Nawiązanie stosunku pracy a ciąża
Samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży nie jest naganne ani sprzeczne z prawem. Publikacja analizuje spór dotyczący ubezpieczeń społecznych w kontekście zatrudnienia kobiety w ciąży, podkreślając, że istotne jest faktyczne wykonywanie pracy i przystąpienie do realizacji umowy o pracę. Stanowisko Sądu Okręgowego Warszawa-Praga uwzględnia potrzeby obu stron oraz brak podstaw do uznania umowy za nieważną.
Tematyka: umowa o pracę, ciąża, ubezpieczenia społeczne, zatrudnienie, kobieta w ciąży, Sąd Okręgowy, regulacje prawne
Samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży nie jest naganne ani sprzeczne z prawem. Publikacja analizuje spór dotyczący ubezpieczeń społecznych w kontekście zatrudnienia kobiety w ciąży, podkreślając, że istotne jest faktyczne wykonywanie pracy i przystąpienie do realizacji umowy o pracę. Stanowisko Sądu Okręgowego Warszawa-Praga uwzględnia potrzeby obu stron oraz brak podstaw do uznania umowy za nieważną.
Samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego bądź też podwyższenie świadczeń związanych z nadchodzącym macierzyństwem i potencjalnym okresem niezdolności do pracy, nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem. Stan faktyczny sprawy M.V. (dalej: Pracodawca, Płatnik) mieszka w Polsce od 7 lat, a od 1.6.2019 r. prowadzi działalność gospodarczą - salon kosmetyczny zajmujący się makijażem permanentnym. M.C. (dalej: Pracownik, Ubezpieczona) jest obywatelką Ukrainy, posiada wykształcenie wyższe niepełne i doświadczenie zawodowe w pracy jako kosmetyczka. W grudniu 2019 r. Ubezpieczona umówiła się z Płatnikiem składek, że zostanie zatrudniona w salonie kosmetycznym. Niemniej z uwagi na stan pandemii, konieczność wyjazdu Ubezpieczonej do Ukrainy, a także trudności formalne dopiero 7.8.2020 r. Wojewoda wydał zezwolenie typu A na pracę cudzoziemca na terenie RP na okres od dnia wydania zezwolenia do 6.8.2023 r. Tego samego dnia Ubezpieczona otrzymała orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy na stanowisku kosmetyczki i tego samego dnia strony zawarły umowę o pracę na tym stanowisku w pełnym wymiarze czasu pracy na czas określony od dnia jej zawarcia do 6.8.2023 r. za wynagrodzeniem 2.700 zł brutto. Natomiast 14.8.2020 r. Płatnik składek przesłała do E.B. - świadczącej na jej rzecz usługi księgowe (dalej: Księgowa) od 1.6.2019 r. maila z prośbą o zgłoszenie Pracownika do ubezpieczeń. Księgowa była od połowy sierpnia 2020 r. na urlopie. Sprawdziła pocztę dopiero 24.8.2020 r. i poprosiła o adres zamieszkania i PESEL, bez których nie mogła zgłosić Ubezpieczonej. Zgłoszenia dokonała dopiero 28.8.2020 r. po powrocie z urlopu. Ubezpieczona podjęła pracę będąc w ciąży. O tym fakcie dowiedziała się na wizycie 8.9.2020 r. Od 7.8.2020 r. do 21.9.2020 r. była zdolna do pracy. Jednak po tym okresie okazało się, że ze względu na swój stan zdrowia jest niezdolna do pracy na okres od 21.9.2020 r. do 20.10.2020 r. Od 21.10.2020 r. nie przedłużono zwolnienia lekarskiego, więc od tego dnia Ubezpieczona ponownie była zdolna do pracy do 15.11.2020 r. Następnie od tego dnia do dnia porodu była niezdolna do pracy. Płatnik składek zatrudniała na miejsce Ubezpieczonej Y.R. na umowę zlecenia. Płatnik składek ma nadzieję, że Ubezpieczona wróci do pracy. Istota sporu Spór w niniejszej sprawie koncentrował się na ustaleniu czy Ubezpieczona podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w związku z zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę od 7.8.2020 r. u Płatnika składek. Faktyczna realizacja umowy o pracę Dla stwierdzenia, czy zaistniały podstawy do objęcia odwołującej ubezpieczeniem społecznym wymagane jest ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, czyli w warunkach określonych w art. 22 § 1 KP. W rozpoznawanej sprawie ZUS wskazywał, że umowa o pracę została zawarta między stronami w celu obejścia prawa, a tym samym jest nieważna. Zgodnie z art. 58 § 1 KC, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą wówczas, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Natomiast czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, lecz w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Sama chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako motywacja do podjęcia zatrudnienia nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, podobnie jak inne cele stawiane sobie przez osoby zawierające umowy o pracę, np.: chęć uzyskania środków utrzymania (wyrok SN z 9.2.2012 r., I UK 265/11, ). W orzecznictwie SN podkreśla się, że przy ocenie istnienia tytułu do ubezpieczenia społecznego nacisk kładzie się na ustalenie faktycznego wykonywania umowy czy działalności (m.in.: wyrok SN z 26.2.2013 r., I UK 472/12, ). Umowa o pracę a ciąża Przenosząc ww. poglądy na spór w rozpatrywanej sprawie SO zważył, że nie zaszły okoliczności wskazujące na nieważność zawartej umowy o pracę. W pierwszej kolejności strony logicznie uargumentowały potrzeby związane z nawiązaniem stosunku pracy. Płatnik składek poszukiwała pracownika, ponieważ chciała rozwijać ofertę prowadzonego salonu kosmetycznego o stylizację rzęs. Strony jasno i precyzyjnie przedstawiły proces i powody zatrudnienia Ubezpieczonej. Jednocześnie SO zauważył, że strony ciągle, jeszcze przed powzięciem informacji o ciąży, podejmowały czynności w celu stworzenia odpowiednich warunków do stałego zamieszkania i pracy Ubezpieczonej w Polsce. W ocenie SO, istotne w sprawie było wystąpienie wszystkich elementów koniecznych dla zaistnienia pomiędzy stronami stosunku pracy. Wbrew stanowisku prezentowanemu przez ZUS, zgromadzony materiał dowodowy potwierdził wykonywanie pracy przez U (zeznania świadków, Ubezpieczonej i Płatnika składek oraz wydruki opinii klientek, oświadczenia klientek). Uznać zatem należy, że od nawiązania stosunku pracy Ubezpieczona wykonywała zadania, jakie były jej zlecane w zakresie powierzonego jej stanowiska pracy. W ocenie SO, ubezpieczona wykazała, że faktycznie wykonywała obowiązki pracownicze za wynagrodzeniem oraz pod nadzorem pracodawcy. Płatnik składek i Ubezpieczona zgodnie wskazały, że wykonywała ona obowiązki kosmetyczki i w ich ramach zajmowała się stylizacją rzęs. Z ustalonych faktów wynika, że Płatnik składek posiadał środki finansowe na zatrudnienia pracownika na stanowisku Ubezpieczonej z przyjętym w umowie o pracę wynagrodzeniem. W tym zakresie biegły z zakresu księgowości doszedł do takich wniosków po szczegółowym zapoznaniu się z sytuacją finansową Płatnika składek, a w szczególności księgą przychodów i rozchodów. Jednocześnie SO wskazał, że Ubezpieczona była w ciąży w momencie zawarcia umowy, jednak brak jest zasad, które ograniczałyby możliwości zatrudnienia kobiety w ciąży. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego bądź też podwyższenie świadczeń związanych z nadchodzącym macierzyństwem i potencjalnym okresem niezdolności do pracy, nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem; przeciwnie, jest to postępowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia (wyrok SN z 6.2.2006 r., III UK 156/05, ). Natomiast w zakresie przyczyny spóźnionego zgłoszenia Ubezpieczonej do ubezpieczeń społecznych zostało wykazane, że była ona niezależna od Pracodawcy i Ubezpieczonej, gdyż wynikała z przebywania na urlopie Księgowej. Ponadto należy wskazać, że opóźnienie to nie było znaczne i nie może wpłynąć na ważność zawartej przez strony umowy o pracę. SO zauważył również, że po zaprzestaniu świadczenia przez Ubezpieczoną pracy na rzecz Płatnika składek zatrudniono pracownika na jej zastępstwo. Również w tym zakresie wykazano, że istniała potrzeba Pracodawcy na zakres prac świadczonych przez Ubezpieczoną. Ponadto Płatnik składek oczekuje na jej powrót do pracy na tym samym stanowisku. Stanowisko SO Zdaniem SO, z materiału dowodowego jasno wynika, że sporna umowa była faktycznie realizowana. W rozpoznawanej sprawie istotne jest to, że strony przystąpiły do realizacji umowy o pracę. Wbrew twierdzeniom ZUS nie wystąpiły żadne okoliczności, które mogłyby potwierdzać nieważność umowy. SO nie znalazł podstaw do uznania, że umowa o pracę zostało zawarta wyłącznie w celu uzyskania przez Ubezpieczoną świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Wobec powyższych ustaleń SO stwierdził, że odwołanie było uzasadnione, co skutkowało jego uwzględnieniem i stosowną zmianą skarżonej decyzji ZUS. Komentarz Na tle stanu faktycznego ustalonego w rozpatrywanej sprawie, SO dokonał analizy regulacji prawnych dotyczących ochrony prawnej stosunku pracy kobiet w ciąży. Mając na uwadze zarówno obowiązujący stan prawny, jak i orzecznictwo SN, SO wskazał, że dla stwierdzenia, czy zaistniały podstawy do objęcia danej osoby ubezpieczeniem społecznym wymagane jest ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem. Tym samym SO stwierdził, że podstawowym kryterium oceny umowy o pracę pod kątem jej ważności jest okoliczność faktycznego przystąpienia przez strony tej umowy do jej realizacji. Taka sytuacja nastąpiła w rozpatrywanej sprawie. Jednocześnie SO przywołał i podzielił stanowisko SN o braku niezgodności z prawem nawiązania stosunku pracy przez kobietę będącą w ciąży. SN ocenił takie działanie jako rozsądne i pożądane (z punktu widzenia osobistego, ale także społecznego). Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie - VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 6.2.2023 r., VII U 892/21,
Sąd uznał, że sporna umowa była faktycznie realizowana, nie miała na celu jedynie uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Analiza regulacji prawnych dotyczących ochrony prawnej zatrudnienia kobiet w ciąży potwierdza, że samo zatrudnienie w tym okresie jest dopuszczalne i rozsądne.