Macierzyństwo i ubezpieczenie chorobowe w działalności gospodarczej

Ubezpieczenie chorobowe w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność ma charakter dobrowolny, co wymaga podejmowania świadomych decyzji dotyczących jego zakresu. Pobieranie zasiłku macierzyńskiego skutkuje ustaniem ubezpieczenia chorobowego, co reguluje art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Tematyka: ubezpieczenie chorobowe, zasiłek macierzyński, działalność gospodarcza, system ubezpieczeń społecznych, urlop macierzyński

Ubezpieczenie chorobowe w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność ma charakter dobrowolny, co wymaga podejmowania świadomych decyzji dotyczących jego zakresu. Pobieranie zasiłku macierzyńskiego skutkuje ustaniem ubezpieczenia chorobowego, co reguluje art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczenie chorobowe w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność ma charakter
dobrowolny. Dlatego osoba prowadząca pozarolniczą działalność musi każdorazowo decydować, czy
i w jakim zakresie chce podlegać ubezpieczeniu chorobowemu. Ubezpieczenie chorobowe istniejące przed
rozpoczęciem korzystania z zasiłku macierzyńskiego nie odżywa po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego.
Zasiłek macierzyński a ubezpieczenie chorobowe
Rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która
uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, powoduje ustanie ubezpieczenia
chorobowego (zob. wyrok SN z 14.12.2021 r., II USKP 107/21, 
; uchwała SN z 11.7.2019 r., III UZP 2/19,
). Wynika to z art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3, w zw. z art. 11 ust. 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497; dalej: SysUbSpołU). Przystąpienie do ubezpieczenia
chorobowego staje się możliwe po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego, w związku z przekształceniem się
dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
w ubezpieczenie obowiązkowe. W ten sposób wynikająca wprost z przepisów SysUbSpołU obligatoryjna przerwa
w ubezpieczeniu chorobowym osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, która nabyła prawo do zasiłku
macierzyńskiego, jest równa co najmniej okresowi pobierania tego zasiłku i może ulegać dalszemu wydłużeniu
o okres od zakończenia pobierania zasiłku do czasu ponownego zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego (zob. wyrok SN z 27.4.2023 r., III USKP 2/22, 
).
Przepis art. 14 ust. 1 i 1a SysUbSpołU, gdy dochodzi do ustania ubezpieczenia chorobowego z przyczyn określonych
w art. 14 ust. 2 SysUbSpołU, każdorazowo wymaga złożenia nowego wniosku objęcia osoby prowadzącej
pozarolniczą działalność dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Ponieważ ubezpieczenie chorobowe
w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność ma zawsze charakter dobrowolny, to samo wznowienie
albo kontynuowanie tej działalności po ustaniu pobierania zasiłku macierzyńskiego powoduje stan, w którym
ubezpieczenie chorobowe istniejące przed rozpoczęciem korzystania z zasiłku macierzyńskiego „nie odżywa
automatycznie”. Z tego powodu osoba prowadząca pozarolniczą działalność musi każdorazowo decydować, czy
i w jakim zakresie chce podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, bo przepisy SysUbSpołU nie przewidują instytucji
„zawieszenia podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu” (zob. wyrok SN z 20.4.2021 r., II USKP 36/21,
; wyrok SN z 21.10.2020 r., I UK 95/19, 
). Aktualnie w orzecznictwie przyjmuje się, że osoba
prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą może podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu
chorobowemu już od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku
macierzyńskiego, choćby złożyła dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej
ubezpieczeniem chorobowym, jeżeli organ rentowy udzieli takiej osobie nieprawidłowej informacji co do
czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu (zob. wyrok SN
z 27.4.2023 r., III USKP 2/22, 
; wyrok SN z 9.6.2021 r., II USKP 59/21, 
; wyrok SN z 8.7.2020 r., II UK
351/18, 
; wyrok SN z 23.1.2020 r., I UK 332/18, 
; wyrok SN z 22.1.2020 r., I UK 311/18, 
).
Sytuacja prawna osoby wznawiającej prowadzoną wcześniej pozarolniczą działalność gospodarczą po urlopie
macierzyńskim jest nieco odmienna od sytuacji osoby, która rozpoczyna prowadzenie takiej działalności i - co do
zasady - powoduje kontynuację obligatoryjnych ubezpieczeń społecznych (zob. wyrok SN z 11.10.2022 r., II USKP
237/21, 
). Osoba, która po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego składa wniosek o objęcie jej
obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowym oraz wypadkowym i dobrowolnym
ubezpieczeniem chorobowym podlega od dnia złożenia wniosku tym ubezpieczeniom na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5,
art. 8 ust. 6 pkt 1, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 4 SysUbSpołU, chyba że Zakład Ubezpieczeń Społecznych
udowodni, że w dniu złożenia wniosku osoba ta nie miała zamiaru ciągłego prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej, na przykład z powodu długotrwałej niezdolności do wykonywania pozarolniczej działalności
gospodarczej, a także nie podjęła czynności organizacyjnych zmierzających do wznowienia takiej działalności (zob.
wyrok SN z 20.4.2021 r., II USKP 36/21, 
).
Niezdolność do pracy po urlopie macierzyńskim
Przepisy nie określają, jak długo działalność musi być prowadzona, aby kwalifikować ją jako tytuł do ubezpieczeń
społecznych. Nie oznacza to jednak, że długość okresów niezdolności do pracy jest obojętna z punktu widzenia
oceny prowadzenia działalności gospodarczej jako tytułu do ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji ocena, czy
w okolicznościach konkretnej sprawy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana należy do sfery ustaleń
faktycznych, które zawsze muszą obejmować całokształt okoliczności sprawy.




Zasiłek macierzyński nie jest przyczyną faktyczną ani prawną ustania tytułu ubezpieczenia, bo nie musi oznaczać
zaprzestania działalności gospodarczej w rozumieniu art. 13 pkt 4 SysUbSpołU. Po zasiłku macierzyńskim
ubezpieczona może więc wrócić do dotychczasowej działalności (zob. wyrok SN z 22.11.2022 r., II USKP 238/21,
). W praktyce powstał jednak problem, czy możliwe jest podleganie z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej ubezpieczeniom społecznym po urlopie macierzyńskim w sytuacji, w której z uwagi na
opiekę nad dzieckiem, a następnie wskutek choroby związanej z kolejną ciążą przedsiębiorca nie uczestniczy
w obrocie gospodarczym w takim rozmiarze, jak wcześniej, lecz ostatecznie po ustaniu tego rodzaju przeszkód
powraca do poprzedniej aktywności zawodowej. Organ rentowy w wielu sprawach kwestionował prawo osób
prowadzących pozarolniczą działalność do zgłoszenia się ponownie do ochrony ryzyk socjalnych, po wyczerpaniu
okresu zasiłku macierzyńskiego, chociaż jedno z nich realizuje się równocześnie np. opieka nad dzieckiem i własna
niezdolność do pracy. W ocenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w każdym przypadku osoba mająca
zarejestrowaną działalność gospodarczą, która po urlopie macierzyńskim jest niezdolna do pracy i faktycznie nie
prowadzi tejże działalności, nie podlega ubezpieczeniom społecznym. W orzecznictwie SN wyrażono pogląd, że gdy
do ubezpieczeń społecznych zgłasza się osoba niezdolna do pracy, można mieć wątpliwości co do faktycznego
zamiaru prowadzenia działalności gospodarczej w sposób zorganizowany, ciągły, a przede wszystkim zarobkowy.
Jednak podejrzenia te nie pozwalają na zanegowanie podlegania ubezpieczeniom społecznym w każdym przypadku.
W rezultacie krótkotrwałe okresy zasiłków chorobowych czy opiekuńczych, przypadające zaraz po
zakończeniu otrzymywania zasiłku macierzyńskiego, zasadniczo nie stanowią przeszkody do kontynuowania
obligatoryjnych ubezpieczeń społecznych. W okresie niezdolności do pracy i opieki na dzieckiem nie można
prowadzić działalności zarobkowej, choć na tym tle orzecznictwo dopuszcza nieliczne wyjątki np. czynności
uboczne, marginalne (zob. wyrok SN z 11.10.2022 r., II USKP 237/21, 
; postanowienie SN z 19.6.2020 r., I UK
100/19, 
). Nie można zatem żądać od przedsiębiorcy dowodów faktycznego prowadzenia działalności
gospodarczej w trakcie pobierania zasiłku chorobowego, a następnie - wobec braku takich dowodów - stwierdzać
niepodleganie skarżącej ubezpieczeniom społecznym (zob. wyrok SN z 9.6.2021 r., II USKP 62/21, 
).
Wyrok SN z 27.4.2023 r., III USKP 2/22, 
; wyrok SN z 20.4.2021 r., II USKP 36/21, 
; uchwała SN
(7) z 11.7.2019 r., III UZP 2/19, 








Osoba wznawiająca działalność po urlopie macierzyńskim musi ponownie złożyć wniosek o objęcie ubezpieczeniem społecznym. Krótkotrwałe okresy niezdolności do pracy nie stanowią przeszkody do kontynuowania obligatoryjnych ubezpieczeń społecznych.