Sąd może pominąć przepis ustawy, jeśli uzna go za niekonstytucyjny

Tematyka: sąd, Trybunał Konstytucyjny, Konstytucja RP, ZmSłużbaZagrU19, wygaśnięcie stosunku pracy, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, ochrona pracowników, reforma sektora publicznego, SN, efektywna ochrona prawna

W sytuacji gdy sąd rozpoznający sprawę nie ma możliwości skierowania do Trybunału Konstytucyjnego
pytania prawnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisu ustawy stanowiącego podstawę
rozstrzygnięcia w sprawie, może pominąć ten przepis, jeśli uzna go za niezgodny z Konstytucją RP.
Wygaśnięcie stosunku pracy dyplomaty z mocy prawa
W ustawie z 14.12.2018 r. o zmianie ustawy o służbie zagranicznej oraz ustawy o ujawnianiu informacji
o dokumentach bezpieczeństwa z lat 1944-1990 oraz tych dokumentów (Dz.U. z 2019 r. poz. 9; dalej:
ZmSłużbaZagrU19) wykluczono zatrudnienie w służbie zagranicznej osoby, która w okresie od 22.7.1944 r. do
31.7.1990 r. pracowała lub pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub była współpracownikiem tych
organów. Natomiast stosunki pracy osób już zatrudnionych, które wcześniej złożyły dokumenty potwierdzające pracę
lub służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracę z tymi organami, wygasły po upływie 60 dni od dnia
wejścia w życie ZmSłużbaZagrU19. Ustawodawca nie przewidział żadnej drogi odwoławczej dla pracowników.
J.D. od 1993 r. był zatrudniony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, od 2009 r. na podstawie umowy o pracę na
czas nieokreślony na stanowisku ambasadora tytularnego. Ponieważ wcześniej złożył pozytywne oświadczenie
lustracyjne, pracodawca zawiadomił go, że na podstawie art. 5 ust. 3 ZmSłużbaZagrU19 jego stosunek pracy
wygaśnie z mocy prawa 5.4.2019 r. J.D. wniósł pozew przeciwko Ministerstwu Spraw Zagranicznych domagając się
przywrócenia do pracy na dotychczasowych warunkach i zasądzenia odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem
stwierdzenia przez pracodawcę wygaśnięcia stosunku pracy.
Sąd Rejonowy w W. oddalił powództwo stwierdzając, że w przypadku oceny wygaśnięcia stosunku pracy, jako
elementu reform sektora publicznego, sąd ogranicza się do weryfikowania zaistnienia zdarzeń, z którymi przepisy
ustawy wiążą wygaśnięcie stosunku pracy. Sąd nie może badać zasadności przyczyny, jak to ma miejsce przy
wypowiedzeniu umowy o pracę, gdyż byłaby to ocena zasadności działalności ustawodawcy. W rezultacie
stwierdzono, że skoro J.D. złożył pozytywne oświadczenie lustracyjne, to pozwany prawidłowo stwierdził wygaśnięcie
stosunku pracy z mocy prawa.
Pytanie prawne
Powód oraz Rzecznik Praw Obywatelskich, który przystąpił do sprawy, wnieśli apelacje. Do wejścia w życie
ZmSłużbaZagrU19 złożenie oświadczenia zgodnie z prawdą o pełnieniu służby lub współpracy z organami
bezpieczeństwa państwa nie pociągało za sobą negatywnych konsekwencji. Zgodnie zaś z art. 67 KP pracownikowi
przysługuje prawo odwołania do sądu pracy w razie naruszenia przez pracodawcę przepisów o wygaśnięciu umowy
o pracę i w takim wypadku, w zakresie roszczeń, stosuje się odpowiednio art. 56-61 KP. Unormowanie to dotyczy
także naruszenia pozakodeksowych przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy, co wynika wprost z art. 63 KP. RPO
zarzucał, że art. 3 ZmSłużbaZagrU19 narusza zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez niego
prawa a także konstytucyjną zasadę ochrony pracy (art. 24 Konstytucji RP), zasadę dostępu do służby publicznej na
jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji RP) i powiązaną z nią ściśle zasadą równości wobec prawa
i niedyskryminacji w życiu społecznym (art. 32 Konstytucji RP) oraz godność jednostki.
Sąd Okręgowy w W. zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie m.in.: Czy sąd rozstrzygając sprawę może
pominąć przepis ustawy, jeśli uzna, że jest on niezgodny z Konstytucją RP, wówczas, gdy przepis ten utracił
już swoją moc obowiązującą, zaś Trybunał Konstytucyjny nie jest właściwy do rozpoznania pytania
prawnego sądu przedstawionego w trybie art. 193 Konstytucji RP?
W uzasadnieniu pytania wskazano, że art. 59 ust. 1 pkt 4 i ust. 3 ustawy z 30.11.2016 r. o organizacji i trybie
postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: OrgTKU) zobowiązuje TK do
umorzenia postępowania jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed
wydaniem orzeczenia. TK może procedować dalej wyłącznie wówczas, jeśli wydanie orzeczenia w postępowaniu
zainicjowanym skargą konstytucyjną jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Wyjątek ten nie
dotyczy jednak postępowań wszczętych pytaniami prawnymi sądów. Sąd pytający wskazał, że art. 3
ZmSłużbaZagrU19 był przepisem jednorazowym, który wszedł w życie w 3.2.2019 r. i wygasł 5.4.2019 r., gdy
wygasły normowane nim stosunki pracy. Ponieważ przepis ten nie ma obecnie mocy obowiązującej, Sąd orzekający
nie może zwrócić się na podstawie art. 193 Konstytucji RP z pytaniem prawnym do TK.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy stwierdził, że jeśli ukształtowany system ochrony prawnej, pozbawia jednostkę prawa do
ochrony jej praw i wolności konstytucyjnych w ramach toczącego się postępowania sądowego, to sąd

rozpoznający sprawę w sytuacji, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy przepisem konstytucyjnym
i ustawowym nieusuwalna w drodze dopuszczalnych metod wykładni, zobowiązany jest do pominięcia
przepisu ustawy, gdy uzna, że jest on niezgodny z Konstytucją RP. Art. 3 ZmSłużbaZagrU19 jest jednoznaczny,
a jego wykładnia nie prowadzi do możliwości zrekonstruowania więcej niż jednej normy prawnej. Oznacza to, że sąd
meriti nie ma, jeśli pozbawi się go kompetencji zbadania konstytucyjności tego przepisu, możliwości
zakwestionowania zgodności z prawem wygaśnięcia stosunku pracy osób zatrudnionych w służbie zagranicznej, jeśli
zaistniały przesłanki przewidziane w art. 3 ZmSłużbaZagrU19. W ocenie SN przyjęcie stanowiska, że sądy
powszechne nie mają kompetencji do odmowy zastosowania ustawy w oparciu o zasadę bezpośredniego stosowania
Konstytucji RP, stanowiłoby więc ograniczenie kognicji sądu, a tym samym pozbawiło powoda efektywnej ochrony
prawnej.
W uzasadnieniu uchwały podkreślono, że SN wielokrotnie zajmował się problematyką zapewnienia skutecznej
ochrony pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, których stosunki pracy uległy przekształceniu, a nawet
zakończeniu, na podstawie kategorycznych zapisów zawartych w ustawach szczególnych. Każdorazowo
przyjmowano, że należy zapewnić pracownikowi ochronę przed „zaskakiwaniem” go nagłą zmianą warunków
zatrudnienia na jego niekorzyść (zob. wyrok SN z 16.6.2021 r., III PSKP 23/21,
). Jeśli ustawodawca
dotychczas stosował konstrukcję wygaszania stosunków pracy w przypadkach przeprowadzania reform
administracji publicznej oraz reorganizacji lub likwidacji urzędów, to SN konsekwentnie opowiadał się za
możliwością stosowania roszczeń przewidzianych w art. 56 KP przez odesłanie z art. 67 KP (zob. wyrok SN
z 2.3.2022 r., III PSKP 55/21,
).
Uchwała SN z 17.11.2022 r., III PZP 2/21,

Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy przepisem konstytucyjnym a ustawowym nieusuwalna w drodze dopuszczalnych metod wykładni, zobowiązany jest do pominięcia przepisu ustawy, gdy uzna, że jest on niezgodny z Konstytucją RP. Uchwała SN zapewnia skuteczną ochronę dla pracowników zatrudnionych w sektorze publicznym.