyroku TSUE dokonał wykładni językowej, systemowej, celowościowej i historycznej art. 4 ust. 4
dyrektywy 2001/86/WE. Przepis ten obejmuje sytuację utworzenia SE w drodze przekształcenia i gwarantuje, że takie
utworzenie nie spowoduje osłabienia poziomu uczestnictwa pracowników, istniejącego w spółce przekształcanej.
Trybunał przyjął, chroniąc prawa pracowników, że art. 4 ust. 4 dyrektywy 2001/86/WE należy interpretować w ten
sposób, iż układ w sprawie mechanizmów uczestnictwa pracowników mający zastosowanie do SE utworzonej
w wyniku przekształcenia powinien przewidywać odrębne głosowanie dla celów wyboru na przedstawicieli
pracowników w radzie nadzorczej SE określonej części kandydatów proponowanych przez związki zawodowe,
w sytuacji gdy mające zastosowanie prawo krajowe wymaga takiego odrębnego głosowania w odniesieniu do składu
rady nadzorczej spółki podlegającej przekształceniu w SE. Trybunał konsekwentnie prezentuje stanowisko, że
zagwarantowanie praw nabytych implikuje nie tylko utrzymanie praw nabytych pracowników w spółce, która ma być
przekształcona w SE, lecz także rozszerzenie tych praw na wszystkich pracowników SE.

Wyrok TSUE z 18.10.2022 r., IG Metall i ver.di, C-677/20,

TSUE orzekł, że układ w sprawie uczestnictwa pracowników w SE utworzonej w wyniku przekształcenia powinien przewidywać odrębne głosowanie dla wyboru przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej. Wyrok TSUE podkreślił konieczność zachowania równości związków zawodowych w odniesieniu do prawa do proponowania kandydatów. Zagwarantowanie praw nabytych pracowników w SE jest kluczowe dla ochrony ich uczestnictwa w podejmowaniu decyzji.