Czy sama praca może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy?

Tematyka: praca, wypadek przy pracy, stres, okoliczności nadzwyczajne, orzecznictwo, uraz narządu, czynniki zewnętrzne, opieka medyczna

Duże wątpliwości w orzecznictwie budzi ocena, czy praca wykonywana jako codzienne zadanie w warunkach
normalnych jednak przy nadmiernym wysiłku fizycznym lub psychicznym, czy też silnym stresie, przy
uwzględnieniu właściwości pracownika, jego indywidualnych cech fizycznych lub psychicznych, może być
czynnikiem zewnętrznym powodującym uraz narządu zmienionego chorobą.
Nadzwyczajne okoliczności towarzyszące świadczeniu pracy
Jeden z poglądów zakłada taką możliwość bez potrzeby wykazywania jakichś szczególnych okoliczności w przebiegu
pracy, akcentując fakt zadziałania czynnika sprawczego na organizm pracownika bardziej od innych podatnego na
ten czynnik (zob. wyrok SN z 22.11.2000 r., II UKN 63/00,
; wyrok SN z 15.6.1999 r., II UKN 2/99,
).
Drugie i przeważające stanowisko opiera się natomiast na twierdzeniu, że sama praca nie może stanowić
zewnętrznej przyczyny wypadku, dlatego wymagane jest stwierdzenia szczególnych, nadzwyczajnych,
nietypowych okoliczności towarzyszących jej świadczeniu, aby zaostrzenie procesu chorobowego mogło
być uznane za skutek przyczyny zewnętrznej zdarzenia wypadkowego (zob. postanowienie SN z 14.9.2022 r., III
PSK 242/21; postanowienie SN z 8.9.2022 r., I PSK 38/22; postanowienie SN z 20.10.2021 r., III USK 301/21,
; postanowienie SN z 19.6.2020 r., III UK 456/19,
; wyrok SN z 16.1.2019 r., I PK 215/17,
).
W ramach tego poglądu ów nadmierny wysiłek lub stres również powinien być oceniany z uwzględnieniem
indywidualnych właściwości pracownika, czyli stanu jego zdrowia, sprawności ustroju i okoliczności
w jakich wykonywana jest praca (zob. wyrok SN z 18.1.2017 r., III PK 50/16,
). Taką szczególną
okolicznością może być m.in.: kłótnia z innym pracownikiem, na skutek którego pracownik doznał reaktywnego
epizodu depresji (zob. postanowienie SN z 8.9.2022 r., I PSK 38/22,
); bezzwłoczne wdrożenie w placówce
szkolnej uprzednio nieznanego obsłudze administracyjnej i kadrze nauczycielskiej nowego programu w związku
z przeprowadzanymi egzaminami uczniów (zob. postanowienie SN z 9.2.2022 r., II USK 440/21,
);
wykonywanie samodzielnie przez pracownika czynności, które były zwykle realizowane w zespołach dwuosobowych
(zob. postanowienie SN z 13.12.2018 r., I PK 26/18,
); nadmierne przemęczenie pracownika
ponadnormatywną pracą w dniu wypadku lub w dłuższym okresie czasu, w szczególnie niekorzystnych warunkach
atmosferycznych: w upale, chłodzie, dużym zawilgoceniu, w pomieszczeniach z brakiem dostępu świeżego powietrza
(zob. postanowienie SN z 15.12.2022 r., II USK 633/21,
; wyrok SN z 19.2.2021 r., I USKP 15/21,
;
wyrok SN z 30.6.1999 r., II UKN 22/99,
); wykonywanie czynności wymagające znacznie większego niż na co
dzień wysiłku fizycznego w niewygodnej pozycji podczas wielogodzinnego usuwania awarii (zob. postanowienie SN
z 14.9.2022 r., III PSK 242/21,
); incydentalne zaburzenie równowagi spowodowane wykonywanie czynności
na wysokości przy krawędzi (zob. wyrok SN z 2.9.2020 r., I UK 347/19,
) czy wręcz kumulacja czynników
zewnętrznych takich jak: liczne sytuacje stresowe, przewlekłe zmęczenie, pracą pod presją czasu, ciągła
dyspozycyjność i gotowość do reakcji na sytuację dotyczącą procesu produkcji, brak normatywnych przerw w pracy
i ponadnormatywną praca w warunkach szkodliwych (zob. postanowienie SN z 9.6.2022 r., III USK 457/21,
).
W orzecznictwie za wypadek przy pracy uznano przypadki: dopuszczenia do pracy bez aktualnego zaświadczenia
lekarskiego o zdolności pracownika do pracy na określonym stanowisku lub jeśli zaświadczenie takie zawierało
oczywiście błędną ocenę zdolności do wykonywania pracy i gdy błąd ten mógł być łatwo dostrzeżony przez
pracodawcę (zob. postanowienie SN z 13.12.2018 r., I PK 26/18,
; wyrok SN z 22.6.2015 r., I PK 235/14,
); nakazania przez pracodawcę pracy wbrew treści zaświadczenia lekarskiego, zawierającego
przeciwwskazania do jej wykonywania (zob. wyrok SN z 7.2.2006 r., I UK 192/05,
), czy nie zapewnienia
pracownikowi przez pracodawcę należytej opieki medycznej, także gdy nie było zawinione (zob. wyrok SN z 6.8.2014
r., II UK 518/13,
).
Zjawiska stresogenne związane z realizacją obowiązków pracowniczych
W przypadku przeżyć psychicznych, ujmowanych w kategoriach czynników przyspieszających proces
chorobowy i w rezultacie będących współprzyczyną zdarzenia, akcentuje się pewną typowość zjawisk
stresogennych związanych z realizacją obowiązków pracowniczych, a w niektórych zawodach wręcz
stanowiących ich cechę charakterystyczną. Przyjmowanie klientów i ich obsługa należy do normalnych
obowiązków m.in. pracownika biura podróży, a stres wywołany reakcją niezadowolonych klientów nie jest
nadzwyczajnym zdarzeniem w pracy takiego pracownika (zob. wyrok SN z 28.10.2014 r., II UK 23/14,
).
Dlatego też tylko w razie wyjątkowo dużego nawarstwienia się niekorzystnych dla poszkodowanego okoliczności,
przekraczających przeciętne normy wrażliwości psychicznej człowieka i wywołujących silne, negatywne emocje,
można upatrywać w tych zjawiskach zewnętrznej przyczyny zdarzenia. W związku z tym nie uważa się za wypadek
przy pracy nagłego pogorszenia stanu zdrowia wskutek zdenerwowania wywołanego przeniesieniem pracownika do

innej pracy nieodpowiadającej jego oczekiwaniom, lub innych z natury rzeczy stresujących zdarzeń, jak odwołanie
z zajmowanego stanowiska bez podania przyczyny, czy wręczenia pisma o rozwiązaniu umowy o pracę (zob. wyrok
SN z 21.6.2016 r., I UK 236/15,
). Takie czynności prawne mieszczą się bowiem w granicach uprawnień
pracodawcy. Zdarzenie takie może stanowić dla pracownika zaskoczenie, nie uzasadnia to jednakże, by przypisywać
mu cechę nagłości w rozumieniu art. 3 ust. 1 WypadkiU (zob. postanowienie SN z 24.5.2023 r., II PSK 90/22,
). Natomiast okoliczności i zdarzenia towarzyszące wręczaniu wypowiedzenia umowy o pracę o charakterze
nietypowym, które w stopniu nadzwyczajnym potęgują stres pracownika, mogą stanowić przyczynę zewnętrzną
w rozumieniu art. 3 ust. 1 WypadkiU (zob. wyrok SN z 24.11.2016 r., I PK 125/16,
). Za czynnik
przyspieszający bądź pogłębiający działanie przyczyny wewnętrznej - przewlekła choroba nadciśnieniowa
i wykraczający poza zwykły stres związany z pracą nie uznano np. zorganizowanych po raz pierwszy zajęć
z uczniami w nocy. Nocna pora wykonywania pracy, choć nietypowa dla większości pracowników, nie jest
okolicznością nadzwyczajną czy nienormalną i może wystąpić zasadniczo w każdym zawodzie. Zaplanowane,
wykonywane w znanym środowisku i ze znanymi osobami zajęcia nie mogą być uznane za powodujące stres będący
współprzyczyną zgonu tylko dlatego, że odbywały się w nocy i pogoda była inna od pożądanej (zob. postanowienie
SN z 16.6.2021 r., III USK 154/21,
).
Postanowienie SN z 14.9.2022 r., III PSK 242/21,
; wyrok SN z 18.1.2017 r., III PK 50/16,
; wyrok
SN z 22.11.2000 r., II UKN 63/00,

Zjawiska stresogenne związane z realizacją obowiązków pracowniczych są analizowane pod kątem czynników przyspieszających proces chorobowy. Istotne jest rozróżnienie między normalnymi obowiązkami a sytuacjami nadzwyczajnymi, które mogą stanowić zewnętrzną przyczynę zdarzenia. Orzecznictwo wskazuje również na przypadki uznane za wypadek przy pracy, związane m.in. z brakiem należytej opieki medycznej czy działaniami pracodawcy sprzecznymi z zaświadczeniem lekarskim...