Granice odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę wyrządzoną pracodawcy
Publikacja omawia granice odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę wyrządzoną pracodawcy z uwzględnieniem winy nieumyślnej, umyślnej oraz wskutek niewyliczenia się pracownika z mienia powierzonego. Przytoczone są przykłady działań pracowników prowadzących do szkód oraz zasady określające podstawy i przesłanki ponoszenia odpowiedzialności zgodnie z przepisami Kodeksu Pracy.
Tematyka: odpowiedzialność materialna, pracownicy, szkoda, Kodeks Pracy, zasady odpowiedzialności, umyślne działanie, wyrok karny, naprawa szkody, wyroki sądowe
Publikacja omawia granice odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę wyrządzoną pracodawcy z uwzględnieniem winy nieumyślnej, umyślnej oraz wskutek niewyliczenia się pracownika z mienia powierzonego. Przytoczone są przykłady działań pracowników prowadzących do szkód oraz zasady określające podstawy i przesłanki ponoszenia odpowiedzialności zgodnie z przepisami Kodeksu Pracy.
Inaczej kształtuje się odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej (art. 114-119 KP), z winy umyślnej (art. 122 KP) oraz za szkodę powstałą wskutek niewyliczenia się pracownika z mienia powierzonego z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się (art. 124-125 KP). Z tego względu dochodzenie przez pracodawcę roszczeń z tytułu każdego rodzaju odpowiedzialności materialnej pracownika zawsze wymaga ustalenia podstaw, przesłanek i zasad jej ponoszenia przez pracownika według reguł określonych w art. 114-127 KP. Co do zasady zagadnienia dotyczące tej odpowiedzialności są uregulowane przepisami KP, dlatego przepisy KC mogą być do niej zastosowane tylko wyjątkowo, w szczególności brak jest możliwości przyjęcia zbiegu podstaw materialnej odpowiedzialności pracowniczej z podstawami z KC np.: z tytułu czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia czy ochrony własności (zob. wyrok SN z 27.5.1999 r., I PKN 78/99, ; uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 29.12.1975 r., V PZP 13/75, ). Niedopuszczalne jest też wystawienie weksla gwarancyjnego czy zastrzeżenie kary umownej jako środka zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy (zob. postanowienie SN z 9.2.2022 r., II PSK 262/21, ; wyrok SN z 26.1.2011 r., II PK 159/10, ; wyrok SN z 8.1.2008 r., II PK 120/07, ). Rzeczywista strata Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. To na p racodawcy ciąży obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody (zob. wyrok SN z 18.12.2019 r., I PK 204/18, ; wyrok SN z 22.8.2019 r., I PK 103/18, ; wyrok SA w Szczecinie z 18.2.2016 r., III APa 13/15, ). W art. 116 KP nie wprowadzono wymagania aby okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody zostały udowodnione przy pomocy dokumentów. Mogą być one wykazane przy pomocy wszelkich środków dowodowych, których wiarygodność i moc dowodową ocenia sąd (zob. wyrok SN z 23.6.2009 r., III PK 15/09, ). Nie wystarczy przy tym, że pracodawca wskaże jakie poniósł koszty, niezbędne jest bowiem wykazanie, że były one następstwem niewykonania obowiązków pracowniczych w czasie trwania stosunku pracy (zob. wyrok SN z 23.1.2020 r., II PK 228/18, ). Przykładowo nierzetelne prowadzenie księgowości stanowi naruszenie obowiązków pracownicy zatrudnionej na stanowisku głównej księgowej. Jeżeli pracodawca udowodnił poniesienie kosztów związanych z wykryciem i usunięciem popełnionych przez pracownicę błędów, to koszty te stanowią jego szkodę. Szkoda ta to rzeczywista strata, która pozostaje w normalnym związku przyczynowym z zachowaniem pracownicy, gdyby prowadziła księgowość przedsiębiorstwa pracodawcy właściwie, nie zaszłaby potrzeba dokonania sprawdzenia ksiąg i dokumentów i usuwania stwierdzonych błędów (zob. wyrok SN z 14.5.2013 r., I PK 5/13, ). Umyślne wyrządzenie szkody Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości, czyli zarówno poniesionych przez pracodawcę strat jak i korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. (zob. wyrok z 24.9.2020 r., III PK 4/19, ; wyrok SA w Szczecinie z 7.11.2019 r., III APa 8/19, ). W orzecznictwie za umyślne działanie na szkodę pracodawcy, uzasadniające zastosowanie art. 122 KP, uznano m.in.: niedokonanie właściwej oceny zdolności kredytowej podmiotów gospodarczych ubiegających się o kredyty (zob. wyrok SN z 24.2.2021 r., III PSKP 5/21, ); samowolnie korzystanie za pomocą służbowego telefonu z niestandardowych, wysokopłatnych usług telekomunikacyjnych (zob. wyrok SN z 22.3.2016 r., II PK 31/15, ); polecenie przez pracownika zarządzającego w imieniu pracodawcy zakładem pracy wypłacenia sobie wynagrodzenia na podstawie osobiście sporządzonego wykazu godzin nadliczbowych, ze świadomością, że jest ono nienależne (zob. postanowienie SN z 21.1.2020 r., II PK 237/18, ); przedkładanie pracodawcy nierzetelnych dokumentów księgowych, będących podstawą wypłacania pracownikowi środków finansowych tytułem zwrotu kosztów podroży służbowych, których pracownik w rzeczywistości nie odbywał (zob. wyrok SN z 26.10.2022 r., II PSKP 33/22, ); postępowanie księgowego, który zaproponował klientom biura rachunkowego przejście do siebie, pomógł klientom sporządzić wypowiedzenia i ukrył je w archiwum a następnie skasował na komputerze pracodawcy i telefonie służbowym dane klientów oraz wywiózł dokumentację klientów bez wiedzy pracodawcy (zob. wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie - VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 20.5.2021 r., VII P 46/15, ); działanie pracownicy laboratorium posiadającej wyłączne uprawnienia do autoryzowania sprawozdań, która przez wiele miesięcy nie rejestrowała zleceń klienta biorącego udział w tym procederze, tylko przekazywała je firmie męża oferującego niższe ceny, a następnie wystawiała nieewidencjonowane sprawozdanie na drukach z akredytacją z logo pracodawcy, pozbawiając go przychodów z tytułu poprowadzenia badań oraz wydania sprawozdań (zob. wyrok SR w Toruniu z 10.5.2021 r., IV P 27/17, ). Związanie wyrokiem karnym W przypadku, gdy wobec pracownika, który wyrządził pracodawcy szkodę zostanie wydany w postępowaniu karnym prawomocny wyrok skazujący co do popełnienia przestępstwa, wówczas jego ustalenia wiążą sąd w postępowaniu cywilnym (zob. wyrok SN 21.2.2013 r., I CSK 373/12, ). Związanie to dotyczy ustalonych w wyroku znamion przestępstwa i okoliczności takich jak: czas, miejsce i poczytalność sprawcy. Natomiast okoliczności wykraczające poza te elementy stanu faktycznego, choćby związane z przestępstwem, nie są wiążące w sprawie cywilnej (zob. wyrok SN z 23.6.2017 r., I CSK 614/16, ). W konsekwencji ustalona wyrokiem karnym wysokość szkody jest co do zasady wiążąca tylko wtedy, gdy szkoda należy do znamion ustawowych przestępstwa, stanowiąc niezbędny element jego stanu faktycznego, który nie ma charakteru ocennego. Natomiast szerszy zakres związania przyjmuje się razie prawomocnego skazania w postępowaniu karnym za zabór mienia w celu przywłaszczenia lub za przywłaszczenie konkretnej rzeczy, wówczas określona w wyrok karnym wysokość kwoty pieniężnej będącej przedmiotem zagarnięcia lub przywłaszczenia wiąże sąd cywilny (zob. wyrok SN z 29.10.2020 r., V CSK 69/19, ). Nie zwalnia to jednak sądu z oceny, w jakiej wysokości szkoda została wyrządzona przestępstwem, gdyż możliwa jest sytuacja, w której szkoda albo w ogólne nie powstanie, albo jej wysokość będzie równa, wyższa, a nawet niższa w stosunku do wartości przywłaszczonego mienia (zob. wyrok SN z 10.7.2013 r., V CSK 393/12, ). Dodatkowo w postępowaniu przed sądem pracy pracodawca powinien wykazać, że wyrządzona przestępstwem szkoda nie została zmniejszona lub zniwelowana, bowiem zobowiązanie pozwanego do naprawienia szkody mogło wygasnąć wskutek potrącenia, przedawnienia, prekluzji, wyrównania szkody czy jej skompensowania (zob. wyrok SN z 24.2.2021 r., III PSKP 5/21). Natomiast w razie braku prawomocnego wyroku skazującego wydanego w postępowaniu karnym sąd pracy samodzielnie ocenia, czy zachowanie sprawcy szkody stanowiło przestępstwo pod kątem ewentualnego zastosowania art. 442 1 § 2 KC (zob. wyrok SN z 9.5.2017 r., I PK 155/16, ; wyrok SN z 29.7.2020 r., I PK 12/19, ). Jednak sąd czyni to jedynie w granicach twierdzeń, faktów i dowodów przedstawionych przez powoda. Jeśli bowiem konsekwencją popełnienia przestępstwa jest znaczne wydłużenie terminu przedawnienia wynikających z niego roszczeń odszkodowawczych to pracodawca musi wykazać, że do tego doszło (zob. wyrok SN z 26.10.2022 r., II PSKP 33/22, ). Postanowienie SN z 9.2.2022 r., II PSK 262/21; wyrok SN z 15.1.2020 r., III PK 210/18; wyrok z 24.9.2020 r., III PK 4/19,
Odpowiedzialność pracownika za szkodę ograniczona jest do rzeczywistej straty pracodawcy oraz normalnych następstw działania lub zaniechania. Publikacja analizuje także przypadki umyślnego wyrządzania szkody oraz związanie wyrokiem karnym w postępowaniu cywilnym. Przedstawione są wyroki sądowe dotyczące naprawy szkód oraz wiążące ustalenia w przypadku skazania pracownika za przestępstwo.