Prawo pobytu

W ocenie TS państwo członkowskie może uzależniać przyznanie prawa pobytu na swym terytorium obywatelowi państwa trzeciego, będącemu rodzicem małoletniego dziecka (obywatela tego państwa członkowskiego), który faktycznie na co dzień nim się opiekuje. Spory dotyczyły wniosków o przyznanie pomocy społecznej lub zasiłków rodzinnych obywatelkom państw trzecich, matkom dzieci obywateli niderlandzkich. Rozpatrywano także kwestie związane z art. 20 TFUE i prawami obywateli Unii

Tematyka: prawo pobytu, rodzice obywateli Unii, spory prawne, pomoc społeczna, zasiłki rodzinne, art. 20 TFUE, Trybunał Sprawiedliwości, interes dziecka

W ocenie TS państwo członkowskie może uzależniać przyznanie prawa pobytu na swym terytorium
obywatelowi państwa trzeciego, będącemu rodzicem małoletniego dziecka (obywatela tego państwa
członkowskiego), który faktycznie na co dzień nim się opiekuje, od przedstawienia okoliczności
umożliwiających ustalenie, że decyzja odmawiająca prawa pobytu rodzicowi będącemu obywatelem państwa
trzeciego pozbawiałaby dziecko skutecznego korzystania z istoty praw związanych ze statusem obywatela
Unii, zmuszając je do opuszczenia terytorium Unii.
Osiem rozpatrywanych sporów dotyczyło wniosków o przyznanie pomocy społecznej lub zasiłków rodzinnych,
złożonych do niderlandzkich organów na podstawie ustawy o pomocy społecznej i ustawy o zasiłkach rodzinnych
przez obywatelki państw trzecich, które są matkami dzieci będących obywatelami niderlandzkimi, których ojcowie
także posiadają obywatelstwo niderlandzkie. Dzieci zostały uznane przez swoich ojców, ale mieszkają z matkami.
W każdym ze sporów złożone wnioski zostały oddalone przez właściwe organy ponieważ, zgodnie z niderlandzkim
ustawodawstwem, skarżące nie miały prawa do pomocy społecznej i zasiłków rodzinnych. Odmowa spowodowana
była tym, że skarżące nie posiadały zezwolenia na pobyt w Niderlandach. O ile niektóre z nich w oczekiwaniu na
wydanie decyzji w sprawie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt pozostawały jednak legalnie na terytorium
Niderlandów, o tyle pozostałe przebywały nielegalnie, ale nie zostały podjęte wobec nich środki mające na celu ich
wydalenie. Ponadto, skarżące nie miały pozwolenia na podjęcie pracy.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 20 TFUE należy interpretować w ten
sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie odmówiło prawa pobytu na swym terytorium
rodzicowi, będącemu obywatelem państwa trzeciego, który rzeczywiście opiekuje się dzieckiem, posiadającym
obywatelstwo tego państwa członkowskiego, w przypadku gdy nie jest wykluczone, że drugi rodzic, który posiada
obywatelstwo tego państwa, może faktycznie codziennie opiekować się dzieckiem?
Zgodnie z orzecznictwem TS dzieci, których dotyczą spory w postępowaniach głównych, mogą jako obywatele
państwa członkowskiego powoływać się – również w stosunku do państwa członkowskiego, którego obywatelstwo
posiadają – na prawa wynikające z posiadania statusu obywateli Unii, przyznanego przez art. 20 TFUE (wyroki:
McCarthy, C-434/09, pkt 48; Dereci i in., C-256/11, pkt 63; O i in., C-356/11 i C-357/11, pkt 43, 44). Trybunał orzekł,
że art. 20 TFUE stoi na przeszkodzie środkom krajowym, w tym decyzjom odmawiającym prawa pobytu członkom
rodziny obywatela Unii, których skutkiem byłoby pozbawienie takiego obywatela Unii skutecznego korzystania z istoty
praw przyznanych im w związku ze statusem obywatela Unii (wyrok Ruiz Zambrano, C-34/09, pkt 42). Natomiast
postanowienia TFUE dotyczące obywatelstwa Unii nie przyznają obywatelom państw trzecich żadnego odrębnego
prawa. Ewentualne prawa przyznane takim obywatelom nie są ich prawami własnymi, lecz prawami pochodnymi,
wynikającymi z praw przysługujących obywatelowi Unii. Cel i uzasadnienie praw pochodnych opierają się na
stwierdzeniu, że odmowa ich uznania mogłaby w szczególności naruszać swobodę przemieszczania się obywatela
Unii (wyroki: Rendón Marín, C-165/14, pkt 72, 73; CS, C-304/14, pkt 27, 28).
Trybunał stwierdził, że istnieją sytuacje szczególne, w których – mimo że prawo wtórne dotyczące prawa pobytu
obywateli państw trzecich nie podlega zastosowaniu i mimo że dany obywatel Unii nie skorzystał z przysługującej mu
swobody przemieszczania się – obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii należy
przyznać prawo pobytu. Nieprzyznanie tego prawa mogłoby naruszać skuteczność (effet utile) obywatelstwa Unii,
jeżeli w konsekwencji takiej odmowy ten obywatel byłby zmuszony do opuszczenia terytorium UE (wyroki: Ruiz
Zambrano, pkt 43, 44; Dereci i in., pkt 66, 67; CS, pkt 29).
W rozpatrywanej sprawie TS stwierdził, że do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy odmowa przyznania prawa
pobytu obywatelkom państw trzecich może spowodować, iż będą one musiały opuścić terytorium UE. Oznaczałoby to
ograniczenie prawa przyznanego ich dzieciom przez status obywatela Unii, gdyż dzieci mogłyby zostać zmuszone do
przemieszczenia się z matkami i tym samym do opuszczenia terytorium UE. Konsekwencją ewentualnego
zobowiązania matek do opuszczenia terytorium Unii byłoby pozbawienie ich dzieci możliwości skutecznego
korzystania z istoty praw przysługujących im w związku z posiadaniem statusu obywateli Unii (wyrok Rendón Marín,
pkt 78). W tym zakresie TS uznał za istotną kwestię pieczy nad dzieckiem oraz kwestię tego, czy opiekę nad tym
dzieckiem w aspekcie prawnym, finansowym lub uczuciowym sprawuje rodzic będący obywatelem państwa trzeciego
(wyrok O i in., pkt 51, 56). W odniesieniu do tej ostatniej okoliczności TS wskazał, że tym, co może podważyć
skuteczność (effet utile) obywatelstwa Unii, jest stosunek zależności między obywatelem Unii będącym małym
dzieckiem i obywatelem państwa trzeciego, któremu odmówiono przyznania prawa pobytu. Istnienie tej zależności
faktycznie zmusiłoby obywatela Unii do opuszczenia nie tylko terytorium państwa członkowskiego, którego jest
obywatelem, ale i obszaru UE (wyroki: Ruiz Zambrano, pkt 43, 45; Dereci i in., pkt 65–67; O i in., pkt 56).




W rozpatrywanych sprawach – w celu oceny ryzyka, czy dane dziecko będące obywatelem Unii byłoby zmuszone do
opuszczenia terytorium UE i w ten sposób pozbawione skutecznego korzystania z istoty praw przyznanych przez art.
20 TFUE, gdyby jego rodzicowi będącemu obywatelem państwa trzeciego odmówiono przyznania prawa pobytu
w danym państwie członkowskim – należy ustalić, który rodzic sprawuje rzeczywistą pieczę nad dzieckiem i czy
istnieje faktyczny stosunek zależności między dzieckiem a rodzicem będącym obywatelem państwa trzeciego.
Trybunał podkreślił, że w ramach tej oceny krajowe organy muszą uwzględnić prawo do poszanowania życia
rodzinnego, ustanowione w art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Przy czym to postanowienie należy
rozpatrywać w związku z obowiązkiem uwzględnienia interesu dziecka, o którym mowa w art. 24 ust. 2 Karty.
Trybunał orzekł, że art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż do celów przeprowadzenia oceny, czy
dziecko będące obywatelem Unii byłoby przymuszone do opuszczenia terytorium UE i byłoby w ten sposób
pozbawione skutecznego korzystania z istoty praw przyznanych mu przez to postanowienie, gdyby jego rodzicowi,
będącemu obywatelem państwa trzeciego, odmówiono przyznania prawa pobytu w danym państwie członkowskim,
okoliczność, że drugi rodzic, będący obywatelem Unii, jest rzeczywiście zdolny i gotowy do sprawowania samemu
rzeczywistej i codziennej opieki nad dzieckiem, jest elementem istotnym. Ale niewystarcza on, aby móc stwierdzić
pomiędzy rodzicem będącym obywatelem państwa trzeciego a dzieckiem brak takiego stosunku zależności, że
dziecko podlegałoby tego rodzaju przymusowi w przypadku odmowy. Taka ocena musi opierać się na uwzględnieniu,
w najlepszym interesie danego dziecka, wszystkich okoliczności danego przypadku, a w szczególności wieku
dziecka, stopnia jego rozwoju psychicznego i emocjonalnego, siły związku uczuciowego dziecka zarówno z jego
rodzicem będącym obywatelem Unii, jak i z rodzicem będącym obywatelem państwa trzeciego, a także ryzyka, jakie
stanowiłoby dla równowagi tego dziecka rozdzielenie z tym ostatnim.
W ocenie TS państwo członkowskie może uzależniać przyznanie prawa pobytu na swym terytorium obywatelowi
państwa trzeciego, będącemu rodzicem małoletniego dziecka (obywatela tego państwa członkowskiego), który
faktycznie na co dzień nim się opiekuje, od przedstawienia okoliczności umożliwiających ustalenie, że decyzja
odmawiająca prawa pobytu rodzicowi będącemu obywatelem państwa trzeciego pozbawiałaby dziecko skutecznego
korzystania z istoty praw związanych ze statusem obywatela Unii, zmuszając je do opuszczenia terytorium Unii.
Jednak Trybunał podkreślił, że do właściwych organów danego państwa członkowskiego należy przeprowadzenie –
na podstawie elementów dostarczonych przez obywatela państwa trzeciego – dochodzenia koniecznego do tego,
aby móc ocenić w świetle wszystkich okoliczności danego przypadku, czy decyzja odmowna prowadziłaby do takich
konsekwencji. Ponadto, właściwe organy krajowe muszą zadbać o to, aby stosowanie krajowego uregulowania
dotyczącego ciężaru dowodu, takiego jak uregulowanie rozpatrywane w sporach w postępowaniach głównych, nie
mogło podważyć skuteczności (effet utile) art. 20 TFUE.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 10.5.2017 r., Chavez-Vilchez i in., C-133/15

Trybunał stwierdził, że istnieją sytuacje, w których obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii należy przyznać prawo pobytu. W toku oceny, czy dziecko obywatela Unii byłoby zmuszone do opuszczenia UE, istotne jest, kto sprawuje rzeczywistą pieczę. Decyzje odmawiające prawa pobytu muszą być analizowane pod kątem przestrzegania praw dziecka i zasad Karty praw podstawowych UE