Odpowiedzialność materialna pracowników za szkodę wyrządzoną pracodawcy

Zatrudniony nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim przyczyniły się do niej inne osoby związane z pracodawcą. Orzecznictwo podkreśla, że pracownik nie odpowiada za ryzyko związane z działalnością pracodawcy. W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność proporcjonalną do przyczynienia się do szkody i stopnia winy.

Tematyka: pracownik, pracodawca, odpowiedzialność materialna, szkoda, ryzyko, orzecznictwo, przyczynienie się, winna, przedawnienie, umowa o pracę

Zatrudniony powinien odpowiadać wyłącznie za efekt własnego zachowania, nie ponosi więc
odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej
powstania albo zwiększenia (zob. wyrok SN z 16.9.2021 r., II PSKP 46/21,
). Do kręgu „innych osób”
należą pozostali pracownicy zatrudnieni w zakładzie pracy, w tym także przełożeni, jak również osoby
w odmienny sposób związane lub niezwiązane z pracodawcą. Nie ma przy tym znaczenia, czy osobom tym
można przypisać winę w przyczynieniu się do powstania lub zwiększenia szkody. Ważne jest jednak, że
zachowanie tych osób musi pozostawać w normalnym związku przyczynowym ze szkodą (zob. wyrok SN
z 21.3.1985 r., IV PR 32/85,
).
Przyczynienie pracodawcy lub innych osób do powstania szkody
Przyczynienie się pracodawcy może przybierać różną postać. Wiąże się często z niewłaściwą organizacją procesu
świadczenia pracy, nieprawidłowymi nakładami czy niedostarczeniem odpowiednich produktów, niezbędnych do
realizacji zadań przez pracownika. W orzecznictwie podkreśla się, że pracownik nie ponosi ryzyka związanego
z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem
w granicach dopuszczalnego ryzyka. Dlatego obarczanie pracownika odpowiedzialnością materialną nie może być
próbą przerzucenia na niego różnych aspektów ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, w tym:
organizacyjnego, produkcyjnego, ekonomicznego, czy prawnego (zob. wyrok SN z 23.1.2020 r., II PK 228/18,
; wyrok SN z 15.3.2007 r., I PK 252/06,
; wyrok SN z 23.10.2006 r., I PK 113/06,
). Ryzyko to
obejmuje również skutki niewłaściwego doboru pracowników oraz ich niezawinionych błędów (zob. wyrok SN
z 23.1.2020 r., II PK 228/18,
). Również stosowane wobec osób zajmujących stanowiska kierownicze
i samodzielne, znacznie surowsze kryteria oceny ich pracy, nie mogą zakładać całkowitego przerzucenia na
pracownika ryzyka prowadzonej przez pracodawcę działalności gospodarczej (zob. wyrok SN z 22.8.2013 r., II PK
339/12,
). A winę osoby zarządzającej jednostką organizacyjną w wyrządzeniu szkody pracodawcy należy
oceniać z uwzględnieniem, że nie można od niej wymagać znajomości wszystkich specjalistycznych zagadnień
związanych z funkcjonowaniem zakładu (zob. wyrok SN z 26.3.1998 r., I PKN 563/97,
). W razie wyrządzenia
szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia
się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych
pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych. W orzecznictwie SN podkreśla się, że
ulga przewidziana w art. 117 § 1 KP i art. 118 KP uwzględniana jest przez sąd z urzędu. Jeśli wiec
przemawiają za tym miarodajne fakty, sąd ma obowiązek rozważyć czy doszło do przyczynienia się
pracodawcy lub innych osób do powstania albo zwiększenia szkody, albo czy została ona wyrządzona
wspólnie przez kilku pracowników. A przesądzenie tych zależności nakłada na sąd obowiązek odpowiednio -
zredukowania wysokości odpowiedzialności za szkodę lub jej rozdzielenia na części korespondujące
z przyczynieniem się i winą każdego sprawcy (zob. wyrok SN z 16.9.2021 r., II PSKP 45/21,
).
Szkoda wyrządzona osobie trzeciej
W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody
osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca, a jeśli wykona ten
obowiązek, wówczas pracownik ponosi wobec niego odpowiedzialność przewidzianą w art. 114-122 KP. Art.
120 § 1 KP wyłącza opartą na przepisach prawa cywilnego odpowiedzialność pracownika wobec innej osoby za
szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych (zob.
postanowienie SN z 9.5.2022 r., I CSK 1975/22,
), bez względu na to, czy działania te były zgodne
z przyjętymi regułami (zob. wyrok SA w Warszawie z 28.12.2017 r., VI ACa 1266/16,
). Regulacja ta ma na
celu nie tylko ochronę pracownika przed surowymi skutkami odpowiedzialności z uwagi na związane z procesem
pracy ryzyko popełnienia uchybień bądź zaniedbań, z którymi związane jest niejednokrotnie powstanie wysokiej
szkody, ale również lokalizację odpowiedzialności odszkodowawczej w podmiocie, który z ekonomicznego punktu
widzenia daje większą gwarancję zaspokojenia roszczeń odszkodowawczych poszkodowanego (zob. wyrok SA
w Białymstoku z 27.11.2017 r., III APa 4/17,
). Art. 120 § 1 KP nie stosuje się jednak gdy z przyczyn
faktycznych, takich jak niewypłacalność pracodawcy lub likwidacja zakładu pracy, poszkodowany nie może żądać
naprawienia szkody od pracodawcy (zob. wyrok SN z 11.4.2008 r., II CSK 618/07,
). Do zdarzeń, które
uzasadniają wyłączenie działania zasady z art. 120 § 1 KP nie należą natomiast przyczyny o charakterze
subiektywnym bądź mieszczące się w ramach ryzyka procesowego, takie jak przedawnienie roszczenia
odszkodowawczego względem pracodawcy czy przegranie przez poszkodowanego prowadzonego z nim sporu
sądowego (zob. uchwała SN z 8.11.2016 r., III CZP 67/16,
). Odstąpienia od stosowania tego przepisu nie

usprawiedliwia też fakt, że pracownik był ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej (zob. wyrok SA w Warszawie
z 29.8.2013 r., I ACa 151/13,
). Przyjęcie odmiennego stanowiska mogłoby w praktyce powodować
obligowanie pracowników do zawierania umów ubezpieczenia, osłabiając istotnie funkcję ochronną art. 120 § 1 KP
(zob. wyrok SN z 25.2.2016 r., III CSK 115/15,
).
Przedawnienie roszczeń
Zgodnie z art. 291 § 2 i 3 KP roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika
wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają przedawnieniu
z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika
szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Jeżeli jednak pracownik umyślnie
wyrządził szkodę, do przedawnienia roszczenia o naprawienie tej szkody stosuje się przepisy KC. Wiadomość
o szkodzie i jej sprawcy pracodawca może uzyskać ze źródeł zewnętrznych lub w wyniku własnych działań. Bieg
terminu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego z art. 114 KP rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie
stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie, który jednakże nie
może być wcześniejszy niż moment wyrządzenia wierzycielowi szkody w związku z nienależytym wykonaniem
zobowiązania. Roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną naruszeniem zobowiązania pracowniczego
powstaje bowiem nie wcześniej niż w momencie zrealizowania się wszystkich przesłanek, które - w myśl art. 114
i 115 KP - decydują o powstaniu zobowiązania (zob. wyrok SN z 7.3.2019 r., III PK 21/18,
). Przykładowo
pracodawca dochodzący naprawienia przez pracownika szkody polegającej na braku zapłaty ze strony kontrahenta,
powinien uprawdopodobnić, iż należność nie zostanie zaspokojona przez tego kontrahenta. W tym celu powinien
wykazać się podjęciem wszelkich dostępnych prawnie czynności mających na celu zaspokojenie jego należności -
dobrowolnie lub przymusowo. W przeciwnym wypadku narażałby się na zarzut przedwczesności wywiedzionego
przeciwko pracownikowi powództwa (zob. wyrok SN z 27.7.2011 r., II PK 22/11,
).
Należy podkreślić, że po zakończeniu umowy o pracę na byłym pracowniku nie ciążą żadne obowiązki objęte treścią
rozwiązanego stosunku zatrudnienia, dlatego podstawę prawną dla roszczeń pracodawcy wobec byłego pracownika
o naprawienie szkody powstałej po ustaniu stosunku pracy należy poszukiwać w przepisach KC a nie w przepisach
KP o materialnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracownika z tytułu niewykonania lub nienależytego
wykonania obowiązków pracowniczych (zob. wyrok SN z 23.1.2020 r., II PK 228/18,
; wyrok SN z 30.10.2018
r., I PK 126/17,
; wyrok SN z 9.8.2011 r., I BP 3/11,
).
Wyrok SN z 16.9.2021 r., II PSKP 46/21; wyrok SN z 23.1.2020 r., II PK 228/18; wyrok SN z 7.3.2019 r., III PK
21/18,

Pracownik ponosi odpowiedzialność wobec pracodawcy za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej. Regulacje prawa pracy mają na celu ochronę pracownika przed surowymi skutkami odpowiedzialności. Roszczenia pracodawcy ulegają przedawnieniu w określonych terminach. Po ustaniu stosunku pracy były pracownik nie ponosi dalszej odpowiedzialności z tytułu niewykonania obowiązków pracowniczych.