Elementy wypadku przy pracy – nagłość zdarzenia wywołanego przyczyną zewnętrzną

Elementy definiujące wypadek przy pracy to nagłość zdarzenia, przyczyna zewnętrzna, uraz lub śmierć pracownika oraz związek z pracą. Nagłość zdarzenia jest warunkiem uznania incydentu za wypadek przy pracy, charakteryzuje się zaskoczeniem pracownika i nieprzewidywalnością. Przyczyna zewnętrzna sprawcza może być każdy czynnik zdolny wywołać szkodliwe skutki, nie tylko narzędzie pracy czy siły przyrody, ale także czynności poszkodowanego. Przyczyny złożone mogą składać się z czynników zewnętrznych i istniejących w organizmie pracownika, decydującą rolę odgrywa opinia biegłego lekarza.

Tematyka: wypadek przy pracy, nagłość zdarzenia, przyczyna zewnętrzna, uraz pracownika, śmierć pracownika, związek z pracą, biegły lekarz, czynniki zewnętrzne, czynniki wewnętrzne, wypadki przy pracy złożone

Elementami definiującymi wypadek przy pracy są: nagłość zdarzenia, przyczyna zewnętrzna, uraz lub śmierć
pracownika oraz związek z pracą.
Nagłość zdarzenia
Jednym z warunków uznania incydentu za wypadek przy pracy jest jego nagłość. Cecha charakteryzuje się
zaskoczeniem pracownika, jest czymś nieprzewidywalnym, nieoczekiwanym, raptownym i odnosi się do
zdarzenia powodującego wypadek przy pracy a nie jego skutku pod postacią urazu lub śmierci. Dlatego też
przyczynie zewnętrznej przypisuje się także cechę nadzwyczajności w sensie jej nieprzewidywalności, która
nie wynika z warunków pracy, ale powinna powstać wskutek zakłócenia procesu pracy (zob. postanowienie
SN z 21.3.2023 r., I PSK 97/22,
; postanowienie SN z 23.3.2021 r., III USK 89/22,
). W orzecznictwie
podkreśla się, że czynności prawne, które mieszczą się bowiem w granicach uprawnień pracodawcy np. odwołanie
z zajmowanego stanowiska bez podania przyczyny, czy wręczenie pisma o rozwiązaniu umowy o pracę (zob. wyrok
SN z 21.6.2016 r., I UK 236/15,
), mogą stanowić dla pracownika zaskoczenie, jednak nie mają cechy
nagłości w rozumieniu art. 3 ust. 1 WypadkiU (zob. postanowienie SN z 24.5.2023 r., II PSK 90/22,
).
W orzecznictwie przyjmuje się, że nagłe zdarzenie trwa nie dłużej niż jedna dniówka robocza (zob. wyrok SN
z 1.2.2023 r., III USKP 66/22,
), zaznaczając jednocześnie, że cecha nagłości odnosi się do czasu trwania
zdarzenia, a nie do czasu oddziaływania przyczyny zewnętrznej. Zewnętrzną przyczyną zdarzenia będącego
wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 WypadkiU może być zatem wykonywanie pracy w normalnych
warunkach, jeśli ze względu na stan zdrowia pracownika powodowały one nadmierne obciążenie jego organizmu,
przy uwzględnieniu całego okresu, przez który praca nieodpowiadająca stanowi zdrowia pracownika była
wykonywana, a nie tylko dnia, w którym zdarzenie nastąpiło (zob. wyrok SN z 11.1.2013 r., II UK 162/12,
). Za
wypadek przy pracy uznano np.: zawał kierowcy w ruchu międzynarodowym, który przez 6 dni spał w samochodzie
i przygotowywał w nim posiłki. Przyjęto, że stan zdrowia zmarłego był nieproporcjonalnie zły do warunków pracy, jaką
wykonywał, a brak przekroczenia norm czasu pracy kierowcy nie jest równoznaczny z zapewnieniem pracownikowi
właściwego wypoczynku. Biorąc pod uwagę wszystkie indywidualne właściwości zdrowotne kierowcy praca, nawet
jeśli przebiegała typowo, mogła okazać się dla poszkodowanego nadmiernym wysiłkiem w sytuacji, gdy była
świadczona bez przerwy przez 6 dni (zob. postanowienie SN z 7.2.2023 r., II USK 646/21,
).
Zewnętrzna przyczyna sprawcza
Zewnętrzną przyczyną sprawczą zdarzenia może być każdy czynnik, który nie wynika z wewnętrznych
właściwości człowieka i jest zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki, w tym także
pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (zob. postanowienie SN
z 9.6.2022 r., III USK 457/21,
). Dlatego przyczyną zewnętrzną może być nie tylko narzędzie pracy,
maszyna czy siły przyrody, ale także czynności samego poszkodowanego np. potknięcie się, niefortunny
odruch, nadmierny wysiłek (zob. postanowienie SN z 23.2.2022 r., III USK 490/21,
; postanowienie SN
z 23.3.2021 r., III USK 89/21,
). Uznanie za wypadek przy pracy wyklucza natomiast uraz lub śmierć na skutek
działania wyłącznie przyczyn wewnętrznych, tkwiących w organizmie pracownika, takich jak: wady anatomiczne,
stany chorobowe, skutki wcześniejszych urazów (zob. postanowienie SN z 21.3.2023 r., I PSK 97/22,
; wyrok
SN z 1.2.2023 r., III USKP 66/22,
; wyrok SN z 19.2.2021 r., I USKP 15/21,
; wyrok SN z 26.9.2017 r.,
II UK 422/16,
; wyrok SN z 18.1.2017 r., III PK 50/16,
; postanowienie SN z 30.9.2014 r., III UK 32/14,
).
Dla prawnej kwalifikacji zdarzenia jako wypadku przy pracy nie ma znaczenia, czy przyczyna zewnętrzna stanowi
konsekwencję nieprzestrzegania przez którąś ze stron stosunku pracy zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. To, że
pracodawcy nie można zarzucić zaniedbań w kierowaniu pracowników na wymagane badania lekarskie ani winy za
wydanie wadliwego, z medycznego punktu widzenia, orzeczenia o zdolności danej osoby do zatrudnienia, nie
wyklucza uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeśli to właśnie warunki pracy wykonywanej przez
poszkodowanego krytycznego dnia przyspieszyły samoistny proces chorobowy. Również zawinione przez
pracownika spowodowanie wystąpienia czynnika będącego siłą sprawczą zdarzenia nie pozbawia incydentu cech
wypadku przy pracy, chociaż okoliczność ta może rzutować na istnienie i zakres odpowiedzialności organu
ubezpieczeniowego oraz uzupełniająco - pracodawcy za skutki zdarzenia (zob. wyrok SN z 24.4.2018 r., III PK 45/17,
; wyrok SN z 6.9.2017 r., I UK 374/16,
). W orzecznictwie uznano np., że czynnikiem zewnętrznym
może być poślizg samochodu, a fakt, że doszło do niego na skutek nadmiernej prędkości i nieostrożności
poszkodowanego pracownika, może mieć jedynie wpływ na zakres uprawnień odszkodowawczych. W tych

okolicznościach współprzyczyny wewnętrzne dotyczące organizmu ubezpieczonego, np. jego zaśnięcie, podlegają
ocenie pod kątem ewentualnej kwalifikacji winy ubezpieczonego, która może być przesłanką wyłączającą prawo do
świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego (zob. wyrok SN z 4.11.2015 r., II UK 316/14).
Przyczyny złożone
Obowiązujące przepisy nie wymagają jednak, aby źródłem urazu lub śmierci pracownika była tylko i wyłącznie jedna
przyczyna. Oznacza to, że do wypadku przy pracy może dojść również w sytuacji, gdy czynnik zewnętrzny pokrywa
się z czynnikami już istniejącymi w organizmie pracownika. W takim przypadku decydujące znaczenie, w toku
postępowania sądowego dotyczącego ustalenia danego zdarzenia jako wypadku przy pracy, będzie mieć opinia
biegłego lekarza. Lekarz ten powinien stwierdzić, czy któryś z tych czynników doprowadził do powstania urazu lub
śmierci, a jeżeli tak, to w jakim stopniu. Może bowiem okazać się, że decydujące znaczenie w spowodowaniu urazu
lub śmierci miał jednak bodziec tkwiący już w organizmie poszkodowanego pracownika. W takich sytuacjach
powstaje problem, czy i według jakich kryteriów zdarzenie wywołane zespołem przyczyn może być kwalifikowane
jako wypadek przy pracy (zob. wyrok SN z 1.2.2023 r., III USKP 66/22,
).
Postanowienie SN z 21.3.2023 r., I PSK 97/22,
; wyrok SN z 1.2.2023 r., III USKP 66/22,
;
postanowienie SN z 23.2.2022 r., III USK 490/21,

Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy istotna jest nagłość zdarzenia, przyczyna zewnętrzna, związek z pracą oraz uraz lub śmierć pracownika. Przyczyna zewnętrzna sprawcza może być różnorodna, a wypadki przy pracy mogą mieć charakter złożony, wynikający z kombinacji czynników zewnętrznych i wewnętrznych. W przypadku spornych sytuacji kluczową rolę odgrywa opinia biegłego lekarza.