Związek wypadku z pracą
Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy, wypadek przy pracy jest nagłym zdarzeniem wywołanym przyczyną zewnętrzną powodującym uraz lub śmierć w związku z pracą. Oznacza to, że nie tylko czynności bezpośrednio związane z wykonywaną pracą mogą być uznane za wypadek przy pracy, ale także te, które mają związek czasowy, przestrzenny i funkcjonalny z pracą.
Tematyka: związek wypadku z pracą, wypadek przy pracy, czasowy związek z pracą, przestrzenny związek z pracą, funkcjonalny związek z pracą, działanie w interesie pracodawcy, przerwanie związku z pracą
Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy, wypadek przy pracy jest nagłym zdarzeniem wywołanym przyczyną zewnętrzną powodującym uraz lub śmierć w związku z pracą. Oznacza to, że nie tylko czynności bezpośrednio związane z wykonywaną pracą mogą być uznane za wypadek przy pracy, ale także te, które mają związek czasowy, przestrzenny i funkcjonalny z pracą.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t..j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189; dalej: WypadkiU) wypadkiem przy pracy jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Czasowy i przestrzenny związek z pracą Określenie „wypadek przy pracy” użyte w legalnej definicji w może być mylące. Za wypadki przy pracy należy bowiem uznać szereg zdarzeń, które mają miejsce nie tylko podczas faktycznego wykonywania czynności składających się na umówioną pracę, ale również takie, które mają czasowy, przestrzenny i funkcjonalny związek z pracą w okolicznościach wymienionych w art. 3 ust. 1 pkt 1-3 WypadkiU (zob. wyrok SN z 17.1.2019 r., II PK 268/17, ; postanowienie SN z 30.8.2018 r., I UK 360/17, ). Związek miejscowy i czasowy wypadku z pracą sprowadza się do ustalenia, że pracownik doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł śmierć w czasie i w miejscu, w którym pozostawał w sferze interesów pracodawcy. Zdarzenie takie musi więc nastąpić w czasie pracy w znaczeniu prawnym, bądź w miejscu zakreślonym strefą zagrożenia stwarzanego przez pracę (zob. postanowienie SN z 18.12.2018 r., II UK 514/17, ). Należy zaznaczyć, że w kontekście ustalania okoliczności zdarzenia, świadczenie pracy nie może być rozumiane jako samo przebywanie na terenie zakładu pracy, lecz powinno być powiązane z pozostawaniem pracownika w dyspozycji pracodawcy w związku z wykonywaniem pracy. W orzecznictwie podkreśla się, że warunkiem pozostawania w dyspozycji pracodawcy jest gotowość pracownika do pracy, czyli subiektywny zamiar wykonywania pracy i obiektywna możliwość jej świadczenia. Funkcjonalny związek z pracą Jeżeli do zdarzenia doszło poza czasem i miejscem wykonywania normalnych czynności pracowniczych, wówczas niezbędne jest stwierdzenie funkcjonalnego związku z pracą, tzn. takiego, w ramach którego praca musi być nie tylko jednym z czynników prowadzących do zdarzenia, ale musi także wywrzeć wpływ na zaistniały skutek (zob. wyrok SN z 28.6.2023 r., I PSKP 28/22, ). Istotne jest to, że związek funkcjonalny nie jest pojęciem wymiernym i obiektywnym, jak czas i miejsce pracy, często leży w sferze psychiki poszkodowanego pracownika (zob. postanowienie SN z 30.8.2018 r., I PK 187/17, ). W orzecznictwie za wypadek przy pracy uznano m.in.: pobicie pracownika przez innego pracownika w przebieralni podczas przygotowywania się do podjęcia zwykłych obowiązków, gdy bezpośrednią przyczyną konfliktu było kwestionowanie przez poszkodowanego sposobu wykonywania pracy przez sprawcę (zob. wyrok SN z 8.11.2012 r., II PK 80/12, ); wypadek komunikacyjny, któremu uległ pracownik zatrudniony w systemie zadaniowego czasu pracy w czasie jazdy samochodem służbowym po otrzymaniu i zaaprobowaniu polecenia służbowego obligatoryjnego przybycia do siedziby pracodawcy (zob. wyrok SN z 17.1.2019 r., II PK 268/17, ) czy zdarzenie, które nastąpiło podczas dojazdu nauczyciela do miejsca pobytu ucznia w celu realizacji indywidualnego nauczania (zob. wyrok SN z 23.3.2017 r., I UK 131/16, ). Działanie w interesie pracodawcy Wskazane w przepisie art. 3 ust. 1 pkt 2 WypadkiU wykonywanie na rzecz pracodawcy czynności nawet bez jego polecenia, ma miejsce wówczas, gdy pracownik, działając w interesie zakładu pracy, podejmuje czynności niezwiązane z jego obowiązkami pracowniczymi np. w czasie wolnym od pracy. Możliwa jest zatem sytuacja, w której nawet subiektywne, ale uzasadnione okolicznościami przekonanie pracownika, że działa w interesie pracodawcy, daje podstawę do objęcia go ochroną przewidzianą w WypadkiU (zob. wyrok SN z 6.4.2022 r., I USKP 105/21, ). Za przypadek taki nie można jednak uznać działania pracownika zatrudnionego na stanowisku specjalisty ds. logistyki i reklamacji, który na polecenie przełożonego pojechał służbowym autem po żonę zwierzchnika. Choć podróż była realizowana na polecenie przełożonego, to nie zmierzało do realizacji zadań pracodawcy i nie zostało ono wydane w jego interesie, ale wyłącznie w interesie prywatnym przełożonego, który chciał w ten sposób ułatwić żonie powrót z urlopu (zob. wyrok SN z 6.4.2022 r., I USKP 105/21, ). W sferze interesów pracodawcy nie pozostaje też samowolne przemieszczanie się pracownika po placu budowy, w celu własnej oceny postępów pracy, jakie zaszły podczas nieobecności poszkodowanego (zob. postanowienie SN z 3.2.2014 r., I PK 245/13, ). Za wypadek przy pracy nie można uznać: wypadku komunikacyjnego, do którego doszło gdy kierowca wbrew wyraźnemu poleceniu pracodawcy odwiezienia po zakończonym spotkaniu służbowym gości do hotelu, z własnej inicjatywy kilka godzin później odwoził ich po dyskotece w klubie (zob. postanowienie SN z 25.6.2019 r., II PK 131/18, ); zdarzenia zaistniałego w czasie dobrowolnego udziału pracownika w zorganizowanych przez pracodawcę zawodach sportowych, pozostających poza zakresem prowadzonej przez pracodawcę działalności (zob. wyrok SN z 5.3.2014 r., II UK 354/13, ) lub przy wykonywaniu społecznych funkcji prezesa zarządu klubu sportowego, nawet wówczas, gdy klub sportowy był sponsorowany przez pracodawcę i to pracodawca powołał poszkodowanego pracownika do pełnienia społecznej funkcji prezesa klubu (zob. wyrok SN z 3.4.2013 r., II UK 220/12, ). Przerwanie związku pracą Przerwanie związku czasowego i funkcjonalnego z wykonywaną pracą uniemożliwia zakwalifikowanie czynności jako wykonywanej w związku z pracą (zob. wyrok SN z 21.10.2020 r., I PK 67/19). Związek zdarzenia z pracą ulega zerwaniu wówczas, gdy pracownik w przeznaczonym na pracę czasie i miejscu wykonuje czynności bezpośrednio lub pośrednio niezwiązane z realizacją jego obowiązków pracowniczych i czyni to dla celów prywatnych (zob. postanowienie SN z 25.6.2019 r., II PK 131/18, ; postanowienie SN z 14.3.2018 r., II PK 118/17, ). Do zerwania związku z pracą prowadzi np.: odstąpienia od osobistego wykonywania obowiązków pracowniczych przez kierowcę i kontynuowanie podróży w charakterze pasażera (zob. wyrok SN z 8.5.2012 r., II UK 253/11, ) lub stan nietrzeźwości o większym stopniu niż ten, który decyduje o przyczynieniu się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku (zob. wyrok SN z 3.7.2013 r., I PK 303/12, ). Również okoliczności dotyczące ewentualnej odpowiedzialności pracodawcy za zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa w miejscu ich zakwaterowania, wynikające z cywilnoprawnej umowy użyczenia lub najmu, nie spełniają kryteriów wypadku przy pracy (zob. wyrok SN z 11.5.2022 r., II USKP 180/21, ). W orzecznictwie wielokrotnie wskazywano natomiast, że zerwania normatywnego związku z pracą nie oznacza krótkotrwała przerwa w pracy celem spożycia posiłku (zob. wyrok SA w Łodzi z 11.5.2021 r., III APa 25/20, ). Dla stwierdzenia związku z pracą nie ma w tych okolicznościach znaczenia czy pracownik przyrządzi sobie posiłek w tzw. pomieszczeniu socjalnym, zje pożywienie wcześniej zakupione lub przygotowane w domu. Fakt spożycia posiłku z substancją toksyczną, przyniesionego przez pracownika z zewnątrz do pracy, może mieć znaczenie dla ustalenia przyczynienia się pracownika do powstania szkody, ale nie jest powodem do przyjęcia, że związek z pracą został zerwany wskutek zjedzenia tego posiłku. W rezultacie wystąpienie zdarzenia w miejscu i czasie wykonywania obowiązków pracowniczych jest wystarczające do stwierdzenia wypadku przy pracy, niezależnie od tego, że przyczyna pochodziła spoza środowiska pracy i nie była zawiniona przez pracodawcę (zob. wyrok SN z 28.6.2023 r., I PSKP 28/22, ). Wyrok SN z 28.6.2023 r., I PSKP 28/22, ; SN z 6.4.2022 r., I USKP 105/21, ; wyrok SN z 17.1.2019 r., II PK 268/17,
Związanie wypadku z pracą wymaga ustalenia zarówno związku czasowego i przestrzennego, jak i funkcjonalnego, czyli wpływu pracy na zaistniałą sytuację. Istotne jest również działanie w interesie pracodawcy oraz unikanie przerwania związku z pracą poprzez czynności niezwiązane z obowiązkami pracowniczymi.