Zasada obliczania wysokości świadczeń emerytalnych

W wyroku SO w Łodzi z 13.3.2023 r. omówiono zasadę obliczania wysokości świadczeń emerytalnych w oparciu o faktycznie otrzymane zarobki, bez możliwości zastąpienia ich domniemaniem. Sprawa dotyczyła ustalenia kapitału początkowego i emerytury dla Ubezpieczonej, która odwołała się od decyzji ZUS, kwestionując przyjęte kwoty zarobków w latach 1996-1998.

Tematyka: Zasada obliczania świadczeń emerytalnych, wysokość emerytury, kapitał początkowy, zarobki, ZUS, wyrok SO, ubezpieczenia społeczne

W wyroku SO w Łodzi - VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 13.3.2023 r. wskazano, że
w sprawach emerytalno-rentowych wyliczenie wysokości świadczenia może nastąpić wyłącznie na
podstawie wysokości faktycznie otrzymanych zarobków i to tych, od których istniał obowiązek
odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne, a zasada ta (obliczania świadczeń w oparciu
o rzeczywiste zarobki) nie może zostać zastąpiona domniemaniem wynagrodzenia w danym roku
kalendarzowym.
Stanowisko ZUS
Decyzją z 20.5.2022 r. ZUS ustalił wartość kapitału początkowego dla A.S. (dalej: Ubezpieczona) na 1.1.1999 r.
w wysokości 71.467,55 zł, zaś decyzją z 23.5.2022 r. ZUS przyznał jej emeryturę od 1.4.2022 r. w wysokości 4820,32
zł.
Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota:
• Składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem ich waloryzacji zaewidencjonowanych na koncie do
końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury;
• Zwaloryzowanego kapitału początkowego;
• Środków zaewidencjonowanych na subkoncie, z uwzględnieniem ich waloryzacji.
Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie
dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę.
Stanowisko Ubezpieczonej
Ubezpieczona odwołała się od ww. decyzji, kwestionując przyjęte przez ZUS zarobki w kwotach minimalnego
wynagrodzenia za okres zatrudnienia w latach 1996-1998. Ubezpieczona była zatrudniona jako pracownik w (...) S.A.
w Ł. (dalej: Pracodawca, Spółka) w okresie od 2.5.1994 r. do 31.10.1998 r. w pełnym wymiarze czasu pracy.
Początkowo pracowała na stanowisku księgowej, a następnie głównego księgowego, na podstawie umowy o pracę
z 2.5.1994 r. za wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 1100 zł miesięcznie, następnie na podstawie umowy
o pracę z 2.10.1995 r., za wynagrodzeniem zasadniczym 1200 zł miesięcznie, a na podstawie umowy o pracę
z 1.3.1997 r. za wynagrodzeniem zasadniczym 2100 zł brutto miesięcznie.
Istota sporu
SO w pierwszej kolejności wskazał, że istota niniejszego postępowania sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy
możliwe jest przyjęcie innych kwot wynagrodzenia przy wyliczaniu kapitału początkowego Ubezpieczonej w spornych
latach 1996-1998. Wartość kapitału początkowego Ubezpieczonej przekłada się bezpośrednio na wysokość jej
świadczenia emerytalnego.
Wysokość emerytury a wysokość zarobków
Następnie SO wskazał, że z uwagi na datę urodzenia Ubezpieczonej, jej emerytura musi zostać ustalona w oparciu
zasady określone w art. 26 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U z 2023 r. poz. 1251;
dalej: EmRentyFUSU), zgodnie z którym emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia
podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku
równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.
W związku z ww. zasadami można stwierdzić, że kwota kapitału początkowego zależy od:
• długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1.01.1999 r.;
• podstawy wymiaru;
• współczynnika proporcjonalnego do wieku ubezpieczonego, który służy do obliczenia tzw. części socjalnej.
Do ustalania podstawy wymiaru świadczeń przyjmuje się zarobki objęte obowiązkiem opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Osoba ubiegającą się o emeryturę lub rentę musi
wykazać wysokość przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, a jeżeli była
pracownikiem - wysokość wynagrodzenia. Za podstawę wymiaru emerytury przyjmuje się kwotę wynagrodzenia
udowodnioną przez ubezpieczonego, która nie musi odpowiadać wysokości faktycznie uzyskanego

wynagrodzenia. Wysokość zarobków, której pochodną jest podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie
społeczne, jest faktem mającym istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, który w postępowaniu przed
sądem może być udowadniany wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za celowe i pożądane
(wyrok SN z 25.7.1997 r., II UKN 186/97,
). Nie jest możliwe wyliczenie wysokości emerytury w oparciu
o hipotetyczną uśrednioną wielkość wynagrodzenia, nie może to bowiem oddać indywidualnych cech danego
stosunku pracy (wyrok SN z 4.7.2007 r., I UK 36/07,
).
Rzeczą sądu w sprawach o wysokość emerytury jest dokładne ustalenie wysokości wynagrodzenia
otrzymywanego przez ubezpieczonego w danym okresie. Zarobki za poszczególne miesiące i wybrane lata
kalendarzowe wykazane muszą być w sposób nie budzący wątpliwości w ściśle określonej kwotowo wysokości i co
do odprowadzonych od nich składek na ubezpieczenie społeczne. Nie można przyjmować wysokości wynagrodzenia
opartego wyłącznie na przypuszczeniach, czy twierdzeniach ubezpieczonego, jak też dowodach niejasnych. Przepisy
prawa ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań
pozwalających na ustalanie wynagrodzeń w sposób przybliżony (wyrok SA w Łodzi z 19.10.2016 r., III AUa 2185/15,
). W sprawach emerytalno-rentowych wyliczenie wysokości świadczenia może nastąpić wyłącznie na
podstawie zarobków faktycznie otrzymanych i to tych, od których istniał obowiązek odprowadzania składki na
ubezpieczenie społeczne (art. 15 EmRentyFUSU). Zasada obliczania świadczeń w oparciu o rzeczywiste zarobki
nie może zostać zastąpiona domniemaniem wynagrodzenia w danym roku kalendarzowym. Prymat nadany
dokumentacji pracowniczej prowadzi do gradacji mocy dowodowej polegającej na tym, że dokumentacja ta
stanowi podstawę weryfikacji pozostałych dowodów.
Stanowisko SO
Kierując się ww. stanem prawnym, SO przeprowadził postępowanie dowodowe, obejmujące analizę dostępnej
dokumentacji związanej ze spornym okresem zatrudnienia Ubezpieczonej u Pracodawcy w latach 1996-1998, za
które ZUS - kwestionując wartość dowodową nieprawidłowo wystawionego dokumentu Rp-7 - przyjął minimalne
wynagrodzenie. Ubezpieczona w toku postępowania odwoławczego przedstawiła dokumenty w postaci: umów
o pracę i informacji podatkowych PIT-11 za 1996 r. i 1998 r., co do których Pracodawca wprost stwierdził, że gdyby
nimi dysponował w oryginałach - to byłyby wystarczające do przeliczenia kapitału początkowego Ubezpieczonej.
Ponadto w sprawie został przesłuchany świadek, na okoliczności wykonywania w badanym okresie pracy przez
Ubezpieczoną oraz przesłuchano samą Ubezpieczoną, co ostatecznie dało SO podstawę do oceny prawidłowości
zaskarżonej decyzji co do zarobków z lat 1996-1998 przyjętych przez Pracodawcę do wyliczenia kapitału
początkowego. W efekcie SO uznał, że Ubezpieczona w należyty sposób wykazała, że jej dochody w ww. latach
w Spółce były większe niż przyjęte przez ZUS kwoty ówczesnego wynagrodzenia minimalnego.
Rozstrzygnięcie SO
ZUS, w oparciu o przedłożone w toku niniejszego postępowania dokumenty, dokonał ostatecznie stosownego
hipotetycznego wyliczenia wysokości wskaźnika podstawy wymiaru kapitału początkowego z lat 1989-1998, który
wyniósł 99,89% i jest korzystniejszy od dotychczasowego w wysokości 64,42% przyjętego w zaskarżonej decyzji
kapitałowej. Hipotetycznie wyliczony przez ZUS kapitał początkowy dla Ubezpieczonej na 1.1.1999 r. wyniósł
89.136,41 zł i również był korzystniejszy od wartości wyliczonej w zaskarżonej decyzji - 71.467,55 zł. Ubezpieczona
nie kwestionowała ani wysokości ustalonych przez ZUS zarobków w badanym okresie zatrudnienia (1996 r. – 14400
zł, 1997 r. – 22500 zł, 1998 r. – 21000 zł), ani hipotetycznego wyliczenia przez ZUS wskaźnika wysokości podstawy
wymiaru kapitału początkowego 99,89%. Z tych przyczyn SO zmienił zaskarżone decyzje i zobowiązał ZUS do
ponownego ustalenia wysokości emerytury oraz kapitału początkowego Ubezpieczonej przy przyjęciu wskaźnika
wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego 99,89% poczynając od 1.4.2022 r. (tj. od pierwszego dnia
miesiąca, w którym złożono wniosek o emeryturę).

Komentarz
Na gruncie stanu faktycznego (i prawnego) rozpatrywanej sprawy SO wypowiedział się na temat zasad ustalania
wysokości emerytury. SO wskazał, że podstawowe znaczenia ma w tym zakresie rzeczywista wysokość zarobków
ubezpieczonego. Mając na uwadze dotychczasowe orzecznictwo, SO podkreślił, że postępowanie dowodowe przed
ZUS różni się od tego prowadzonego przez sąd. Ograniczenie co do środków dowodowych, obowiązujące
w postępowaniu przed ZUS, nie ma bowiem zastosowania w postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawie o wyliczenie
wysokości emerytury możliwe jest zatem dopuszczenie i przeprowadzenie wszelkich dowodów, w tym także: dowodu
z zeznań świadków lub przesłuchania samego ubezpieczonego lub innych pracowników (wyrok SN z 4.7.2007 r.,
I UK 36/07,
). Wysokość uzyskiwanego uposażenia może być więc ustalana także przy pomocy innych
pisemnych środków dowodowych pochodzących od pracodawcy, czy też nawet dowodów pośrednich, nie wyłączając
zeznań świadków i strony - aczkolwiek wskazujących wprost na wysokość wynagrodzenia zainteresowanego (wyrok
SN z 25.7.1997 r., II UKN 186/97,
). Jak podkreślił SO, nie jest natomiast możliwe obliczanie wysokości
emerytury na podstawie twierdzeń ubezpieczonego - muszą być one udowodnione. Taka sytuacja zaistniała na
gruncie niniejszej sprawy, czego nie uwzględnił ZUS.

Wyrok SO w Łodzi z 13.3.2023 r., VIII U 1389/22,

Wyrokiem SO zmieniono decyzje ZUS, zobowiązując do ponownego ustalenia wysokości emerytury i kapitału początkowego Ubezpieczonej. Podkreślono konieczność uwzględnienia rzeczywistych zarobków przy obliczaniu świadczeń emerytalnych, a nie opieranie się na domniemaniach czy twierdzeniach ubezpieczonego.