„Emeryt - były pracownik” ma prawo do wypłaty z ZFŚS
Sąd Najwyższy potwierdził, że emeryt, który przechodzi na emeryturę, a następnie podejmuje zatrudnienie u innego pracodawcy bez zawieszania wypłaty emerytury, nadal jest uznawany za „emeryta - byłego pracownika” zgodnie z ustawą o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla osób korzystających ze świadczeń socjalnych z funduszu pracodawcy, u którego uzyskały status emeryta, nawet po podjęciu nowej pracy.
Tematyka: emeryt, był pracownik, ZFŚS, świadczenia socjalne, Sąd Najwyższy, uchwała, praca po emeryturze, zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
Sąd Najwyższy potwierdził, że emeryt, który przechodzi na emeryturę, a następnie podejmuje zatrudnienie u innego pracodawcy bez zawieszania wypłaty emerytury, nadal jest uznawany za „emeryta - byłego pracownika” zgodnie z ustawą o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla osób korzystających ze świadczeń socjalnych z funduszu pracodawcy, u którego uzyskały status emeryta, nawet po podjęciu nowej pracy.
Sąd Najwyższy wskazał, że emeryt, który przeszedł na emeryturę i podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zawieszenia wypłaty emerytury jest „emerytem – byłym pracownikiem” w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z 4.3.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 998; dalej: FundŚwSocjU). W takiej sytuacji przysługują mu świadczenia socjalne z funduszu od pracodawcy, u którego po zaprzestaniu pracy uzyskał status emeryta, pomimo późniejszej pracy przy wynagrodzeniu w wysokości, która nie powoduje zawieszenia wypłaty emerytury. Stan faktyczny Sąd Rejonowy w Poznaniu (dalej: SR) wyrokiem z 20.5.2022 r., ustalił, że powódka E.P. ma prawo do korzystania ze świadczeń przysługujących z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (dalej: ZFŚS) Szkoły Podstawowej (dalej: SP). Spór sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy powódce, która jako emeryt podjęła zatrudnienie u innego pracodawcy, przysługuje prawo do korzystania z ZFŚS pozwanej szkoły. SR zauważył, że prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych u danego pracodawcy przysługuje z tytułu zatrudnienia (pracownikowi), albo z tytułu posiadania statusu emeryta lub rencisty. Zgodnie z art. 2 pkt 5 FundŚwSocjU, przez osoby uprawnione do korzystania z ZFŚS rozumie się pracowników i ich rodziny, emerytów i rencistów - byłych pracowników i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał, w regulaminie, prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z ZFŚS. Regulamin SP stanowił, że osobami uprawnionymi do korzystania ze świadczeń ZFŚS są emeryci i renciści - byli pracownicy SP, którzy rozwiązali z pracodawcą stosunek pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Sąd Okręgowy (dalej: SO) rozpoznając apelację, powziął wątpliwości, którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu (dalej: SN) do rozstrzygnięcia. Uzasadniając pytanie prawne SO przywołał treść uchwały SN z 15.11.1991 r., I PZP 56/91, , w odniesieniu do emerytów i rencistów - byłych pracowników zakładu, wydanej na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy. SN wskazał w niej, że „osoba, która uprzednio przeszła na wcześniejszą emeryturę i podjęła w nowym zakładzie pracy zatrudnienie przy zawieszeniu wypłaty emerytury, a następnie po rozwiązaniu stosunku pracy ponownie pobiera emeryturę, jest w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 6) ustawy z 24.10.1986 r. o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym w jednostkach gospodarki uspołecznionej (t.j. Dz.U. z 1990 r. Nr 58, poz. 343) „emerytem - byłym pracownikiem” tego ostatniego zakładu pracy”. Stanowisko to dotyczyło byłego pracownika, który miał zawieszone prawo do emerytury. Zagadnienie prawne • Czy jest „emerytem - byłym pracownikiem zakładu” w rozumieniu przepisu art. 2 pkt 5 FundŚwSocjU. - emeryt, który jest byłym pracownikiem pozwanego, który uprzednio przeszedł na emeryturę z tego zakładu pracy (pozwanego) i nie zawieszając jej pobierania, podjął zatrudnienie w innym zakładzie, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zwieszenia wypłaty emerytury, a tym samym czy do „zerwania więzi” „emeryta - byłego pracownika” z zakładowym funduszem świadczeń socjalnych poprzedniego pracodawcy (poprzednich pracodawców) doniosłe pod względem prawnym znaczenie ma zawieszenie pobierania emerytury (ewentualnie inne zdarzenie skutkujące przerwaniem pobierania emerytury), czy - jedynie zatrudnienie u nowego pracodawcy, nawet przy jednoczesnym nieprzerwanym pobieraniu emerytury od momentu jej przyznania? • Czy do „zerwania więzi” „emeryta - byłego pracownika” z zakładowym funduszem świadczeń socjalnych poprzedniego pracodawcy (poprzednich pracodawców) doniosłe pod względem prawnym znaczenie ma to, że aktualny pracodawca nie posiada zakładowego funduszu świadczeń socjalnych? Stanowisko Sądu Najwyższego Sąd Najwyższy w uchwale z 21.2.2024 r., III PZP 3/23, , stwierdził: Emeryt, który uprzednio przeszedł na emeryturę i podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zawieszenia wypłaty emerytury, jest „emerytem - byłym pracownikiem” w rozumieniu art. 2 pkt 5 FundŚwSocjU. SN przywołał uchwałę SN z 15.11.1991 r., I PZP 56/91, i wskazał, że kryteria kwalifikacji osób do korzystania z ZFŚŚ nie są związane w sposób bezpośredni i wprost z faktem przejścia na emeryturę, ale z warunkami takimi jak: bycie emerytem i bycie pracownikiem zakładu. Zatem, jeżeli dana osoba była zatrudniona w określonym zakładzie i po zaprzestaniu pracy ma status emeryta, to należy do kręgu osób uprawnionych u tego pracodawcy do świadczeń. Zwrot „emeryt – były pracownik zakładu” należy łączyć tylko z tym zakładem pracy, z którym stosunek pracy ustał bezpośrednio przed powstaniem stanu kwalifikowanego, jako posiadanie lub powrót przez daną osobę do statusu emeryta. „Przejście ponowne” na emeryturę lub rentę oznaczało, iż prawo do emerytury/renty musiało zostać zawieszone, aby uznać, iż ostatnim zakładem pracy pracownika, w którym uprawniony jest on do korzystania z ZFŚS, jest zakład pracy, w którym był on zatrudniony po raz ostatni. Jeśli emeryt podejmuje następne zatrudnienie to świadczenia socjalne należą mu się od tego zakładu pracy, w którym podjął pracę. Z momentem zatrudnienia emeryt staje się pracownikiem. Status pracownika wyprzedza status emeryta w uzyskaniu świadczeń socjalnych. Kolejno, zakończenie pracy u nowego pracodawcy powoduje, że jest on emerytem – byłym pracownikiem tego ostatniego zakładu pracy i od niego należą mu się świadczenia jako emerytowi – byłemu pracownikowi. SN wskazał na zmianę prawa w zakresie łączenia zawieszenia emerytury z podjęciem zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. W uchwale SN 15.11.1991 r., I PZP 56/91, , utratę uprawnień z ZFŚS u dotychczasowego pracodawcy powiązano z zatrudnieniem, ale też z zawieszeniem wypłaty emerytury. Wynikało to z art. 82 ust. 1 ustawy z 14.12.1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r. Nr 40, poz. 267; dalej: EmPracU82). Przepis stanowił, że w razie podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, prawo do emerytury ulega zawieszeniu. Obecnie prawo nie łączy zawieszenia emerytury z podjęciem zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy i pozwala zarabiać osobom, które przeszły na wcześniejszą emeryturę. Przepisy wskazują, że dopiero w przypadku osiągnięcia wskazanego poziomu wynagrodzenia następuje zmniejszenie lub zawieszenie emerytury, art. 104 ust. 7 i 8 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251; dalej: EmRentyFUSU). Istotnym dla sprawy jest fakt dokonywania corocznie odpisów na ZFŚS, art. 53 ust. 1 i 2 ustawy z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984; dalej: KartaNauczU). Zdaniem SN, powoduje to konieczność dokonania nowego spojrzenia na rozpoznawaną sprawę. Jeżeli odpisu na ZFŚS dokonuje się zarówno dla nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć, jak i nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – to brak jest powodów dla odmawiania korzystania przez nauczyciela ze środków ZFŚS, tworzonego także z jego środków, jednocześnie u poprzedniego pracodawcy (jako nauczyciela-emeryta), jak i u pracodawcy, dla którego obecnie świadczy pracę (jako pracownik) nie zawieszając pobierania emerytury. Znaczenie ma okoliczność, że ZFŚS tworzony jest z odpisów liczonych od każdego zatrudnionego, a więc także z uwzględnieniem pracownika przechodzącego w danym roku na emeryturę. Stwarza to emerytowi możliwość skorzystania z tych środków w zakładzie pracy, który uwzględniał jego osobę przy dokonywaniu odpisów. W przypadku natomiast zakończenia zatrudnienia, obowiązkiem wypłaty świadczeń z ZFŚS będzie objęty jedynie ostatni pracodawca. Rozwiązanie to nie ma zastosowania w przypadku ponownego zatrudnienia w tej samej szkole. Wówczas od początku status pracownika przeważy nad statusem emeryta, gdyż odpisy na ZFŚS będą dokonywane jedynie z racji bycia pracownikiem (proporcjonalnie do wymiaru i okresu zatrudnienia). SN wskazał, że nie można osoby pracującej w tej samej szkole, z której przeszła na emeryturę, zakwalifikować jednocześnie jako pracownika i emeryta – byłego pracownika. Doktryna sformułowała pogląd, a którym SN zgodził się w uchwale, że jeżeli emeryt podejmie zatrudnienie u pracodawcy, który nie tworzy ZFŚS, zachowuje prawa do korzystania z ZFŚS tego ostatniego ze swoich pracodawców, który go tworzy. Przyjęcie poglądu odmiennego, zakładającego zerwanie więzi z byłym pracodawcą, w sytuacji podjęcia zatrudnienia przez nauczyciela-emeryta, w przypadku gdy u nowego pracodawcy nie jest tworzony fundusz, mogłoby prowadzić do tego, że pracujący emeryt nie mógłby korzystać ZFŚS u żadnego z pracodawców (u nowego bo nie funkcjonuje u niego fundusz, oraz u poprzedniego, pomimo że dokonywane były odpisy na fundusz, gdyż ciągle pobierał emeryturę). Nie było zamiarem ustawodawcy pozbawianie pracujących emerytów, możliwości korzystania ze środków ZFŚS, w finansowaniu którego brali udział. Komentarz Uchwała jest istotna ponieważ przedstawia zasady korzystania z ZFŚS przez emerytów - byłych pracowników w poprzednim, jak i obecnym stanie prawnym, jednocześnie odnosząc się do poprzedniej uchwały SN wyjaśniającej termin: „emeryt – były pracownik” z punktu widzenia przepisów regulujących fundusz świadczeń socjalnych. SN wskazał, że w stanie prawnym uchwały z 15.11.1991 r., I PZP 56/91, , prawo do emerytury ulegało zawieszeniu każdorazowo w razie zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy i wówczas osoba jest „emerytem – byłym pracownikiem” ostatniego zakładu pracy. Obecnie emeryt może podjąć zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powodując zawieszenia prawa do emerytury, jeżeli jego dochody nie przekroczą norm wskazanych w przepisach. W takiej sytuacji przysługują mu świadczenia socjalne z funduszu od pracodawcy, u którego po zaprzestaniu pracy uzyskał status emeryta, pomimo późniejszej pracy przy wynagrodzeniu w wysokości, która nie powoduje zawieszenia wypłaty emerytury. Uchwała SN z 21.2.2024 r., III PZP 3/23,
Uchwała Sądu Najwyższego wyjaśnia, że możliwość korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych przez emerytów - byłych pracowników nie zależy bezpośrednio od zawieszenia emerytury przy podjęciu nowej pracy, ale od posiadania statusu emeryta oraz byłego pracownika zakładu. Aktualne przepisy umożliwiają emerytom podjęcie pracy bez zawieszenia emerytury, jeśli dochody nie przekraczają określonych norm.