Autonomia pracodawcy w zakresie polityki zatrudniania

W wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie podjęto temat autonomii pracodawcy w zakresie polityki zatrudniania, kwestionując ingerencję sądów w decyzje dotyczące zmian zatrudnienia. Stan faktyczny oraz argumenty ZUS i Ubezpieczonej zostały poddane analizie, a SO podjął decyzję uwzględniającą potrzebę poszanowania autonomii zarządczej pracodawcy.

Tematyka: autonomia pracodawcy, polityka zatrudniania, zarządzanie personelem, umowa o pracę, ciąża pracownicy, ubezpieczenia społeczne, wyrok sądu

W wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 19.1.2024 r.
przypomniano pogląd, zgodnie z którym sądy nie są uprawnione do badania, czy zmiany w zakresie
zatrudnienia były potrzebne i celowe, ponieważ decyzja o ich przeprowadzeniu należy wyłącznie do
autonomii zarządczej pracodawcy i nie podlega ocenie sądu.
Stanowisko ZUS
Decyzją z 3.8.2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. (dalej: ZUS) stwierdził, że A.B. (dalej:
Ubezpieczona) od 2.2.2023 r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu
i wypadkowemu jako pracownica płatnika składek A.S. (dalej: Płatnik składek). W uzasadnieniu wskazano, że nie
doszło do faktycznego nawiązania stosunku pracy pomiędzy ww. stronami, a podpisanie przez nie umowy o pracę
miało na celu jedynie uzyskanie tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji umożliwienie
uzyskania świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa. Zdaniem ZUS wskazuje na to w szczególności:
• krótki okres, jaki upłynął od zawarcia umowy o pracę do momentu gdy Ubezpieczona stała się długotrwale niedola
do pracy,
• fakt, że w momencie zawierania umowy o pracę Ubezpieczona była świadoma, że w niedługim czasie stanie się
długotrwale niezdolna do pracy,
• fakt, że w okresie nieobecności Ubezpieczonej w pracy na jej miejsce nie została zatrudniona osoba na
zastępstwo,
• brak dowodów wskazujących na faktyczne wykonywanie pracy przez Ubezpieczoną.
Stan faktyczny
Płatnik składek prowadzi w C. Kancelarię (...) i zatrudnia 6 pracowników. 31.1.2023 r. Ubezpieczona zawarła
z Płatnikiem składek umowę o pracę na czas określony od 2.2.2023 r. do 31.1.2025 r., na mocy której miała
wykonywać pracę na stanowisku pracownika biurowego, archiwisty, w pełnym wymiarze czasu pracy, za
wynagrodzeniem w kwocie 4.500,00 zł. Zgodnie z umową Ubezpieczona miała wykonywać pracę w systemie
telepracy, przy czym na wniosek Pracodawcy miała ją wykonywać również w siedzibie pracodawcy, w wymiarze do 4
godzin tygodniowo. Ubezpieczona miała wykonywać pracę od poniedziałku do czwartku w godzinach od 9:00 do
17:00, a w piątki w godzinach od 11:00 do 19:00. W dacie zawarcia umowy Ubezpieczona była w ciąży i miała tego
świadomość.
Ubezpieczona 2.2.2023 r. uzyskała orzeczenie lekarskiej o zdolności do wykonywania pracy na stanowisku
pracownika biurowego, a od 2.2.2023 r. do 3.2.2023 r. przeszła szkolenie wstępne w dziedzinie BHP. W związku
z podjęciem zatrudnienia Ubezpieczona otrzymała od Płatnika składek służbowego laptopa. W okresie od 2.2.2023 r.
do 2.4.2023 r. Ubezpieczona wykonywała pracę na rzecz Płatnika składek, a następnie stała się długotrwale
niezdolna do pracy z powodu schorzeń związanych z ciążą, po czym urodziła dziecko i rozpoczęła urlop
macierzyński, na którym przebywa do chwili wydania analizowanego rozstrzygnięcia.
Stanowisko Ubezpieczonej
Od ww. decyzji ZUS odwołała się Ubezpieczona i zarzuciła naruszenie art. 6 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497) poprzez uznanie, że z tytułu umowy o pracę nie podlega ona
obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz art. 83 § 1 KC w zw. z art. 300 KP przez jego niewłaściwe
zastosowanie, skutkujące arbitralnym uznaniem, że sporna umowa o pracę jest nieważna, ponieważ została zawarta
dla pozoru. Ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji i orzeczenie, że od 2.2.2023 r. podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownica Płatnika składek.
Stanowisko SO
Zdaniem SO odwołanie zasługiwało na uwzględnienie, a ZUS nie wykazał, aby przedmiotowa umowa o pracę została
zawarta dla pozoru w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Przede wszystkim z dowodów zgromadzonych w postępowaniu (zeznań świadków, zeznań Ubezpieczonej
i dokumentów) jednoznacznie wynika, że Ubezpieczona od 2.2.2023 r. faktycznie świadczyła pracę na rzecz Płatnika
składek.

Odnosząc się do zarzutu ZUS, że Płatnik składek nie wykazał potrzeby utworzenia dla Ubezpieczonej stanowiska
pracownika biurowego - archiwisty oraz że nie została za nią zatrudniona osoba na zastępstwo, to SO nie jest
uprawniony do badania, czy zmiany w zakresie zatrudnienia były potrzebne i celowe, ponieważ decyzja o ich
przeprowadzeniu należy wyłącznie do autonomii zarządczej pracodawcy i nie podlega ocenie sądu (wyrok SN
z 3.11.2010 r. I PK 93/10,
). Sądy nie mogą oceniać zasadności polityki zatrudnienia pracodawców
i kontroli ekonomicznej podejmowanych w tym zakresie przez nich decyzji.
Co do zarzutu nieprzedstawienia materialnych dowodów na faktyczne wykonywanie przez Ubezpieczoną pracy
w ww. charakterze, to wynika to z faktycznego charakteru tej pracy, który tego rodzaju dowodów ze swej natury
praktycznie nie generuje.
Co do krótkiego okresu jaki upłynął, od podjęcia pracy przez Ubezpieczoną do momentu gdy stała się długotrwale
niezdolna do pracy, to niezdolność do pracy jest okolicznością niezależną od pracownika i nie może wpływać
na ocenę decyzji wcześniej przez niego podejmowanych.
Co do zarzutu, że zawierając sporną umowę o pracę Ubezpieczona wiedziała, że jest w ciąży i w niedługim czasie
stanie się długotrwale niezdolna do pracy, to obowiązujące przepisy prawa nie zabraniają kobietom w ciąży
podejmowania zatrudnienia.
Reasumując SO wskazał, że w stanie faktycznym sprawy umowa o pracę była wykonywana, jej treść w żadnym
elemencie nie była sprzeczna z ustawą. Stan niezdolności do pracy warunkujący ziszczenie się obowiązku wypłaty
świadczenia ubezpieczeniowego po stronie Ubezpieczonej nie był pozorny. System ubezpieczeń społecznych -
wbrew twierdzeniom ZUS - opiera się na nieekwiwalentności świadczeń w relacji do składki. Ryzyka zdarzeń (nawet
te o większej przewidywalności wystąpienia zdarzenia) dają - co do zasady - prawo do świadczeń i objęcia
ubezpieczeniami społecznymi.
Umowa o pracę z kobietą w ciąży
W tym kontekście SO podkreślił, iż pod pojęciem „pozorności”, w rozumieniu ZUS, kryje się zawarcie umowy o pracę,
na krótko przed ziszczeniem się ryzyka ubezpieczeniowego. Praktyki orzecznicze ZUS sytuują się w logice obrony
Skarbu Państwa, ale nie spełniają dyspozycji pojęcia „wad oświadczenia woli” z KC. Praktyki te naruszają także
zasadę legalizmu wynikającą z unijnej zasady rządów prawa. W sferze prawa prywatnego oznacza ona, iż co nie jest
zakazane jest dozwolone dla obywatela - ubezpieczonego. Jeśli nie ma zakazów zawierania umów o pracę
z kobietą w ciąży, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby taką umowę zawrzeć. Z kolei formuła ta w optyce organu
nakazuje działanie odwrotne „co nie jest dozwolone, jest zakazane dla organu państwa”. Mimo tego zakazu,
uprawnienia ZUS są kreowane ze sfery prawa prywatnego jako uprawnienia do stosowania klauzul
sprawiedliwościowych czy możliwości powoływania się na wady oświadczenia woli stron stosunków prywatnych.
Uprawnienia właściwe dla równych podmiotów ze sfery prawa prywatnego zostają przeniesione do sfery
publicznoprawnej jako podstawa kreacji uprawnień organów państwa (ZUS) poprzez jednostkowe orzeczenia SN.
Tego rodzaju orzecznicza kreacja w hybrydowym postępowaniu przed sądem powszechnym, który kontroluje decyzję
administracyjną jest podstawą niekonstytucyjnych działań organu państwa wobec obywateli. Zamiast - jeśli istniałaby
taka potrzeba - znowelizować prawo ustawodawcy, judykatura nie rozumiejąc swojej roli wynikającej z Konstytucji RP
oraz praw i zasad podstawowych Unii Europejskiej, jako obrońca tychże zasad kreuje uprawnienia dla ZUS tworząc
nieprzewidywalne prawo. Takie prawo nie spełnia jednak żadnego standardu.
Jeśli umowa o pracę jest wykonywana, to nie jest pozorna. Na gruncie zasad unijnych ZUS, jak i SO nie ma
normatywnych kryteriów oceny dopuszczalności, racjonalności zatrudniania pracowników, badania ich kwalifikacji
i przyznawanego im wynagrodzenia. W momencie ubezpieczenia, ZUS - jako podmiot specjalistyczny, dysponujący
odpowiednim aparatem - przyjął i akceptował składkę obliczoną od zakwestionowanej umowy. Z pozycji
przedsiębiorcy, wbrew art. 22 Konstytucji RP w zw. z art. 8 Konstytucji RP, zawarta umowa o pracę podlega
weryfikacji, ale tylko wtedy gdy krótko po jej zawarciu nastąpi ryzyko ubezpieczeniowe.
Rozstrzygnięcie SO
Uznając zatem, iż nie istnieją żadne normatywne podstawy do uznania pozorności czy niezgodności z prawem
zawartej między stronami umowy o pracę, a skarżona decyzja narusza art. 2, art. 22 w zw. z art. 8 Konstytucji RP
oraz ww. zasady podstawowe Unii Europejskiej, SO zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że Ubezpieczona jako
pracownik Płatnika składek podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu
i wypadkowemu od 2.2.2023 r., zgodnie z zawartą umową o pracę.

Komentarz
Po analizie zaprezentowanego stanu faktycznego SO wypowiedział się na temat możliwości i konsekwencji zawarcia
umowy o pracę w trakcie trwania ciąży. Zdaniem orzecznictwa obowiązujący stan prawny nie wyklucza takiej sytuacji,
a aktywność zawodowa kobiet, zarówno przed, jak i w trakcie ciąży jest uzasadniona z racjonalnego
i ekonomicznego punktu widzenia. Stąd umowa zawarta w takich warunkach, niezależnie od tego, czy pracownica

jest świadoma czy nie bycia w ciąży, nie powinna być traktowana jako pozorna, a w konsekwencji - należy ją objąć
ubezpieczeniami.

Wyrok Sądu Okręgowego w Częstochowie - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 19.1. 2024 r., IV
U 816/23,
.

Wyrok Sądu Okręgowego w Częstochowie podkreślił brak podstaw do uznania umowy o pracę za pozorną w kontekście ciąży pracownicy, argumentując zgodność z prawem oraz konieczność objęcia pracownicy ubezpieczeniem. Orzeczenie to stanowi istotny komentarz w kontekście praw pracowniczych i autonomii pracodawców.