Umowa o pracę a ubezpieczenie społeczne

Tematyka: umowa o pracę, ubezpieczenie społeczne, stosunek pracy, pozorność umowy, Sąd Apelacyjny, składki, świadczenia, pracodawca, pracownik, legalność, nawiązanie umowy

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 16.2.2023 r. wskazano, że uzyskanie objęcia ubezpieczeniem
społecznym i prawa do świadczeń z tego ubezpieczenia jest legalną podstawą zawierania umów o pracę,
a nawet może być głównym motywem nawiązania stosunku pracy.
Istota sprawy
Istotą sprawy było ustalenie, czy M.W. (dalej: Odwołująca) podlegała ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu,
rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu stosunku pracy z płatnikiem składek (...) Sp. z o.o. (dalej:
Pracodawca), w okresie od 21.5.2018 r. do 17.6.2018 r.
Zdaniem SA Odwołująca zawarła umowę o pracę z zamiarem świadczenia pracy, zaś umowie tej nie można
przypisać cech pozorności, a tym samym podlegała ona ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. Odwołująca
wykazała, że rzeczywiście doszło do skutecznego nawiązania stosunku pracy z Pracodawcą i zrealizowano
charakterystyczne dla niego elementy, wynikające z art. 22 § 1 KP - nie można mówić o pozorności umowy.
Stosunek pracy
W orzecznictwie przyjmuje się, że jeżeli umowa o pracę została zawarta dla pozoru, nie może ona stanowić
tytułu do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym. Aby móc stwierdzić, że przy składaniu oświadczeń
woli została zawarta pozorna umowa, przy podpisywaniu umowy obie strony muszą mieć (mają) świadomość, że
osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a pracodawca nie będzie korzystać z jej
pracy. Oznacza to, że strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wynikających
z umowy. Innymi słowy, strony stwarzają pozór rzeczywistego dokonania czynności prawnej o określonej treści,
podczas gdy tak naprawdę nie chcą wywołać żadnych skutków prawnych lub też wywołać inne niż deklarują
w pozornej czynności (wyrok SN z 4.2.2000 r., II UKN 362/99,
). Zgodnie z art. 83 § 1 KC nieważne jest
oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.
Stosunek pracy jest dobrowolnym stosunkiem prawnym o charakterze zobowiązaniowym, zachodzącym między
dwoma podmiotami, z których jeden, zwany pracownikiem, obowiązany jest świadczyć osobiście i w sposób ciągły,
powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego podmiotu, zwanego pracodawcą, pracę określonego
rodzaju oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniać pracownika za
wynagrodzeniem (wyrok SN z 7.10.2009 r., III PK 38/09,
).
Stan faktyczny sprawy
SA podzielił ustalenia Sądu I instancji, że Odwołująca przedstawiła dowody przemawiające za tym, że doszło do
skutecznego nawiązania stosunku pracy z Pracodawcą. Przede wszystkim - co istotne - sporna umowa o pracę
tymczasową z 18.5.2018 r., która została podpisana 21.5.2018 r., była kolejną umową o pracę między stronami (tj.:
Odwołującą i Pracodawcą), zaś strony miały wolę kontynuowania stosunku pracy. Poprzednie umowy o pracę były
zawarte na okres: od 12.3.2018 r. do 15.4.2018 r. i od 16.4.2018 r. do 20.5.2018 r. – na stanowisku pracownik
obróbki skór. Na mocy ww. umów Odwołująca wykonywała pracę tymczasową na rzecz (...) sp. z o.o. w B., która
zajmuje się produkcją tapicerek skórzanych do samochodów i korzysta z pracowników od Pracodawcy. W okresie
trwania drugiej umowy Odwołująca była niezdolna do pracy od 18.5.2018 r. do 30.5.2018 r. z powodu problemów
z kręgosłupem. W czasie tej niezdolności Strony podpisały trzecią umowę na okres od 21.5.2018 r. do 17.6.2018 r.,
gdyż Strony miały wolę kontynuowania stosunku pracy. Przede wszystkim zamiarem Odwołującej było
kontynuowanie pracy u Pracodawcy po powrocie ze zwolnienia lekarskiego. Również Pracodawca oczekiwał, że od
31.5.2018 r. Odwołująca będzie dalej świadczyła pracę. Z tego względu doszło do podpisania przez strony kolejnej
umowy o pracę tymczasową na dalszy okres od 21.5.2018 r. do 17.6.2018 r. W chwili podpisania spornej umowy
Odwołująca nie miała świadomości, że jest w ciąży, natomiast dowiedziała się o tym dopiero 3.7.2018 r. w trakcie
badań dotyczących dolegliwości kręgosłupa, będąc wówczas w drugim miesiącu ciąży. Z ustaleń dokonanych przez
Sąd I instancji wynika, iż rzeczywiście w dniu podpisania spornej umowy o pracę Odwołująca była niezdolna do
pracy, jednakże brak jest regulacji prawnych, które stanowiłyby, że umowa podpisana podczas trwania
zwolnienia lekarskiego jest nieważna, zatem nie można podważyć jej skutków prawnych na podstawie tego, że
pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim. Sam fakt pobierania zasiłku chorobowego w momencie zawierania
kolejnej umowy o pracę nie wpływa ani na uprawnienie pracownika do tego zasiłku, ani na ważność tej umowy. Bez
znaczenia jest także to, czy ubezpieczona wiedziała lub przewidywała, że stanie się niezdolna do pracy z powodu
ciąży w najbliższym czasie po zawarciu umowy.

Jak trafnie ustalił Sąd I instancji, zebrany w sprawie materiał dowodowy świadczy o tym, że Odwołująca w ramach
spornego stosunku pracy miała faktycznie rozpocząć pracę od 31.5.2018 r., tj. po powrocie ze zwolnienia
lekarskiego. SA nie miał wątpliwości co do zamiarów, jakie towarzyszyły Stronom podczas podpisywania kolejnej
umowy. Pracodawca Odwołującej był zadowolony z jej dotychczasowej pracy i wyraził wolę kontynuowania z nią
współpracy. Należy także podkreślić, że sporna umowa o pracę tymczasową na gruncie prawa pracy realizowała
wszystkie konstytutywne cechy stosunku pracy. Wzmocnieniem tej tezy jest miarodajny stan faktyczny występujący
w przedmiotowej sprawie. Wynika z niego, że Odwołującą i Pracodawcę już wcześniej łączył stosunek pracy, gdyż od
12.3.2018 r. Odwołująca została zatrudniona na stanowisku pracownika obróbki skór i pracę tę faktycznie
wykonywała, zaś po podpisaniu spornej umowy o pracę w 21.5.2018 r. sytuacja ta nie uległa zmianie o tyle, że wolą
Stron było w dalszym ciągu kontynuowanie stosunku pracy.
Odnosząc się zaś do zarzutów Pozwanego, że sporna umowa o pracę nie była realizowana z uwagi na orzeczoną
niezdolność Odwołującej do pracy, należy wskazać, że celem stosunku pracy jest również ochrona pracownika
i umożliwienie mu korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego w przypadkach określonych w ustawie,
tym samym trudno zaakceptować stanowisko Pozwanego, tym bardziej, że sprowadzałoby się to do konkluzji, iż
w przypadku choroby pracownika i przebywania przez niego na zwolnieniu lekarskim, pracodawca winien zakończyć
stosunek pracy. Z oczywistych powodów pogląd taki nie może zasługiwać na aprobatę.
Z powyższych względów SA podzielił stanowisko Sądu I instancji, że sporna umowa o pracę nie była pozorna, skoro
– jak wskazano wyżej – faktycznym zamiarem Stron było kontynuowanie stosunku pracy i jego rzeczywiste
realizowanie.
Następnie SA wskazał, że czynność prawna pozorna została uregulowana w art. 83 § 1 KC przez wskazanie jej
trzech elementów, które muszą wystąpić łącznie: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie
woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej
jedynie dla pozoru.
Jak podkreślono, w niniejszej sprawie sporna umowa o pracę była faktycznie przez Odwołującą wykonywana
w sposób charakterystyczny dla stosunku pracy, a tym samym nie można mówić o pozorności tej umowy.
Objęcie ubezpieczeniem społecznym
W myśl art. 6 ust. 1 pkt. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230;
dalej: SysUbSpołU) w związku z art. 8 ust. 1 SysUbSpołU oraz art. 11 ust. 1 SysUbSpołU, art. 12 ust. 1 SysUbSpołU
i art. 13 pkt. 1 SysUbSpołU, obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby będące pracownikami, od
dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Inaczej mówiąc, tytułem ubezpieczeń społecznych
tych osób jest stosunek pracy. Należy dodatkowo przypomnieć, że uzyskanie objęcia ubezpieczeniem
społecznym i prawa do świadczeń z tego ubezpieczenia jest legalną podstawą zawierania umów o pracę,
a nawet może być głównym motywem nawiązania stosunku pracy. Zawierając umowę o pracę, strony kierują
się różnymi motywami indywidualnymi (wyrok SN z 4.8.2005 r., II UK 320/04,
). Reasumując, w ocenie SA
umowa o pracę zawarta przez Odwołującą i Pracodawcę nie miała charakteru czynności pozornej, a jej celem było
faktyczne świadczenie pracy w ramach stosunku pracy. W konsekwencji Odwołująca podlega z tytułu tej umowy jako
pracownik obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, a zaskarżony wyrok jest prawidłowy. Mając powyższe na
uwadze, SA oddalił apelację na podstawie art. 385 KPC.

Komentarz
Na tle rozpatrywanej sprawy SA odniósł się do kwestii dobrowolności nawiązania stosunku pracy na podstawie
umowy o pracę w kontekście objęcia pracownika ochroną ubezpieczeniową. Mając na uwadze cywilnoprawną
instytucję pozorności czynności prawnej, SA uznał, że umowa o pracę zawarta w rozpatrywanej sprawie nie ma cech
umowy zawartej dla pozoru z uwagi na jej cel, jakim było faktyczne świadczenie pracy. Tym samym umowa ta
wywołała skutki nie tylko w sferze prawa pracy, lecz także w zakresie ubezpieczeń społecznych. Skutkowała bowiem
przystąpieniem do ubezpieczenia, opłacaniem składek i objęciem z mocy ustawy ubezpieczeniem społecznym
pracownika (tu: Odwołującej), który stał się jego podmiotem.

Wyrok SA w Poznaniu z 16.2.2023 r., III AUa 168/21,

Wyrok Sądu Apelacyjnego potwierdził, że umowa o pracę zawarta między stronami nie była pozorna, a faktycznie Odwołująca świadczyła pracę. Z uwagi na uzyskanie objęcia ubezpieczeniem społecznym, SA oddalił apelację i uznał, że pracownica podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej umowy. Decyzja SA jest ostateczna i prawidłowa.