Nowe uprawnienia rodzicielsko-opiekuńcze pracowników w 2023 r.
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy wprowadzającej nowe uprawnienia rodzicielsko-opiekuńcze dla pracowników w 2023 r. Zmiany te wynikają z konieczności implementacji dyrektywy UE dotyczącej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Nowe uprawnienia obejmują m.in. zwolnienia z pracy z powodu siły wyższej, urlop opiekuńczy oraz elastyczną organizację pracy.
Tematyka: nowe uprawnienia, rodzice, opieka nad rodziną, dyrektywa UE, Kodeks pracy, zwolnienie z pracy, urlop opiekuńczy, elastyczna organizacja pracy, wykroczenia, sankcje finansowe
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy wprowadzającej nowe uprawnienia rodzicielsko-opiekuńcze dla pracowników w 2023 r. Zmiany te wynikają z konieczności implementacji dyrektywy UE dotyczącej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Nowe uprawnienia obejmują m.in. zwolnienia z pracy z powodu siły wyższej, urlop opiekuńczy oraz elastyczną organizację pracy.
Prawo do zwolnienia z powodu działania siły wyższej czy elastyczna organizacja pracy rodziców, to tylko część z nowych praw, z których będą mogli skorzystać w 2023 r. pracownicy. Przygotowany przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (druk nr UC118, dalej: projekt) przewiduje wprowadzenie nowych uprawnień dla pracowników rodziców oraz pracowników, którzy sprawują opiekę nad członkami swojej rodziny. Jest to konsekwencją obowiązku wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z 20.6.2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz.Urz. UE L Nr 188, s. 79, dalej: dyrektywa 2019/1158/UE). Przepisy dyrektywy 2019/1158/UE miały zostać wdrożone w sierpniu 2022 r., jednak najprawdopodobniej dojdzie do tego dopiero w 2023 r. Zmiany w Kodeksie pracy Projekt przewiduje, że w ustawie z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1510; dalej: KP) dodane zostaną art. 1481, 1731 1881 oraz rozdział Ia w dziale siódmym. Pracownicy uzyskają w związku z tym nowe uprawnienia, do których zaliczymy: • zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej; • urlop opiekuńczy; • elastyczną organizację pracy. Uzyskanie prawa do zwolnienia z powodu siły wyżej oznacza, że pracownikowi zgodnie z dodanym art. 1481 KP będzie przysługiwać w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna będzie natychmiastowa obecność pracownika. Wymiar takiego zwolnienia to 2 dni albo 16 godzin z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia. O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia – godzinowo lub w wymiarze dni – będzie decydował pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym. Co oznacza, że w każdym roku może w inny sposób wykorzystywać zwolnienie. Pracodawca będzie zobowiązany udzielić pracownikowi zwolnienia od pracy, na żądanie zgłoszone przez pracownika we wniosku najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. W dziale siódmym KP po rozdziale pierwszym dodany zostanie „Rozdział Ia - Urlop opiekuńczy”. W myśl dodanego art. 1731 KP pracownikowi przysługiwać będzie w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymagać będzie znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych. Wymiar urlopu opiekuńczego wyniesie 5 dni i będzie udzielany w dni, które będą dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Okres urlopu opiekuńczego wliczany będzie do okresu zatrudnienia, od którego zależeć będą uprawnienia pracownicze. Urlop opiekuńczy będzie udzielany na wniosek pracownika, złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Uzyskanie prawa do e lastycznej organizacji pracy związane będzie z dodaniem art. 1881 do KP. Dzięki tej zmianie pracownik wychowujący dziecko, do ukończenia przez nie 8. roku życia, będzie mógł złożyć wniosek o zastosowanie do niego elastycznej organizacji pracy. Za elastyczną organizację pracy uważać się będzie: • telepracę, • system przerywanego czasu pracy (art. 139 KP); • system skróconego tygodnia pracy (art. 143 KP); • system pracy weekendowej (art. 144 KP); • ruchomy rozkład czasu pracy (art. 1401 KP); • indywidualny rozkład czasu pracy (art. 142 KP); • obniżenie wymiaru czasu pracy. Wniosek o elastyczną organizację pracy będzie składany, w postaci papierowej lub elektronicznej, na co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy. We wniosku pracownik będzie wskazywał m.in.: przyczynę konieczności skorzystania z elastycznej organizacji pracy, termin rozpoczęcia i zakończenia korzystania z elastycznej organizacji pracy oraz rodzaj elastycznej organizacji pracy, z której pracownik planuje korzystać. Pracodawca będzie rozpatrywał wniosek pracownika uwzględniając potrzeby pracownika, w tym termin oraz przyczynę konieczności korzystania z elastycznej organizacji pracy, a także potrzeby i możliwości pracodawcy, w tym konieczność zapewnienia ciągłości pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Powyższe nowe uprawnienia są konsekwencją implementacji art. 6, 7 oraz 9 dyrektywy 2019/1158/UE. Nowe uprawnienia – nowe wykroczenia Projekt przewiduje, że w art. 281 w § 1 KP dodany zostanie po pkt 5 pkt 5a–5d. Taka zmiana ma na celu wdrożenie art. 13 dyrektywy 2019/1158/UE, zgodnie z którym państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszeń przepisów krajowych przyjętych na podstawie dyrektywy lub odpowiednich obowiązujących już przepisów dotyczących praw wchodzących w zakres stosowania dyrektywy i podejmują wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia ich wykonania. Ustanowione sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Po wejściu w życie zmian ulegnie rozszerzeniu katalog wykroczeń w KP. Dodane zostaną wykroczenia przeciwko prawom pracowników, którzy są rodzicami lub którzy sprawują funkcje opiekuńcze. Na popełnienie nowych wykroczeń narazi się kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu: • naruszy przepisy o elastycznej organizacji pracy, o której mowa w art. 1881 KP (dodawany pkt 5a); • naruszy przepisy o urlopie opiekuńczym, o którym mowa w art. 1731 –1733 KP, (dodawany pkt 5b); • naruszy przepisy o zwolnieniu od pracy z powodu działania siły wyższej, o którym mowa w art. 1481 KP (dodawany pkt 5c); • naruszy przepisy dotyczące uwzględniania wniosku pracownika - małżonka albo pracownika - rodzica dziecka w fazie prenatalnej, w przypadku ciąży powikłanej lub pracownika - rodzica dziecka niepełnosprawnego lub ze szczególnymi potrzebami, o których mowa w art. 1421 KP, o wykonywanie pracy w systemie przerywanego czasu pracy, rozkładu ruchomego czasu pracy, indywidualnego rozkładu czasu pracy oraz wniosku pracownika - rodzica dziecka niepełnosprawnego lub ze szczególnymi potrzebami o telepracę (dodawany pkt 5d). Karą jaka przewidziana będzie za ww. wymienione wykroczenia będzie wynosić od 1.000 do 30.000 zł., którą będzie mógł orzec sąd. Inspektor pracy będzie mógł natomiast ukarać za te wykroczenie nakładając mandat w wysokości do 2.000 zł.
Projekt ustawy zakłada również rozszerzenie katalogu wykroczeń w Kodeksie pracy dotyczących praw pracowników rodziców i opiekunów. Pracodawcy naruszający przepisy związane z nowymi uprawnieniami będą podlegać sankcjom finansowym od 1.000 do 30.000 zł, orzekanym przez sąd lub inspektora pracy.